با سلام خدمت شما دوست گرامی :
کمال انسان در قرب به خدا و شکوفا شدن استعداد های الهی نهفته در او است. برای رسیدن به قرب الهی که همان هدف نهایی زندگی و دین است ، چاره ای جز این نیست که انسان خودش را در ظرف عبودیت حق تعالی قرار دهد، منتهی این ظرفیت بیشتر یک ظرفیت کیفی است تا کمی، یعنی آنچه مهم است، کیفیت عمل و عبادت است تا کمیت آن.
ممکن است کسی با یک عمل مخلصانه در راه خدا ،مانند شهادت در راه خدا، این راه را طی نماید و به مقصد برسد و یا عارفی با چند سال تلاش و ریاضت به کمال خود نهایی خود واصل گردد و در مقابل کسی هم صدو بیست سال عبادت کند، نماز بخواند و روزه بگیرد ولی به کمال و رشد معنوی قابل قبولی نرسد.
آنچه در این مسیر مهم است، اول . بودن در راه است و دوم. خلوص نیت و خالی بودن از هر شایبه ریا و انگیزه های غیر الهی. سرعت و کندی انسان در وصول به کمال بسته به مرتبه اخلاص او متفاوت خواهد بود. در این مسیر حتی ممکن است کسی همان گونه که در روایات هم آمده، با چهل روز رعایت اخلاص در نیت و عمل، چشمه هایی از حکمت از درونش بجوشد و به کمالات مهمی نایل گردد.
برای اینکه انسان در راه خدا قرار بگیرد و به سمت اخلاص حرکت کند و به کمال نهایی خود واصل شود، طی مراحل زیر ضرورت دارد.
1- قرب فرایض ، یعنی ظرف انجام واجبات و ترک محرمات و به عبارتی ظرف تحصیل تقوی
2- قرب نوافل، که به معنی انجام مستحبات و ترک مکروحات و به عبارتی ظرف تحصیل ورع

چند تذکرمهم :

1- انسان به وسیله نوافل و مستحبات به اوج در کمال می رسد ، ولی این ظرفیت هنگامی در ساخت انسان و تعالی او مؤثر می افتد که شخص سالک، نسبت به تحصیل تقوی و انجام واجبات به اطمینان رسیده باشد؛ زیرا مرتبه نافله پس از واجب است و بدون تقوی ، ورع حاصل نمی شود.
2- ظرف عبودیت با دو مانع بزرگ روبرو است که تا این دو مانع از سر راه انسان مرتفع نشود ،موفقیتی حاصل نمی گردد. مانع اول: خلقیات و ملکات اخلاقی رزیله : رزایل اخلاقی مانع می شوند که شخص بتواند به وظایف عبودی خود به نحو صحیح و احسن عمل نماید ، به طور مثال، کسی که دارای رزیله بخل است ، هرگز قادر نخواهد بود به انجام واجبات مالی خود اقدام نماید. مانع دوم: اسارت های انسان: عادتهای بد، دلبستگی به لذتها و شهوتهای دنیوی، وابستگی ها و برخی گرایشهای افراطی مادی، مانع موفقیت انسان در ظرف عبودیت و بندگی خداوند است.
بدین منظور سالک اگر بخواهد در این مسیر موفق باشد باید برای تحصیل آزادی معنوی و اخلاقی تلاش مستمر نماید و خویش را از اسارت هواهای نفسانی و خواسته های شیطانی برهاند. اگر انسان در تحصیل آزادی و تهذیب نفسانی از اسارتها و ملکات رزیله موفق شود ،آنگاه در مسیر عبودیت نیز موفق خواهد بود.
3- طی تمامی این مراحل بسته به تحصیل عقلانیت معنوی و تقویت عقل معاد است. در روایت بسیار مهمی در این زمینه آمده است «العقل ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان؛ عقل آن چیزی است که به وسیله ان خدای عبادت می شود و بهشت به دست می آید» (اصول کافی، ج 1 – کتاب العقل و الجهل، ج 3، ص 11، از امام صادق(ع)). هر کس به مقدار عقل خود در این مسیر حرکت می کند و موفق می شود . حتی ملاک سنجش انسانها به لحاظ ارزشی و ملاک محاسبه اعمال در قیامت به مقدار عقل انسان بستگی دارد.
راه پرورش عقل: عقل انسان با دو چیز پرورش می یابد: 1- تحصیل دانش و بینش معنوی و الهی ( انسان شناسی- خدا شناسی- دین شناسی- جهان شناسی- معاد شناسی). 2 – کسب تجربه عملی ، انسان به هر میزان که در این مسیر حرکت می کند و مزه ، لذت و آثار عبودیت حق تعالی را با جان خویش احساس می نماید ، عقلش فراتر می رود و حرکت و زندگی عقلانیش به سوی خداوند و قرب او قوت می گیرد.
در پایان به این نکته توجه کنید که هرگز برای پیمودن راه حق و رشد و کمال، احساس ضعف و ناتوانی و یا بی لیاقتی نداشته باشید که این بزرگترین آفت و مانع حرکت است. پس با تکیه بر قدرت لایزال الهی و استمداد از ذات هستی بخش خداوند، مسیر الی الله را آغاز نموده و مطمئن باشید موفق می شوید.
لازم به ذکر است همین اندیشه که می خواهید و تصمیم گرفته اید به کمالات معنوی نزدیک و نزدیک تر شوید خود یک توفیق الهی است که خداوند در قلب پاک شما قرار داده و به شما حالت اقبال به کمالات عطا کرده است. پس حرکت را آغاز کنید و هرگز از روی کسالت و ضعف و بی اعتمادی به خود و ناامیدی به آینده، اندیشه ای را در سر خود بپرورانید. با یک رویکرد مثبت و امیدوارانه به این امر نگاه کنید و با تقویت اعتماد به نفس و اجتناب از خودکم بینی، در فکر کمالات معنوی بالاتر و بیشتر باشید.
معرفی چند کتاب در این زمینه:
1: به سوی خود سازی، آیت الله محمد تقی مصباح یزدی، انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى رحمه اللهhttp://mesbahyazdi.org/farsi/writen/new_book.htm
2: جهاد با نفس ، نوشته شیخ حر عاملیhttp://www.ghaemiyeh.com/component/dlibrary/category/ready/book/234/Page
3: حکمت عملى یا اخلاق مرتضوى ، نوشته محی الدین الهی قمشه ای
4: اسلام و تزکیه نفس ، محمد حسن آموزگار، ناشر: انجمن اولیاء و مربیان
5: روش خود سازی ، سیده فریده مصطفوی، ناشر : بوستان کتاب