«معروف» یعنی کار نیکی که عقل یا شرع یا هر دو به حسن و خوبی آن گواهی دهند. در اسلام مکارم اخلاق؛ مانند عدل، احسان، راستگویی، کمک به دیگران، نیکوکاری، خیرخواهی، وظیفه شناسی و انجام وظیفه حسن معاشرت و خوش اخلاقی، و اموری این چنین از معروف ها هستند. همچنین همه واجبات شرعی؛ همچون: نماز، روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، دفاع و سایر واجبات فقهی از مصادیق معروف هستند. و مستحبات شرعی؛ مانند نمازهای مستحب، دعا، قرائت قرآن، صدقات مستحبی، اکرام ایتام، احسان به درماندگان و تهیدستان و… از انواع آن شمرده می شوند.
 
«منکر» در برابر معروف عبارت است از کارهای زشتی که عقل یا شرع یا هر دو به زشتی آن گواهی دهند؛ مانند همه موارد اخلاق بد، از قبیل ظلم، بی عدالتی، تجاوز به حقوق دیگران، دروغ، تهمت، غیبت، تندخویی، خلف وعده، توهین به دیگران، ترک وظایف اجتماعی و بخل. هم چنین انواع کارهای ناپسند که در شرع جزو مکروهات به شمار آمده، از منکرات شرعی محسوب می شوند. انجام کارهای مکروه گرچه در شرع حرام نیست و عقاب ندارد، ولی با توجه به زیان های جزئی که دارند شارع مقدس اسلام انجام آنها را ناروا می داند و به هر حال از منکرات به شمار می آید.
 

[معروف و نهی از منکر فریضه عظیمی است]

یکی از انواع واجبات در اسلام «امر به معروف و نهی از منکر» است که انجامش یکی از واجبات و ترک آن از محرمات به شمار می آید. و به تعبیر روایات معصومین(علیهم السلام) امر به معروف و نهی از منکر فریضه عظیمی است که با انجام آن سایر واجبات در خارج عملی می شوند و از تحقق محرمات جلوگیری می گردد. امام محمد باقر(علیه السلام) در حدیثی فرمود: «امر به معروف و نهی از منکر روش پیامبران و طریقه صالحان است؛ واجب بسیار عظیمی که به وسیله آن سایر واجبات برپا… و از دشمنان انتقام گرفته می شود و امور اجتماعی مردم استوار می گردد»..
 

از حدیث یاد شده چند نکته مهم استفاده می شود:

یک: امر به معروف و نهی از منکر، راه و روش پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله و سلم) و سایر پیامبران بوده است. انبیا دو مسئولیت مهم بر عهده داشتند: یکی، معرفی معروف ها و منکرها، و دیگری، نظارت بر عملکرد مردم به وسیله امر به معروف و نهی از منکر با شیوه های مختلف.
 
دو: شیوه صالحان و اصلاح طلبان نیز همین گونه بوده است. ائمه معصومین(علیهم السلام) عل و هواداران واقعی آنان نیز این شیوه را ادامه داده و راه و رسم پیامبر را دنبال کرده اند.
 
سه: امر به معروف و نهی از منکر فریضه عظیم و بزرگی است که اهمیت آن از سایر فرایض حتى نماز، روزہ، حج و… بیشتر است.
 
چهار: امر به معروف و نهی از منکر، دارای سه ویژگی است که آن را بر سایر فرایض برتری داده است:
 
الف) بر اثر امر به معروف و نهی از منکر، سایر واجبات در خارج تحقق می یابند و بر پا می گردند؛
 
ب) به وسیله امر به معروف و نهی از منکر، از حق مظلومان دفاع و از ظالمان و دشمنان انتقام گرفته میشود (جهاد در راه خدا نیز یکی از مراتب نهی از منکر است)؛
 
ج) با امر به معروف و نهی از منکر، امر حکومت که یکی از مهم ترین نیازهای جامعه محسوب می شود، استقامت می یابد و از انحراف ها و کژی ها مصون می ماند.
 
در این باره به حدیث دیگری از امام رضا(علیه السلام) اشاره میکنیم که محمدبن عرفه می گوید: از امام رضا(علیه السلام) شنیدم که فرمود: در امر به معروف و نهی از منکر جدی باشید، وگرنه شرار و ستم کاران بر شما سلطه می یابند و هر چه خوبان دعا کنند دعایشان مستجاب نخواهد شد.
 
بنابراین، می توان امر به معروف و نهی از منکر را نوعی نظارت همگانی دانست. از همین رو قرآن کریم امر به معروف و نهی از منکر را یکی از خصایص مهم امت اسلام به شمار آورده است: باید از شما امتی پدید آید که مردم را به خوبی دعوت کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند. و اینان از رستگاران خواهند بود.  قرآن کریم پایه گذاری امتی را خواستار است که منادی دعوت به خیر باشند، با امر به معروف و نهی از منکر از یکدیگر مراقبت کنند، از ارتکاب بدی ها و زشتی ها جلوگیری و به انجام کارهای خوب دعوت کنند، با اعمال و رفتار و اخلاق نیک خود در شئون مختلف نمونه ای از اسلام راستین را در معرض دید جهانیان قرار دهند، و بدین وسیله در تحقق رسالت جهانی پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله و سلم) جهاد و تلاش کنند. اکنون این سؤال مهم پیش می آید که: مسلمانان در تحقق این آرمان بلند پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله و سلم)، در طول تاریخ چه اندازه تلاش و جهاد کرده اند؟ آیا توانسته اند یک امت نمونه که در عدالت خواهی، مبارزه با ستم و بی عدالتی، صداقت و راستگویی، خیر خواهی و احسان و در یک کلام متخلق به اخلاق اسلامی، در جهان پدید آورند تا برای دیگر مردم جهان اسوه باشند؟ اگر این چنین و در حد مطلوب نیست، علت آن چیست؟ آیا امر به معروف و نهی از منکر را چون دشوار بوده و برای امور دنیوی آنها ضرر داشته ترک نکردند؟ چنان که جابر از امام باقر(علیه السلام) نقل کرده، که فرمود:

در آخرالزمان گروهی پیدا خواهند شد که در انجام امور اسلامی ظاهر سازی و خودنمایی می کنند…. و چنان چه نماز خواندن هم برای بدن ها و اموالشان زیان داشت آن را ترک می کردند، چنان که مهم ترین وشریف ترین واجبات، یعنی امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردند؛ با این که از بزرگ ترین واجباتی است که به وسیله آن سایر واجبات عملی می شود. آنان در چنین زمانی مشمول غضب خدا می گردند و عقابش همه را فرا گرفته، ابرار و نیکان در بلاد بدکاران و
صغار در منزل اشرار هلاک خواهند شد.
ادامه دارد..
 
منبع: مهم ترین واجب فراموش شده: امر به معروف و نهی از منکر، آیة الله ابراهیم امینی، صص13-9، مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)،قم، چاپ دوم، ۱۳۹۲