آنچه از متون معتبر اسلامی در این خصوص وارد شده این است که نام نیک در دنیا و آخرت براى انسان وسیله شرافت و سربلندى و برکت است. از سخنان معصومین علیهم السلام استفاده مى شود که روز قیامت هر کس را با همان نام خودش صدا مى زنند و اگر نام او از نام هاى خوب باشد براى او سودمند خواهد بود. نام نیک داشتن خصوصا همنامی با یکی از اهل بیت علیهم السلام موجب افتخار است ، ایشان از برگزیدگان خدا هستند وما هر چقدرخود را وزندگی خود را وحتی نام خود را شبیه به ایشان بکنیم نشانه محبت ما به خدا واهل بیت علیهم السلام است . از این رو است که نامگذاری در روایات ما بسیار جدی و پر اهمیت تلقی شده است. در برخی روایات همان طور که برای واجبات سفارش شده، در مورد نامگذاری صحیح فرزندان نیز توصیه‌های فراوانی شده است.

قال علىّ علیه السّلام: و حقّ الولد على الوالد ان یحسن اسمه و یحسن ادبه و یعلّمه القرآن؛[1]حق فرزند بر پدر این است که نام او را نیکو قرار دهد و او را خوب تربیت کند و به او قرآن را یاد دهد.

در کلام دیگری مى فرمایند: سَمُّوا أَوْلَادَکُمْ قَبْلَ أَنْ یُولَدُوا فَإِنْ لَمْ تَدْرُوا أَ ذَکَرٌ أَوْ أُنْثَى فَسَمُّوهُمْ بِالْأَسْمَاءِ الَّتِی تَکُونُ لِلذَّکَرِ وَ الْأُنْثَى فَإِنَّ أَسْقَاطَکُمْ إِذَا لَقُوکُمْ فِی الْقِیَامَةِ وَ لَمْ تُسَمُّوهُمْ یَقُولُ السِّقْطُ لِأَبِیهِ أَلَّا سَمَّیْتَنِی وَ قَدْ سَمَّى رَسُولُ اللَّهِ ص مُحَسِّناً قَبْلَ أَنْ یُولَدَ وَ قَالَ وَ إِیَّاکُمْ وَ شُرْبَ الْمَاءِ قِیَاماً عَلَى أَرْجُلِکُم ؛[2] فرزند خویش را پیش از تولد نامگذارى کنید. هرگاه نمى دانید پسر است یا دختر ، آنان را به تناسب مرد و زن بودن ، نامگذارى کنید چرا که مردم در هنگامه ى قیامت به نام هاى خویش خوانده مى شوند و فرزندى که سقط شده باشد و نامى براى او تعیین نکرده باشند ، در روز قیامت از پدر مؤاخذه خواهد کرد… .

مادران و پدران مسلمان باید بدانند که چه بسا با نهادن نامی زشت و ناپسند، بر فرزندان خویش باعث حقارت و سرشکستگی آنان در تمام ایام زندگی خواهند شد. حضرت امام رضا(علیه السلام) می‌فرمایند: أوّل ما یبرّ الرجل ولده أن یسمّیه باسم حسن فلیحسن أحدکم ولده. «اوّلین نیکی پدر به فرزند خود این است که او را به اسم خوبی نامگذاری کند. پس مراقب باشید اسم خوبی برای فرزند خود برگزینید.» [3].

اسلام از طرق مختلف تمام سعی خویش را برای ریشه‌کن کردن فرهنگ نامگذاری زشت و یا بی‌محتوا مصروف نموده است. اسلام می‌خواهد تا اصل نامگذاری نیک را به انسان‌ها بیاموزد. شاید هنوز اهمیت نامگذاری صحیح فرزندانمان را به‌خوبی در نیافته‌ایم؛ اما با کمی تفحص در روایات، نه تنها تأثیرات معنوی نامگذاری را در می‌یابیم، بلکه به تأثیرات روحی و روانی آن نیز که در فرد و خانواده به وجود خواهد آورد، پی خواهیم برد.

اگر قرآن کریم و روایات اسلامی ما به نام‌های نیک و نامگذاری صحیح این همه اهمیت داده‌اند، چرا ما در امر نامگذاری سهل‌انگار و بی‌توجه باشیم؟ چرا باید اسمی سبک و زننده برای فرزندانمان برگزینیم؟ چرا با نهادن نام به ‌ظاهر زیبا، اما بی‌ محتوا برای فرزندانمان، خود را در برابر آنان و آنها را در برابر جامعه شرمنده سازیم؟ آیا شایسته است که فرزندانمان را به دست خود در جامعه تحقیر کنیم؟ مگر اسامی زیبای: « فاطمه، زهرا، مریم، معصومه، حدیثه، رقیه، حمیده، رحیمه، مرضیه، حنانه، طاهره، ملیحه، زهره، سحر، زینب و صدها نام پُر معنا و زیبای دیگر چه ایرادی دارند که از آنها غفلت می‌کنیم؟ و یا اسامی پسر همچون: « محمد، علی، مهدی، رضا، مجید، مطهر، حمید، شریف، صالح، لقمان، روح الله و صابر» چه اشکالی دارند که برخی اسم‌های غربی و سبک را برمی‌گزینند.

امام صادق علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند: من ولدله أربعة أولاد لم یسمّ أحدهم باسمی فقد جفانی. [4] کسی که چهار فرزند بیاورد و هیچ یک را به اسم من نامگذاری نکند، به من جفا کرده است.

تاثیرنام نیک!

یکی از تأثیرات نام خوب آن است که انسان سعی می‌کند آنچنان که صاحب اصلی نام دارای خصلت‌های خوب است، او نیز آنها را اکتساب کند و می‌کوشد تا حدّ امکان از حیثیت آن نام خوب محافظت کند و از برکات آن بهره‌مند شود. قالَ رَسول الله (صلی الله علیه وآله) : اِنَّ اَوَّلَ مایَنحَلُ اَحَدُکَم وَلَدهُ الاسِمُ الحَسَن؛[5] پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند : اولین بخشش و عنایت شما به فرزندانتان، انتخاب نام نیکو می باشد. و می‌فرمایند: «همیشه برکات خداوند بر اهل خانه‌ای که یک نام از اسامی پیامبران در آن باشد، نازل خواهد گشت.»

جابر در روایتی آورده است:

أراد أبوجعفر علیه السلام الرکوب الی بعض شیعته لیعوده، فقال: «یا جابر! الحقنی فتبعته»، فلما انتهی الی باب الدار خرج علینا ابن له صغیر»، فقال له أبوجعفر علیه السلام : «ما اسمک؟»، فقال: «محمد»، قال: «فبما تکنّی؟»، قال: «بعلی»، فقال أبوجعفر علیه السلام : لقد احتظرت من الشیطان احتظاراً شدیداً، ان الشیطان اذا سمع منادیا ینادی یا محمد، یا علی، ذابّ کما یذوب الرصاص حتی اذا سمع منادیا باسم عدوّ من أعدائنا اهتزّ و احتال.(6)

امام باقر علیه السلام می خواست یکی از شیعیان را عیادت کند، فرمود: «ای جابر! تو با من باش». وقتی که حضرت به در آن خانه رسید، کودکی آمد. حضرت از او پرسید: «نامت چیست؟». او گفت: «محمد». فرمود: «کنیه ات چیست؟». عرض کرد: «علی». حضرت فرمود: دور شدی از شیطان، دورشدنی شدید؛ زیرا شیطان وقتی که می شنود کسی صدا می زند: یا محمد، یا علی، او آب می شود، مثل آب شدن قلع و سرب، تا اینکه می شنود کسی اسمی از اسمای دشمنان ما را می گوید. در این هنگام، شیطان به اهتزاز در می آید و به خود می بالد.

پرهیز ازبعضی نامگذاریها!

بدانیم که با نهادن اسامی نیک و زیبا بر روی فرزندان خویش ، کرامت انسانی آنان را حفظ کرده‌ایم و فروغی روشن را در آسمان ضمیرش به ودیعت نهاده‌ایم. والدین برای انتخاب نام باید تمام سعی و تلاش خود را به کار ببرند تا نامی زیبا، مناسب و پُرمحتوا برای فرزند دلبندشان برگزینند و از اسامی زشت و سبک که ممکن است در زمان طفولیت بسیار زیبا و شیوا جلوه کند، ولی برای سنین جوانی یا بزرگسالی سبک و خجالت‌آور باشد، پرهیز نمایند؛ چه اینکه این گونه از اسامی و القاب، دستاویزی خواهد شد برای تمسخر دیگران. گویند روزی امام صادق(علیه السلام) به عبدالملک بن اعین فرمودند: « چرا نام پسرت را ضریس گذاشتی؟ عبدالملک بی‌ادبی کرد و گفت: چطور پدرت تو را جعفر نامید؟ امام صادق(علیه السلام) فرمودند: جعفر نام نهری روان در بهشت است؛ اما ضریس نام شیطان است.»

رسول اکرم (ص) نام هایى زیبا و با مسّمى همچون حسن (ع) و حسین (ع) را انتخاب فرمودند و حتى جنین حضرت زهرا ( س ) را پیش از ولادت “ محسن “ نامیدند. از نظر گاه روانى ، نامگذارى پس از تولد عمدتاً مبتنى بر احساسات ، آن هم احساسى متناسب با نوزادى لطیف و ظریف است و به همین دلیل ممکن است نامى خوش آوا، اما رقیق و کم محتوا و یا بدون اندیشه به فرداى کودک و بزرگسالى او انتخاب شود. تکیه بر زیبایى “ لفظ “ به ویژه در سال هاى اخیر رایج شده است. در یکى از مدارس در پرسش از سى مادر، تنها هفت مادر با معنى نام فرزندشان و یا شخصیتى که نامش را بر فرزند خویش نهاده بودند، آشنایى داشتند. آروین، آتوسا، پوپک، بیوک، پرمون، سالومه، سمیرا، شیده، مانا، مونا، از جمله نامهایى بوده و هستند که پدران و مادران به خوش آهنگى و روانى آنها توجه دارند، نه معنا و احیاناً معادل چهره ى تاریخى آنها.

امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش نقل می کند: انّ رسول الله صلی الله علیه و آله کان یغیر الأسماء القبیحة فی الرجال و البلدان.(7) رسول اکرم صلی الله علیه و آله نامهای قبیح مردم و شهرها را تغییر می داد.

اگر ما خود را مؤمن واقعی می‌خوانیم، اگر می‌گوییم که می‌خواهیم صراط مستقیم انبیا و اولیای دین را ادامه دهیم و فرهنگ آنان را ترویج دهیم، بایسته است که به سیره آنان تمسک بجوییم و در انتخاب نام برای فرزندان خویش، به کلمات معنوی و توصیه‌های حکیمانه اولیای خدا گوش جان بسپاریم. در روایت آمده است فردی نزد امام صادق(علیه السلام) رفت و در مورد نامگذاری فرزندش از ایشان مشورت خواست. امام صادق(ع) فرمودند: «اسمی برای فرزندت انتخاب کن که بندگی خدا را بفهماند.» شخصی دختری داشت به نام عاصیه، یعنی گناهکار. رسول خدا صلی الله علیه و آله اسم او را تغییر داد و او را جمیله، یعنی زیبا نامید.

برکات نام نیک

در دنیا نیز نام هاى خوب، برکاتى دارد. بهترین نام ها، نام هایى است که حاکى و مشعر به بندگى خدا باشد؛ در فرهنگ مقدس اسلام دستور این است که پیش از تولد فرزند ( دوران تکوین جنین و دمیدن روح در کودک ) بهتر است پدر و مادر تصمیم بگیرند و براى فرزند، چه دختر و چه پسر ، نامى تعیین نمایند.

حضرت امام خمینى (ره) نیز در دیدار و ملاقات افرادى که از حضرتش تقاضاى نامگذارى فرزندشان را داشتند، عبدالله و فاطمه و زهرا و … را پیشنهاد مى کردند . ایشان در رساله عملیه مى فرمایند: فقر و بینوایى داخل خانه اى نمى شود که در آن خانه محمد یا احمد یا على و یا حسین و یا جعفر و طالب و عبدالله و فاطمه باشد.

نامها اگر برگرفته از چهره هایى باشند که در تاریخ به بزرگ منشى و نیکى از آنان یاد مى شود، کودک بعدها در انطباق با نام خویش هویتى مطلوب و ارزشمند مى یابد.علاوه براینکه نامیدن فرزندان به اسامی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام مورد اجر و پاداش خداوند است و باعث عزّت مسلمانهاست.

یکی از راههای زنده نگاه داشتن نام اولیای دین، این است که مسلمانها برای فرزندان خود، نام پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام را انتخاب کنند و با نامگذاری اسمهای زیبا و خوب، علاوه بر ادای حقّ فرزندان، محبّت و علاقه خود را نسبت به آنان ابراز نمایند. در روایات آمده است: قیل لأبی عبدالله علیه السلام : «انّا نسمّی بأسمائکم و أسماء آبائکم فینفعنا ذلک؟» فقال: أی والله. در محضر امام صادق علیه السلام عرض شد «ما فرزندان خود را به نام شما و پدرانتان نامگذاری می کنیم، آیا این عمل برای ما در پیشگاه الهی اجر و فایده ای دارد؟». حضرت فرمود: بلی، به خدا قسم، فایده دارد.

امام صادق علیه السلام نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمود: استحسنوا أسمائکم فانّکم تدعون بها یوم القیامة.(8) [فرزندانتان را] نیکو نامگذاری کنید. به راستی که شما در روز قیامت با آن نام، خوانده می شوید.

و در روایتی از امام رضا علیه السلام آمده: لا یدخل الفقر بیتاً فیه اسم محمّد أو احمد أو علی أوالحسن أوالحسین أوالطالب أوجعفر أوعبدالله أوفاطمة من النّساء.(9) فقر و پریشانی در خانه ای که نامهای محمد، احمد، علی، حسن، حسین، طالب، جعفر، عبدالله، و از زنان، نام فاطمه در آن باشد، وارد نمی شود.

یادی از حلیمه سعدیه :

حضرت محمد صلی الله علیه و آله در ایام شیرخوارگی، پستان هیچ یک از زنان شیرده را نمی گرفت. سرانجام، حلیمه سعدیه که آمد، طفل، پستان او را مکید و از آن شیر خورد. سرور و خوشحالی، خاندان حلیمه سعدیه را فرا گرفت. عبدالمطلب، پدربزرگ گرامی حضرت محمد صلی الله علیه و آله به او گفت: «از کدام قبیله ای؟» گفت: «از بنی سعد». پرسید: «اسمت چیست؟» جواب داد: «حلیمه». عبدالمطّلب از شنیدن اسم او و نام قبیله اش بسیار مسرور شد و گفت آفرین، آفرین؛ دو خوی پسندیده و دو خصلت شایسته. یکی سعادت و دیگری حلم و بردباری.

سفارشهای امام رضا(ع) در مورد انتخاب نام فرزند

امام رضا(علیه السلام) دربارة اهمیت نامگذاری فرزندان به نامهای نیکو و تاثیر آن در زندگی می فرماید: « لایَدْخُلُ الْفَقْرُ بَیْتاً فِیهِ اسْمُ مُحَمَّدٍ أَوْ أَحْمَدَ أَوْ عَلِیٍّ أَوِ الْحَسَنِ أَوِ الْحُسَیْنِ أَوْ جَعْفَرٍ أَوْ طَالِبٍ أَوْ عَبْدِ اللَّهِ أَوْ فَاطِمَةَ مِنَ النِّسَاءِ؛ یعنی: در خانه ای که کسی به نام محمد یا احمد یا علی یا حسن یا حسین یا جعفر یا طالب یا عبدالله و از زنان به نام فاطمه وجود داشته باشد، فقر و تنگدستی راه نخواهد یافت».(10)

آنحضرت همچنین در کلامی راهگشا درباره اهمیت نام «محمد» فرموده است: «الْبَیْتُ الَّذِی فِیهِ مُحَمَّدٌ یُصْبِحُ أَهْلُهُ بِخَیْرٍ وَ یُمْسُونَ بِخَیْر؛ یعنی:خانه ای که در آن محمد باشد، اهل آن خانه بامداد و شامگاهشان با خیر و برکت، توأم خواهد بود.» (11)

امور به دست خداوند است

موسى بن عمر بن بزیع چنین نقل می کند: من دو کنیز داشتم که هر دو باردار بودند. نامه اى به امام رضا علیه السلام نوشتم و این مطلب را به اطّلاع ایشان رساندم و از ایشان درخواست کردم که دعا کند خداوند متعال، فرزندان آن دو را پسر قرار دهد و آنها را به من ببخشد. امام رضا علیه السلام برایم نوشتند: « به خواست خداى متعال، دعا خواهم کرد». سپس نامه دیگرى به من نوشتند که متن آن چنین بود: «به نام خداوند بخشاینده مهربان. خداوند با رحمت خویش، ما و تو را در دنیا و آخرت، در نیکوترین عافیت (آسایش)، نگه بدارد! الأُمورُ بِیَدِ اللَّهِ عزّ و جلّ یَمضی فیها مَقادیرَهُ عَلى ما یُحِبُّ ؛ کارها همه به دست خداوند متعال است و او تقدیرات خود را آن طور که دوست دارد در آنها جارى مى سازد. به خواست خداوند متعال، یک پسر و یک دختر برایت متولّد خواهد شد. نام پسر را محمّد بگذار و نام دختر را فاطمه. إن شاء اللّه، مبارک باشد!»همان گونه که امام علیه السلام فرموده بود، یک پسر و یک دختر برایم متولّد شد. (12)

از مجموع این نکات، به دست می آید که نامگذاری، یکی از حقوق پدر نسبت به فرزند خود است که به هنگام تولّد یا قبل از تولّد، باید آن را به نحو احسن رعایت کند و تحت تأثیر هیچ عاملی، جز اندیشه اسلامی قرار نگیرد.

پی نوشتها:

[1] نهج البلاغه فیض، صفحه 1264. [2]. علل الشرائع، ج 2، ص: 465. [3]. فروع کافی، ج 6 (باب الأسماء و الکنی) [4] فروع کافی، ج 6 [5].کافی ، ج 6. وسائل ج15 ، ص 115. [6]انوار نعمانیه، ج 3 [7] قرب الأسناد، ص 45 [8] فروع کافی، ج 6 (فی الأسماء و الکنی) [9] عدّة الداعی، ابن فهدالحلّی. [10]بحار الانوار، ج۱۰۱، ص۱۳۱٫ [11] وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج۱۵، ص۱۲۷٫ [12] عیون أخبار الرّضا علیه السلام ۲/۲۸۱٫