با سلام و احترام. به صورت مختصر پیرامون مهمترین عملکرد هرکدام از دولت های سازندگی، اصلاحات و دولت های نهم و دهم در زمینه هسته ای مطالبی بیان می شود. الف)دولت سازندگی: 1. قرارداد تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر: در دی ماه 1373 قرارداد تکمیل واحد یک نیروگاه اتمی بوشهر به صورت مشارکتی بین ایران و روسیه منعقد گردید. رآکتور مورد توافق با شرکت روسی از نوع رآکتورهای آب سبک تحت فشار با قدرت 1000 مگاوات می باشد. 2. رآکتور تحقیقاتی صفر قدرت آب سنگین: طراحی و ساخت این رآکتور از سال 1364 در دستورکار قرار گرفت و کار نصب و راه اندازی نیز در سال 1374 انجام شد. این رآکتور که با قدرت 100 وات می باشد، با هدف آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص و کاربرد کدهای کامپیوتری در زمینه طراحی رآکتورهای هسته ای ساخته شده است. 3. رآکتور تحقیقاتی مینیاتوری: این راکتور آب سبک که با قدرت 30 کیلووات می باشد، در سال 1373 راه اندازی و مورد بهره برداری قرار گرفته است. این رآکتور با هدف توسعه آموزش علوم و فنون هسته ای، آنالیز مواد و تهیه رادیوایزوتوپ برای استفاده در فعالیت های آموزشی و پژوهشی ساخته شده است. 4. ره اندازی و حفظ فعالیت رآکتور تحقیقاتی تهران: این رآکتور آب سبک با قدرت 5 مگاوات از سال 1346 راه اندازی و مورد بهره برداری قرار گرفته است. سوخت رآکتور در سال 1372 از درجه غنای بالا به درجه غنای پایین تبدیل شد. رآکتور تهران، امکان انجام کارهای تحقیقاتی پایه در زمینه فیزیک رآکتور، فیزیک نوترون و بررسی اثر پرتوهای مختلف بر مواد را فراهم می سازد. همچنین در زمینه آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص نقش بسیار مهمی را ایفاء می نماید. یکی از اهداف اصلی رآکتور تهران، تولید رادیوایزوتوپ های مختلف جهت مصارف پزشکی و صنعتی می باشد. ب) دولت آقای خاتمی : 1. در سال 1377 قرارداد راه اندازی نیروگاه اتمی بوشهر مورد بازبینی کلی قرار گرفت که طی آن تکمیل نیروگاه به صورت کلید در دست به شرکت اتم استروی اکسپورت روسیه محول شد. 2. توافقنامه تهران این توافقنامه در 29 مهر 1382 برابر با 21 اکتبر 2003 به امضا رسید و به موجب آن از تأسیسات اتمی ایران بازرسی‌های گسترده‌ای به عمل آمد و فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم نیز در ایران متوقف شد. در این مذاکرات ریاست هیئت ایرانی را حسن روحانی و کمال خرازی بر عهده داشتند. ریاست هیئت اروپایی را هم دومینیک دو ویلپن، جک استراو و یوشکا فیشر وزیران خارجه سه کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان بر عهده داشتند. 3. توافقنامه بروکسل این توافقنامه در 4 اسفند 1382 برابر با 23 فوریه 2004 به امضا رسید و ایران متعهد شد ساخت و آزمایش سانتریفیوژهای مورد نیاز برای غنی‌سازی را متوقف کند و اقدام به ساخت قطعات یدکی سانتریفیوژهای موجود در آن زمان را نیز تعلیق کند. در این مذاکرات ریاست هیئت ایرانی بر عهده حسن روحانی و ریاست هیئت اروپایی بر عهده خاویر سولانا بود. 4. توافقنامه پاریس این توافق‌نامه در 14 نوامبر 2004 برابر با 17 بهمن 1382 در پاریس بین ایران و 3 کشور فرانسه، انگلیس و آلمان به امضاء رسید و به موجب آن ایران به عنوان اقدامی داوطلبانه در جهت اعتمادسازی و نه به عنوان یک تعهد قانونی پذیرفت که کلیه فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی و بازفرآوری مانند ساخت، تولید، نصب، آزمایش، سرهم‌بندی و راه‌اندازی سانتریفیوژهای گازی و فعالیت‌های مربوط به جداسازی پلوتونیم را متوقف کند و در عوض اتحادیه اروپا سعی در پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی نماید. نماینده مذاکره ‌کننده ایران سیروس ناصری به همراه سفیران وقت ایران در پاریس، لندن و برلین بودند، اما هرگز طرف غربی به تعهدات خود در قبال حسن اقدام ایران عمل نکرد. ج) دولت آقای احمدی نژاد: 1. رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک: با افزایش طول عمر رآکتور تحقیقاتی تهران و مستعمل شدن تجهیزات و سیستم های مختلف آن، همانند سایر رآکتورهای مشابه در جهان، می بایست به فکر جایگزینی برای آن بود. از طرف دیگر، نیازمندی های روزافزون ایران به رادیوداروهای مختلف جهت مصارف تشخیص و درمان پزشکی و رادیوایزوتوپ های گوناگون برای کاربردهای صنعتی و تحقیقاتی و محدودیت های مختلفی که ایران حتی در ارتباط با تهیه و تأمین این قبیل رادیوایزوتوپ ها از منابع خارج از کشور روبرو بوده است، سازمان انرژی اتمی را مصمم به احداث یک رآکتور تحقیقاتی جدید به منظور جایگزینی رآکتور تهران نمود. رآکتور تحقیقاتی جدید از نوع آب سنگین و با قدرت 40 مگاوات بوده و موسوم به IR40 می باشد. طراحی پایه این پروژه در سال 2002 کامل شد و عملیات اجرایی ساخت آن نیز که هنوز ادامه دارد، از سال 2004 آغاز گردید.[7] 2. پروژه ساغند یزد نمود عینی فعالیت در زمینه استحصال اورانیوم از منابع طبیعی است. تأسیسات موجود در این کارخانه، اورانیوم را از عمق 350 متری استخراج کرده و سپس در منطقۀ اردکان یزد پس از اعمال فرایندهای مختلف شیمیایی و فیزیکی به کیک زرد تبدیل می کند. آن چه در اصفهان تحت عنوان پروژۀ UCF انجام می گیرد، تبدیل کیک زرد به هگزافلوراید اورانیوم (UF6)، اورانیوم فلزی و اکسید اورانیوم است. UF6 خوراک اصلی کارخانه غنی سازی در نطنز می باشد. برای تولید میلۀ سوخت نیز کارخانۀ ZPP در اصفهان در حال ساخت می باشد.[12] 3. از سرگیری غنی‌سازی ایران در 1384 و به دنبال تغییر دولت، اعلام کرد تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی به پایان رسیده ‌است و با فک پلمب، فعالیت‌های UCF اصفهان را تحت نظارت آژانس ادامه می‌دهد. همچنین ایران در ژانویه 2006 در حضور بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تأسیسات مجتمع تحقیقاتی هسته‌ای نطنز را نیز فک پلمب کرد، اما شورای امنیت در مارس همان سال به ایران یک ماه فرصت داد تا فعالیت‌های هسته‌ای خود را متوقف کند. در آوریل 2006 دانشمندان ایرانی موفق به تولید چرخه کامل سوخت هسته‌ای در مقیاس آزمایشگاهی شدند و ایران به کشورهای عضو باشگاه اتمی پیوست. شورای امنیت در ژوئیه 2006 قطعنامه 1696 را تصویب کرد که خواستار تعلیق غنی‌سازی اورانیوم در ایران بود. شورای امنیت در دسامبر همان سال قطعنامه 1737 را تصویب کرد که بیشتر فعالیت‌های تجاری، مالی، صنایع موشکی و هسته‌ای ایران را براساس بند 41 فصل هفتم منشور ملل متحد، هدف قرار داده بود. این قطعنامه نخستین سند بین‌المللی حقوقی بود که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به‌عنوان تهدیدی علیه صلح و ثبات منطقه‌ای معرفی می‌کرد.در مقابل تهران با تأکید بر بند 4 معاهده ان‌پی‌تی این اتهامات را غیر مستند خواند و خواستار رفتار غیر تبعیض آمیز با فعالیت‌های اتمی خود شد.در سال 2006 گروه 1+5 با حضور کشورهای آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و آلمان برای انجام ادامه مذاکرات تشکیل شد.این گروه در راستای ادامه فشار بر توقف برنامه اتمی ایران، قطعنامه‌های 1747، 1803 و 1835 را نیز تصویب کرد. 4. برگزاری مذاکرات جدی همه جانبه با قدرتهای بین امللی: – نشست ژنو یک:29تیر ماه 87 اولین مرحله نشست 1+5 با ایران در ژنو برگزار شد، موضوع مهم در این مرحله طرح فریز مقابل فریز (تعلیق برابر تعلیق) بود که از سوی 1+5 ارائه شده بود. طرحی که ایران در مرداد ماه 87 خواستار شفاف شدن آن که به معنای تعلیق توسعه تاسیسات هسته‌ای ایران بود، شد. طرح پیشنهادی فریز مقابل فریز از سوی ایران اجرایی نشد، چرا که ایران فعالیت صلح آمیز هسته‌ای را حق مسلم خود می‌دانست. – نشست ژنو 2: مهر ماه 88 دومین مرحله مذاکرات ایران و نمایندگان کشورهای 1+5 برگزار شد. سعید جلیلی در گفت‌وگوهای خود با خاویر سولانا هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نمایندگان سیاسی 6 کشور در ژنو سوئیس، تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران از حقوق حقه خود به هیچ عنوان منصرف نخواهد شد. ایران پیشنهاد کرد که مذاکرات مبتنی بر موضوعات گسترده‌تر و جهانی باشد. – نشست ژنو 3: ایران در پایان این نشست گفت که گفت‌‌وگو را در چارچوب راهبرد 2 مسیره (فشار و مذاکره) نمی‌پذیرد. – بیانیه 3 جانبه تهران: در حاشیه نشست گروه 15، 27 اردیبهشت سال 89 بیانیه مشترک ایران، ترکیه و برزیل در خصوص تبادل سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران به امضا رسید. روسای جمهور ایران و برزیل و نخست وزیر ترکیه در تهران طرح تبادل سوخت را تهیه و آن را به آژانس اعلام کردند. در مهمترین بند توافقنامه 10 ماده‌ای آمده بود که 1200 کیلو‌گرم سوخت اورانیوم کمتر غنی‌ شده در ترکیه به صورت امانت نگهداری شود، که در مالکیت ایران خواهد بود و ایران و آژانس امکان نظارت بر آن را دارند، متقابلا نیز گروه وین متعهد می‌شود 120 کیلوگرم سوخت مورد نیاز راکتور تهران را به ایران تحویل دهد. با وجود این که گروه وین (آمریکا، روسیه، فرانسه و آژانس) خود مشوق اصلی میانجیگری ترکیه و برزیل شده بودند، اما در نهایت حاضر نشدند تا به توافقنامه تهران متعهد و به مفاد آن عمل کنند. در پی عدم تعهد گروه وین به توافقنامه تهران، ایران تصمیم گرفت از آن پس در مذاکرات سیاست بسته مقابل بسته را پیش بگیرد و اعلام کرد که فقط در خصوص موضوعات مشترک گفت‌وگو‌ها را دنبال خواهد کرد. در بسته ایران موضوع هسته‌ای ذکر نشده بود بلکه مباحثی از قبیل امنیتی، منطقه‌ای و … در آن بود. بر این اساس در نشستی که صرفا در خصوص هسته‌ای باشد شرکت نخواهد کرد. – نشست استانبول یک: بهمن ماه 89 (2011) نشست گروه 1+5 با ایران به میزبانی استانبول برگزار شد. در دور نخست این مذاکرات 2 اتفاق مهم رخ داد؛ اول اینکه ایران اجازه نداد غربی‌ها بحث‌های خارج از دستور کار گفت‌وگو برای همکاری را مطرح کنند و آنها هم روی این موضوع اصرار نکردند و دوم اینکه ایران پیشنهادهایی عملی برای همکاری در حوزه‌هایی خاص به 1+5 ارائه کرد و خواستار پاسخ آنها شد. دور بعدی مذاکرات در روز دوم بهمن ماه به پایان رسید و به دلیل ناتوانی مذاکره کنندگان غربی از پاسخ به پیشنهادهای مشخص ایران و طرح مباحث فراتر از دستور کار گفت‌وگو برای همکاری که در ژنو 3 مورد توافق قرار گرفته بود، این دور از مذاکرات بی‌نتیجه ماند. جلیلی در دور سوم مذاکرات (روز دوم) خطاب به خانم اشتون گفت اگر شما به دنبال خرید زمان هستید، ما چنین قصدی نداریم و به حقوق و تکالیف خود در چارچوب آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبند هستیم. -نشست استانبول2: 29 فروردین ماه 91 مذاکرات استانبول برگزار شد. در پایان نشست یک روزه استانبول 2، کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا رسما از حق هسته‌ای ایران سخن گفت. سعید جلیلی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران نیز گفت که طرفین توافق کردند با دستور کار گفت‌وگو برای تدوین یک مدالیته جامع در بغداد مذاکره کنند. هیئت‌های شرکت کننده در مذاکرات ایران و 1+5 در استانبول در پایان دو دور مذاکره توافق کردند که دور بعدی مذاکرات در 23 می – خرداد – در بغداد برگزار شود. در مجموع طرفین که گفت‌وگوها را پس از 15 ماه توقف از سر گرفته بودند را مثبت ارزیابی کردند. – نشست بغداد: سوم خرداد، 23 می 2012، ادامه گفت‌وگوهای 1+5 با ایران بر اساس چارچوبی که پس از نشست استانبول از سوی نمایندگان اشتون و جلیلی تهیه شده است دنبال می‌شود. با وجود اینکه همگان نشست استانبول را مثبت ارزیابی ‌کردند، مذاکرات بغداد نشان داد که طرف غربی گروه 1+5 به هیچ عنوان حاضر نیست گامی در جهت اعتماد سازی بردارد و صرفا می‌خواهد از ایران امتیاز بگیرد و عملا نتیجه از این دور حاصل نشد و ادامه مذاکرات به مسکو موکول شد.همزمان با برگزاری مذاکرات دیپلماتیک ایران و 1+5 نشست فنی و حقوقی تهران و آژانس اتمی نیز جریان داشت. بر اساس گزارش آبان ماه یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در آبان 90 و طرح ادعاهای مطالعاتی که دیگر تبدیل به اتهامات مطالعاتی شده است، اول خرداد 91 آمانو راهی تهران شد و در خصوص بازدید از سایت نظامی پارچین با مقامات ایرانی گفت‌وگو کرد. در ادامه نیز پیش از مذاکرات مسکو دور دیگری از مذاکرات ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی 19 خرداد 91 بر سر بازدید از سایت نظامی پارچین در وین برگزار شد، اما باز هم به نقل از نمایندگان آژانس نتیجه‌ای حاصل نشد. (بازرسان این آژانس با وجود این که در سال‌ 2004 و 2005 از سایت پارچین بازدید کرده‌اند اما تاکنون نیز نتوانسته‌اند مدرکی دال بر گرایش نظامی هسته‌ای ایران در سایت پارچین پیدا کنند). انعکاس اظهارات نمایندگان آژانس در فضای حاکم بر رسانه‌های غربی کاملا مشهود بود. جوسازی و جنگ تبلیغاتی از سوی غربی‌ها بر سر عدم پذیرش بازرسی از سایت نظامی پارچین از سوی ایران، تا آستانه نشست مسکو دنبال شد. پیش از نشست مسکو وزیر امور خارجه روسیه به ایران سفر کرد تا به قول خود در خصوص سوریه با مسئولان ایرانی صحبت کند، هر چند که همگان بر این امر واقف بودند که موضوع هسته‌ای ایران و مذاکرات مسکو اگر بحث نخست لاوروف با مسئولان ایرانی نبود، اما اهمیت کمتری از موضوع سوریه نداشت. – نشست مسکو:29خرداد – 18 و 19 ژوئن، هفتمین مرحله مذاکرات ایران و گروه 1+5 روی میز مسکو دنبال شد و این انتظار وجود داشت که روسیه با ارائه دستور کاری مشخص روند گفت‌وگوها را هدایت کند. پایان روز بلند مسکو هم پایان مذاکرات ایران و 1+5 را رقم نزد و 2 طرف این بار در انتظار برگزاری نشست های کارشناسان فنی و معاونان خود در13 تیر وبه میزبانی استانبول برای فراهم کردن زمینه برگزاری نشستی دیگر ماندند. کاترین اشتون مذاکره کننده ارشد گروه 1+5 در پایان دو روز مذاکرات فشرده 2 طرف با اعلام این که «فاصله عظیمی بین مواضع دو طرف وجود دارد» افزود: «اما در نهایت به این توافق رسیدیم که سطحی برای کار کارشناسی تعریف کنیم تا به گروه 1+5 کمک کند حرفهای ایران را بفهمد و حرفهای ما را هم به آنها بزند.» سعید جلیلی نیز در پایان مذاکرات مسکو گفت: «دیدگاه‌هایمان صریح و واضح بیان شد. تأکید کردیم غنی سازی اورانیوم حق مسلم ملت ایران است. غنی سازی برای مصارف صلح‌آمیز در همه سطوح حق مسلم است. آنها امروز در معرض یک انتخاب هستند که بخواهند از مسیرهای بن بست گذشته خارج شوند و در مسیری که همکاری با ملت ایران است، گام بردارند.» مذاکره کننده ارشد ایران ادامه داد: «هیچ منطقی برای مقابله با مسیر پیشرفت ملت ایران وجود ندارد. امیدواریم این فرصت موجب شود آنها بتوانند با استفاده از بحث‌های جلسات کارشناسی مسیر صحیح را انتخاب و از مسیر بن بست گذشته خارج شوند. آمادگی داریم در جلسات کارشناسی، هم به لحاظ فنی و هم به لحاظ حقوقی و سیاسی با منطق روشن حقانیت مواضع ایران را به خصوص در فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای بیان کنیم.» یکی از مهمترین ویژگی‌های گفت‌وگوهای مسکو این بود که هیئت ایرانی بیشترین زمان این دور از مذاکرات را به خود اختصاص داد تا دیدگاه‌های خود را به طور تفصیلی برای طرف مقابل تشریح کند. با توجه به همین موضوع بود که دیپلمات‌های کشورمان با تاکید بر حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم، به طور مستدل و با استفاده از اسناد حقوقی، مبانی رفتار 1+5 در قبال ایران از جمله قطعنامه‌های شورای امنیت را به چالش کشیدند تا به طرف غربی ثابت کنند بسیاری از خواسته‌های آنها خلاف و غیرقانونی است از این رو باید متوقف شود. علاوه بر این موضوع،‌ بر اساس توافقات استانبول 2 و گفت‌وگوی معاونان دو طرف در ژنو، ایران چارچوب جامعی را به طور دقیق به طرف غربی ارائه کرد. البته این چارچوب در بغداد نیز ارائه شده بود، اما در مسکو به طور تفصیلی و دقیق در اختیار نمایندگان شش کشور درگیر در مذاکرات با ایران قرار گرفت که شامل پنج محور اصلی بود؛ 1. اصول راهنمای مورد توافق دو طرف، 2. اهداف، 3. موضوعات، 4. ساختار شکلی فرآیند گفت‌وگوها و 5. گام‌های متقابل دو طرف که باید برداشته شود. ویژگی این دور از مذاکرات این بود که مباحث، محتوایی و سنگین بود و جدی‌تر و فراتر از همیشه مطرح شد. همین امر موجب ناتمام ماندن گفت‌وگوها شد چراکه طرف مقابل برای بررسی ایده‌های تفصیلی ایران که به صورت مکتوب ارائه شده بود، نیاز به زمان داشت. از این رو بود که بحث بیشتر درباره نظرات ایران به جلسات کارشناسی موکول شد تا با توجه به ماحصل این نشست‌ها، درباره برگزاری دور بعدی مذاکرات ایران و 1+5 تصمیم‌گیری شود. بدین ترتیب ماراتن مذاکرات مسکو نیز پایان یافت، درست با همان نتیجه‌ای که مذاکرات استانبول و بغداد پایان یافته بود، ادامه مذاکرات در آینده؛ با این تفاوت که در این دور، حتی مکان بعدی نیز مشخص نشده بود. آلماتی 1: در روزهای 8 و 9 اسفند 91 میزبان مذاکرات هسته‌ای شد. قزاقستان که برای میزبانی انتخاب شد نزدیک به 40 سال تجربه غنی سازی و فروش سوخت هسته ای به کشورهای خارجی را دارد. کشوری که قرار است به بانک سوخت هسته‌ای مبدل شود. به این ترتیب این کشور انحصار پذیرش مازاد تولید کشورهای صاحب فن آوری غنی سازی را خواهد داشت. بر همین اساس بود که شبکه «فاکس نیوز» آمریکا در خبری اعلام کرد که کشورهای غربی انجام مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 در قزاقستان را به فال نیک می گیرند، زیرا این کشور (قزاقستان) در سال 1990 ذخایر هسته ای خود را تحویل روسیه داد و امروز امیدوار است که تبدیل به بانک سوخت هسته ای برای برخی از کشورها مثل ایران شود. البته این گمان‌زنی در حالی بود که متقابلا این انتظار هم وجود داشت که غرب در گام نخست حق غنی سازی اوارنیوم را برای ایران به رسمیت بشناسد. – نشست‌های فنی در استانبول: نشست فنی کارشناسان هسته‌ای ایران و غرب که در استانبول و 13 تیرماه برگزار شد و 4 مرداد نیز به عنوان زمان نشست علی باقری و هلگا اشمیت، معاونان سعید جلیلی و کاترین اشتون، رایزنان هسته‌ای ایران و 1+5 تعیین شد.پیش از برگزاری این نشست مایکل مان، سخنگوی کاترین اشتون در بیانیه‌‌ای گفت که معاونان جلیلی و اشتون درصدد هستند تا بررسی کنند چگونه اختلاف‌های طرفین را می‌توان کاهش داد. هدف این نشست بررسی چگونگی کم‌کردن شکاف‌های موجود در مواضع طرفین و چگونگی پیشبرد این فرایند رو به جلوست. آلماتی 2: روز جمعه 16 فروردین 1392 (5 آوریل 2013) در شهر آلماتی قزاقستان آغاز شد. با توجه به بیانیه های طریفین، به نظر میرسد سران مذاکره کننده تصمیم گرفته اند مذاکرات با ایران را تا بعد از انتخابات ریاست جمهوری ایران متوقف کنند.[1] [1] برای مطالعه بیشتر رک: سایت ایران هسته ای www.irannuc.ir؛ در بیان تاریخچه مذاکرات اخیر از گزارش خبرگزاری فارس نیز استفاده شده است.