اهمیت حُسن خُلق در برزخ

عصراسلام: امام صادق(ع)؛”حُسن اخلاق رابه نرم خوئی و مهربانی، گفتارمودبانه و خوشرویی تعریف فرمود = تُلیّن جانبک و تُطیب کلامک و تلقی اخاک ببشرٍ حَسن.” [معاني الاخبار/۲۵۳]

از عالمانِ طراز اول در تبیین اخلاق؛ مرحوم محقق نراقی است، ایشان در جامع السعادت معتقد است مراداز “حُسن خلق” در روایات، به معنای خوش اخلاقی است ونه بمعنای جامع بودن کمالات اخلاقی.

حُسن خلق؛ تجلی گاه و بلکه سازنده هویت هویت آدمی و هویت دینی است. این ادعا را می‌توان از بیان رسول خدا (ص) دریافت نمود که پیامبر رحمت و کرامت فرمود: «الْاسْلامُ حُسْنُ الْخُلْقِ؛ – اسلام همان خوش رویی است». [كنز العمّال، جلد ۳، صفحه ۱۷] پس چکیده وعصاره همه‌ی آموزه های اسلام؛ “حسن خلق” است.

تاثیرات حسن خلق بر آخرتِ آدمی یعنی بر برزخ وقیامت شگفت آور است که برخی آنها چنین است:

پیامبر اكرم(ص) فرمود:«به درستی كه بنده در سایه خوش خلقی به درجات بزرگ و مقامات والایی در آخرت می‌رسدگرچه عبادتش ضعیف باشد؛ = اِنَّ الْعَبْدَ لَیَبْلُغُ بِحُسْنِ خُلْقِهِ عَظیمَ دَرجاتِ الاخِرَهِ وَ اَشْرَفَ‌ الْمَنازِلِ وَ اِنَّهُ ضَعیفُ الْعِبادَهِ»[بحار۳۰۶/۵] 

حضرت علی(ع) فرمود: «عنوانُ صحیفةُ المؤمن حسنُ خُلقه؛ = سرلوحه نامه عمل انسان با ایمان حسن خلق او است».[بحار،۳۹۲/۶] 

عنوان نامه اعمال، بیانگر مهم ترین اعمال نیکی است که قبل از هر چیز نظرها را به خودجلب میکند.

امام علی(ع) می‌فرماید: «اخلاق را نیكو كن تا خداوند حسابت را آسان كند ؛ = حَسَّنْ خُلْقَكَ یُخَفِّفِ اللهُ حِسابَكَ»[بحار،۱۵۲/۷۷]

 ۴ ) سنگین‌ترین‌ها در میزان الهی است 

امام رضا بوسیله پدراتش از رسول الله (ص) فرمود: « در میزان اعمال قیامت، هیچ چیزی سنگین تر ازخلق نیکو نیست ؛ = ما مِنْ شَیْ ءٍ اَثْقَلَ فِی الْمیزانِ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ.»[عیون ۳۸/۲]

 امام صادق (ع) فرمود: « اِنَّ الْخُلْقَ الْحَسَنَ یُمیثُ الْخَطیئَهَ كَما تُمیثُ الشَّمْسُ الْجَلیدَ ؛ = خوش اخلاقی لغزش‌ها را ذوب می‌كند همان گونه كه آفتاب یخ را آب میکند.[بحار؛۲۹۶/۱۶]

رسول خدا (ص) فرمود: «بیشترین امتیازی كه امت من به سبب داشتن آن به بهشت می‌رود، تقوای الهی و خوش خلقی است ؛ = اَكْثَرُ ما تَلْجُ بِهِ اُمَّتیَ الْجَنَّهَ تُقْوی اللهِ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ.» [اصول كافی،۶۶۳/۲]

حکیم ملاصدرا، توصیه می کند که آدمی باید روی تقویت زیبایی‌های اخلاق خود تلاش کند و خود راملتزم و متعهد به حسن خلق کند. و سپس این حدیث را که از امیرالمومنین (ع) نقل می‌کند:

” رفتارشما به شما بازمی‌گردد، خود را به رفتار اخلاقی در آرید و به آن پای بند باشید که فردا با شما آن می‌کنند که شما با مردمان کردید = انما هی اعمالکم ترد الیکم فالتزموا مکارم الاخلاق هو غدا یعامکم بما عامتم به عباده .” [شواهدربوبیه/۳۶۷]

امام خمینی می‌گوید: “درتمام مراحل برزخ وقیامت، محتاج معارف حقه الهیه و اخلاق حسنه و اعمال صالحه هستیم.”

پس کاری آمدی “حُسن خلق” تنها برای ورود مسرورانه و ظفرمندانه به جهان غیب نیست ، بلکه ذره ذره سیر در عوالم برزخی و حشر؛ خوش اخلاقی سهم تعیین کننده دارد.

شیخ بزرگوارما در معارف الهیه علامه حسن زاده آملی در نکته ۴۷۸ از کتاب پر ارزش “هزار و یک نکته” نوشته است: “هر یک از اخلاق فاسده شاخه‌ای از درخت دوزخ است و اتصال به آن انسان را به دوزخ می کشاند! و اگر اخلاق فاسد در ذات انسان فرو رود، ذات انسان شاخه ای از دوزخ می‌شود. 

همین معنا در حدیث منقول در امالی شیخ طوسی از رسول الله (ص) تبیین شده که آن حضرت فرمود: “سخاوت درختى است در بهشت،پس هر كس داراى سخاوت شود به يكى از شاخه‌هاى آن چنگ زده است، و اين شاخه او را رها نمى‌كند، تا او را وارد بهشت سازد و حرص و آز نيز درختى است از آتش، هر كس آزمند باشد به شاخه‌اى از آن چنگ زده است،تا اينكه وارد آتش جهنم شود.  = السخاء شجره فی الجنه فمن کان سخیا اخذ بغصن منها…”

نکته مهم علمی این است که فقط نماز وروزه وخیرات ویا رفتارمنفی مجسم نمیشود،بلکه اخلاق ما هم مجسم می‌شود و”تجسم اخلاق” فرا از تجسم اعمال است. غرض اینکه؛ اخلاق مثبت، مانند؛ خوشرویی، ادب، محبت،صبر، آرامش،سخاء، و همه آنچه که ضد این اوصاف مثبت است تجسم عینی پیدا می‌کند و با ما عجین می‌شود. عارفان از آن به “بهشت و یا جهنم اخلاق” نام می‌برند.

هادی سروش