«وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ»؛ واقعه (56)، آیه 10 – 14.؛ «و سبقت گیرندگان، مقدمند؛ آنانند همان مقربان (-(خدا)-) در باغستان هاى پر نعمت؛ گروهى از پیشینیان و اندکى از متأخران».
منظور از «سابقون»، پیشگامان مى باشند و پس از بررسى و دقت در آیات و روایات، مى توان به این نتیجه رسید که منظور از «اول» و «آخر»، گاهى به طور نسبى مربوط به یک امت است؛ چنان که درباره مهاجرین و انصار در قرآن، چنین مى خوانیم: «وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ»؛ توبه (9)، آیه 100..
اما کاربرد واژه «اولین» به طور مطلق، شامل همه امت هاى گذشته مى باشد؛ در مقابل واژه «آخرین» که منظور از آن، امت پیامبر خاتم صلى الله علیه وآله مى باشد.
قرآن، خطاب به پیروان پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله مى فرماید: «هذا یَوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْناکُمْ وَ الْأَوَّلِینَ»؛ مرسلات (77)، آیه 38.؛ «این (-(همان )-)روز داورى است؛ شما و (-(همگى )-)پیشینیان را گرد مى آوریم».
پس از این مقدمه و با نگاهى فراگیر به آیات و روایات مشابه، به این نتیجه مى رسیم که منظور از «سابقون»، پیشگامان امت ها مى باشند؛ پیشگامانى مانند پیامبران و اوصیا که به مقام قرب الهى نایل شده اند و بدیهى است که تعداد پیامبران و اوصیاى آنان در امت هاى پیشین، گروه فراوانى را تشکیل مى دهند؛ چنان که در قرآن مجید مى خوانیم: «وَ کَمْ أَرْسَلْنا مِنْ نَبِیٍّ فِی الْأَوَّلِینَ»؛ زخرف (43)، آیه 6.؛ «و چه بسیار پیامبرانى که در (-(میان )-) گذشتگان، روانه کردیم».
بنابراین، تعبیر به ثله (جماعت یا جماعت بیشتر) در رابطه با پیشینیان، به لحاظ کثرت پیامبران پیشین و تعداد امت هاى آنها و وجود پیشگامان آن امت است که سبب مى شود تعداد آنها فزونى یافته، نسبت به پیشگامان امت محمدصلى الله علیه وآله، از کمیت بیشترى برخوردار گردند؛ زیرا روشن و مسلم است که در امت اسلامى، پیشگامان در پذیرش اسلام، در صدر اول، گروه اندکى بودند که نخستین آنها از مردان، على علیه السلام و از زنان، خدیجه علیها السلام بود طبرسى، مجمع البیان، ج 9، ص 359..
ناگفته نماند که کمتر بودن تعداد سابقون امت محمدصلى الله علیه وآله، دلیل بر برترى مقام امت هاى پیشین نمى باشد؛ به سبب این که براساس تعالیم اسلامى، کثرت عددى، دلیل بر کثرت کیفى نمى تواند باشد. از این رو، همان گونه که پیامبرصلى الله علیه وآله افضل انبیاى گذشته است – چنان که در آیه 253 سوره بقره چنین مى خوانیم: ما بعضى از رسولان را بر بعضى دیگر برترى دادیم امت وى هم بر سایر امت هاى گذشته، برترى دارد و در آیه 110 سوره آل عمران آمده است: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ»؛ «شما بهترین امت برانگیخته شده از میان امت ها هستید».
احتمال دیگر این است که مقصود از «اولین» و «آخرین»، اولین و آخرین در همین امت آخرالزمان و امت محمدى صلى الله علیه وآله باشد؛ منتها سابقین در میان اولین این امت، بیشترند؛ چون بیشتر اولیا و شهدا و پیشوایان بزرگ، به ویژه امامان معصوم علیه السلام در دوره نخست و نزدیک به زمان وحى و نزول قرآن بوده اند. صدرالمتألهین شیرازى، تفسیر سوره واقعه، ترجمه محمد خواجوى، ص 29. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 27/500037)