حفظ آیات الهی، از نخستین روزهای نزول وحی آغاز شد. پیامبر اسلام ـ صلی اللّه علیه و آله ـ نخستین حافظ قرآن به شمار می‌رود که برای حفظ آن بسیار می‌کوشیدند . آن حضرت همراه پیک وحی زبانش را حرکت می‌داد و شتاب می‌کرد تا آنچه می‌شنود فراموش نکند.مرحوم طبرسی در شأن نزول آیه‌ «لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ؛(1)(ای رسول ما) در حال وحی، شتابان زبان به قرائت قرآن نگشای که ما خود آن را جمع کرده، (در سینه‌ات) نگاه می‌داریم و بر تو می‌خوانیم» از ابن عباس نقل می‌کند:پیامبر اکرم ـ صلی اللّه علیه و آله ـ به سبب عشق شدیدی که به دریافت و حفظ قرآن داشت ، هنگامی که پیک وحی آیات را بر او می‌خواند، همراه وی زبانش را حرکت می‌داد و شتاب می‌ورزید تا آنچه می‌شنود فراموش نکند. خداوند او را از این کار بازداشت و فرمود:
ما آن را برایت جمع می‌کنیم. (2) حضرت برای اطمینان کامل از محفوظات خویش آن‌ها را بر فرشته‌ وحی عرضه می‌کرد.
در روایات متعدد می‌خوانیم که پیامبر در ماه رمضان هر سال قرآن را، تا آن‌ جا که نازل شده بود، با جبرئیل مقابله و تکرار می‌کرد؛ در واپسین سال زندگی‌اش، برخلاف گذشته، این مقابله و تکرار را دو بار به انجام رساند.(3)
اهتمام صحابه به حفظ قرآن
پیامبر در نماز و هر فرصتی که پیش می‌آمد قرآن را با صدای بلند می‌خواند . صحابه نیز همراه وی به فراگیری و حفظ آن می‌پرداختند.
وقتی صحابه آیه‌ یا سوره‌ ای را از رسول خدا می‌شنیدند، چندین بار به حضرت مراجعه کرده، آنچه به خاطر سپرده بودند ، بر وی عرضه می‌داشتند تا کیفیت حفظ را تأیید و تقریر کند. (4)
به تدریج اهتمام برخی از صحابه در به خاطر سپردن آیات چنان فزونی یافت که گروهی به حافظ و قاری قرآن شهرت یافتند.(5)
سیوطی در این زمینه می‌نویسد:
چند تن از صحابه، که به تعلیم قرائت قرآن و حفظ آن شهرت داشتند، عبارتند از: علی ـ علیه السلام ـ ، عثمان، ابیّ بن کعب، زید بن ثابت، ابوالدرداء، عبدالله بن مسعود و ابوموسی اشعری.(6)
در این عصر، زنان نیز پا به پای مردان در عرصه‌ قرائت و حفظ قرآن کریم می‌کوشیدند؛ چنان که نام‌های برخی زنان پیامبر چون عائشه، ام‌سلمه و حفصه و نیز ام‌ورقه بنت عبدالله بن حارث(7) در میان طبقات قاریان و حافظان به چشم می‌خورد.
برای آگاهی بیش تر ر.ک: سیمای حافظان نور (همراه با روش حفظ قرآن ) سید مجتبی حسینی.
___________________________________________
1. قیامت (75)آیه 16 و 17.
2. تفسیر مجمع البیان،الشیخ الطبرسی، ج 10، ص 197،سال چاپ : 1415 – 1995 مفناشر : مؤسسة الأعلمی للمطبوعات – بیروت – لبنان
3. کان جبریل یعرض القرآن علی النبی کل عام مرة فی رمضان فلما کان العام الذی توفی فیه عرض علیه مرتین. روایات در این زمینه متعدد است. رجوع شود به الطبقات الکبری،محمد بن سعد، ج 2، ص 195،ناشر : دار صادر – بیروت.
4. مجمع البیان، ج 1، ص 43؛ تاریخ قرآن، ص 227.
5. در صدر اسلام به کسانی که به تعلیم و قرائت و حفظ قرآن می‌پرداختند، به فنون قرائت آشنا بودند یا قرآن از حفظ داشتند ،قاری می‌گفتند. (ر.ک: الإتقان فی علوم القرآن،السیوطی، ج 1، نوع ،20،ص192 ،سال چاپ : 1416 – 1996م،ناشر : دار الفکر.
6. الاتقان، ج 1، نوع 20، ص 197.
7. همان.