خودمراقبتی، عملی است که در آن، هر فردی از دانش، مهارت و توان خود به عنوان یک منبع استفاده می‌کند تا به طور مستقل از سلامت خود مراقبت کند.1 خودمراقبتی باعث می‌شود افراد برای سلامت خود ارزش قائل شده و برای حفظ و بهبود آن تلاش کنند. اتّخاذ سبک زندگی توأم با رفتارهای خودمراقبتی، لذّت و رضایت فرد از زندگی را به همراه دارد و ضمن افزایش سطح سلامتی و ارتقای کیفیّت زندگی افراد، منجر به کاهش هزینه‌ها نیز می‌گردد.«خود مراقبتی» که از ارکان مهم سبک زندگی سلامت‌محور محسوب می شود، جایگاه مهمّی در آموزه‌های اسلامی دارد. دین مقدّس اسلام، به عنوان جامع ترین دین الهی، دارای نظام مراقبتی یکپارچه و به هم پیوسته ای در حوزه سلامت جسمی و روانی است که برپایه خودمراقبتی شکل گرفته است. آموزه‌های اسلامی، با تأکید بر توانمند نمودن افراد در رعایت بهداشت جسمی و روانی و پیشگیری از بیماری ها روحی و جسمی، عمدتاً در صدد القای باور خودمراقبتی در افراد هستند و بر این اساس، توصیه های فراوانی را برای تقویت رفتارهای خودمراقبتی، ارائه نموده اند.
قرآن، در چهارچوب جهان‌بینی الهی، همواره میان دین و حوزه سلامت، پیوند برقرار نموده‌اند؛ برای نمونه در سوره مائده آیه 105، مؤمنان را به مراقبت همه جانبه از خود، فراخوانده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَى اللهِ مَرْجِعُکُمْ جَمیعاً فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُون»؛ «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافته‌اید، گمراهى کسانى که گمراه شده‌اند، به شما زیانى نمی‌رساند. بازگشت همه شما به سوى خداست و شما را از آنچه عمل می‌کردید، آگاه می‌سازد».
از این رو، به طور کلی تأثیر و نقش تربیتی ایمان بر خود مراقبتی را می‌توان این‌گونه بیان کرد که؛ حفظ سلامتی روحی و جسمی در اندیشه انسان مؤمن، صبغه الهی و دینی پیدا نموده و باعث می‌شود مؤمن، اصول بهداشت روحی و روانی را دستور دین و خودمراقبتی را اطاعت از خدا و پیامبر(ص) تلقّی کنند و به آن عمل کند. در نتیجه تحکیم باورهای دینی در حوزه سلامت، رفتارهای خودمراقبتی در افراد را به نحو چشمگیری تقویت می‌کند.
ایمان به خدا نقش اساسی در خودسازی دارد. ایمان به خدا یعنی باور کنید که خدای متعال منشا و مبدا تمام آثار مثبت و سازنده در جهان و زندگی انسان است و انسان از طریق نزدیک شدن و مظهر شدن برای صفات و کمالات خداوند به کمال می رسد. اگر کسی باور کند که خدا منبع تمام کمالات و خوبی ها است این تفکر باعث می شود که تنها خدای یگانه را بپرستد و کسی یا چیزی منشا آثار نداند و پرستش نکند. خودسازی هم یعنی خداپرستی توحیدی. کسی در خودسازی و پرستش توحیدی موفق است که به این باورداشت عمیق برسد. بنابراین ایمان به اینکه لا موثر فی الوجود الا الله باعث می شود که انسان تنها خدا را بپرستد و به کمال انسانی از این طریق برسد.
2
______________________________
1. عباسی مقدم، مصطفی؛ قربانیان، محسن؛ فشارکی، فرشته؛ راهکارهای تقویت رفتارهای خودمراقبتی در آموزه‌های اسلامی، فصلنامه علمی – پژوهشی طب و تزکیه، تابستان 1394، شماره 2، ص 72.
2 . برای آگاهی بیشتر به مقاله بالا مراجعه شود.