حجت الاسلام رضایی در گفتگو با شبستان(۸):

بازخوانی تاریخ یکی از اصول مهدی باوری و مهدی زیستی در فرهنگ شیعی

پژوهشگر مهدوی با بیان اینکه بازخوانی تاریخ یکی از اصول مهدی باوری و مهدی زیستی در فرهنگ شیعی است، گفت: اهمیت اراده و اختیار انسان در ایجاد آرمان شهر مهدوی یکی از مهمترین ارکان مهدویت است.

حجت الاسلام محمد رضایی در گفت و گو با خبرنگار حوزه مهدویت خبرگزاری شبستان با اشاره به بازخوانی مهدویت بر مبنای مبحث اراده و اختیار انسان، گفت: یکی از مهم ترین ارکان مهدویت، مسأله اراده و اختیار است و می‌توان مدعی شد که تمامی سطوح و مراتب اراده‌ای که در زندگی انسانی حضور دارند، به نوعی در مسأله مهدویت نقش‌آفرینی می‌کنند.

وی تاکیدکرد: بر مبنای همین گستردگی اراده‌شناسی در معارف مهدوی است که این مبحث می‌تواند یکی از مطالعه‌های ارزنده انسان‌شناسی مهدوی باشد و دستاوردهای تربیتی قابل استفاده‌ای در مباحث سبک زندگی به ارمغان بیاورد.

حجت الاسلام رضایی با بیان اینکه بالاترین مرتبه کمال در نظریه‌های جبرگرایانه دینی، تسلیم بودن است تا بدان‌جا که مداخله غیب، زندگی انسان‌ها را تغییر دهد و آرمان‌شهر موعود را محقق سازد، خاطرنشان کرد: در نظرات اختیارگرایانه نیز کمال امری زمینی و محصول سعی و تلاش آدمی است و طبیعتاً این تلاش، امری تک بعدی خواهد بود.

این پژوهشگر مهدوی ادامه داد: اما براساس نظریه بین‌الامرین، انسان اگرچه عقلاً و شرعاً مأمور به حرکت به سوی کمال است، ولی باید جایگاه اراده و اختیارش را در میان اراده‌های تشریعی و تکوینی خدا، اراده انسان کامل و اراده ابلیس پیدا کند، به این معنا که اگر براساس شریعت و در مسیر اراده تکوینی گام بردارد و اراده خود را هماهنگ با اراده انسان کامل و در مقابل اراده ابلیس قرار دهد، به کمال و نجات دست می‌یابد.

وی با بیان اینکه ظرف تحقق این کمال و نجات، اراده‌های فردی نیست؛ زیرا اگر چنین بود، اراده انسان کامل ـ که در بردارنده برترین اراده تشریعی و تکوینی است ـ برای ایجاد بهشت موعود کافی بود، اظهار داشت: بلکه تحقق آن وابسته به اراده‌ اکثر انسان‌هاست؛ چراکه در نظام دینی هر فرد دو مسئولیت دارد؛ اول، رشددهی و تعالی‌بخشی به اراده خود، و دوم، تلاش برای جذب و همراه‌سازی حداکثری اراده‌های جمعی به سوی خیر و کمال.

حجت الاسلام رضایی با بیان اینکه انسان کامل در متعالی‌ترین مرتبه وجودی قرار دارد و این امتیاز به جهت کمال روحانی اوست، تصریح کرد: از سوی دیگر اراده و اختیار از اوصاف و خصوصیات نفسانی و روحانی انسان است، در این صورت، روح انسان کامل نه تنها ظرفیت و شایستگی دریافت اراده تشریعی را می‌یابد، بلکه برتر از ملائکه، تبدیل به برترین مظهر اراده تکوینی خداوند می‌شود.

این پژوهشگر مهدوی گفت: انسان کامل، چون در امتداد سنت‌های خداوندی است، منطبق با معیار و میزان الهی عمل می‌کند، به این معنا که اصل اول در اراده معصوم بر هدایت‌گری و اشاعة رحمت و رحمانیت است و اراده معطوف به عذاب در آخرین مرتبه قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه این اراده و اختیار در دوران غیبت و ظهور دو نمود مختلف می‌یابد، افزود: امام در دوران غیبت، ناظر به اتمام حجتی که باید با عموم انسان‌ها صورت بگیرد، به پس پرده غیب می‌رود، اما این مسأله به معنی تعطیلی اراده‌ او نیست؛ زیرا تدبیر کلان جهان به دست او صورت می‌گیرد.

حجت الاسلام رضایی با اشاره به نقش واسطه تکوینی انسان کامل گفت: انسان کامل، نقش واسطه تکوینیِ بالفعل یا بالقوه را نسبت به عوالم و موجودات دیگر دارد و بدین‌گونه است که اعتقاد به ولایت تکوینی از ضروریات قول به وجود انسان کامل است، به این معنا که نمی‌شود کسی انسان کامل و معصوم مطلق باشد، ولی اراده تکوینی و قدرت تصرف بر عوالم وجود را نداشته نباشد.

این پژوهشگر مهدوی ادامه داد: اما در دوران ظهور تمامی اراده‌ها حول محور اراده تکوینی و تشریعی انسان کامل تجمیع می‌شوند. پس ظهور از معبر همراهی اراده‌های انسانی با اراده معصومانه موعود محقق می‌شود و چون چنین شد، نه تنها در عالم انسانی، بلکه در ملک و ملکوت هم فضای بهشتی حاکم خواهد شد.

وی با اشاره به تعریفی از آرمان شهر در این زمینه، خاطرنشان کرد: آرمان‌شهر جامعه‌ای خواهد بود که در آن هیچ‌گونه اراده‌ای معطوف به شر یا ظلم در آن نباشد و هیچ انگیزه‌ای برای تجاوزگری وجود نداشته باشد، بدیهی است که برای تحقق این جامعه، خواست برخی از افراد کافی نخواهد بود؛ چراکه تحقق بهشت ظهور محصول اراده‌های ترکیبی است پس آرمان‌شهر در گام اول، نیازمند جمع شدن اراده‌ انسان‌های کمال جو بر محور اراده انسان کامل است.

حجت الاسلام رضایی گام دوم برای ساختن این آرمان‌شهر را حذف اراده‌های باطل و مزاحم دانست و بیان داشت: اگر مبانی اراده آدمی رشد یابد، احتمال معطوف شدن آن‌ها به سوی شر ّ بسیار کم خواهد شد بنابراین باید به ارتقای مبانی معرفتی و ارزشی اراده‌ها اهتمام کرد تا با رشد عقلی، اخلاقی و علمی، زمینه برای گرایش جهانی به عبودیت و عدالت فراهم شود.

این پژوهشگر مهدوی ادامه داد: این تحول اراده‌ها علاوه بر ایجاد جامعه ایده‌آل انسانی، بر اراده تکوینی خداوند در عالم طبیعت هم اثر می‌گذارد؛ چراکه طبیعت، مظهر و معبر رحمت و برکت و خیرات است و از طریق آن، بسترها برای ایجاد بهشت زمینی فراهم می‌شود، بنابراین، آرمان‌شهر از معبر اراده‌های جمعی انسان‌ها محقق می‌شود و بر تمامی اراده‌های مثبت در جهان هستی اثر می‌گذارد و در نهایت منجر به بهشتی ماندگار (تا امتداد رجعت) بر روی زمین شود.

وی با بیان اینکه بازخوانی تاریخ یکی از اصول مهدی باوری و مهدی زیستی در فرهنگ شیعی است، گفت: در این بازخوانی روشن می‌شود که پس از هبوط حضرت آدم تنها راه رسیدن به عاقبت خوش زمینی یعنی بهشت ظهور، ایمان آوردن و عمل به شریعت است؛ ولی هم‌چنان این بهشت موعود محقق نشده است.

حجت الاسلام رضایی با طرح پرسشی مبنی بر اینکه چه عامل یا عواملی باعث این تأخیر شده است؟، اظهار داشت: از ابتدای تاریخ، دو جریان حق و باطل در قالب اراده‌های اجتماعی شکل گرفته است. این اراده‌ها مستقیماً در جریان ظهور نقش دارند و مقاطع اصلی تاریخ را رقم زده‌اند.

این پژوهشگر مهدوی گفت: ابلیس چون می‌داند هیچ‌گاه حریف اراده معصوم نمی‌شود ـ چرا که او نمود ارادۀ تکوینی و تشریعی خداوند است ـ سعی می‌کند با منحرف‌سازی اراده‌های انسانیبه مقابله با معصوم برود. بنابراین، آخرالزمان در این دیدگاه به معنی شدید‌ترین هجوم تاریخی ابلیس بر جبهه حق با کمک اراده‌های انسانی باطل، و ظهور هم به معنی واکنش نهایی و به موقع موعودِ منجی برای نابودی اراده‌های ابلیسی و آن‌گاه خود ابلیس است.