براي اينكه كودكان نماز را با علاقه و بدون فشار بزرگترها بخوانند، چه بايد كرد؟

مقدمه:
همة انسان ها به طور فطري خداجو مي باشند. اين را هنگام تولد با خود دارد به عبارت ديگر كودكان به دنبال خدا هستند اما هميشه با زبان منطق و استدلال نمي توان اين استعداد فطري را بيدار نگاه داشت و پرورش داد. به جاي آن در كودكان احساسات و عواطف و خميرماية اوّلية گرايش هاي مذهبي وجود دارد و از اين طريق مي توان با آن ها رفتار نمود.[1]در هر مرحله از سن كودكان و حتي نوجوانان و جوانان بايد از موقعيت رشد جسمي و  عقلي آن ها اطلاع داشته باشيم. بايد بدانيم در سن كودكي تا چه حد كودك مي تواند به استدلال و تفكر بپردازد و مطالب ما را بفهمد. آن چه روشن است كامل نبودن قوة استدلال آن ها مي باشد، از طرفي هم بايد به عنوان يك مسلمان آموزه هاي ديني را ياد بگيرد و به كار بندد تا در بزرگسالي به صورت ملكه خود انجام دهد.
اكنون كه مي دانيم كودك رشد شناخت و فهم و استدلال براي درك آموزه هاي ديني و فراحسي ندارد از چه راه يا راه هايي بايد وارد شد و اين مسأله را حل كرد. انتخاب راه و روش خيلي مهم است چرا كه اگر درست و صحيح برخورد نشود موجب دل زدگي، فرار و يك عمر نفرت از دين و دينداري مي شود بنابراين همان طور كه خود اشاره نموديد بايد از راهي رفت كه نيازي به فشار و اعمال زور نباشد در اين مبحث ما راه هاي انتقال آموزه هاي ديني را بيان مي كنيم.
خانواده و يادگيري : كودك در خانواده چشم مي گشايد و از همان لحظه مي بيند و مي شنود و ياد مي گيرد. يعني والدين و اطرافيان منابع آموزشي و يادگيري كودك به شمار مي آيند و آن چه در ابتداي تولد مهم جلوه مي كند يادگيري به غير از زبان يعني از طريق رفتار است. بزرگترها رفتار خود را به نمايش مي گذارند و كودك هم ثبت و ضبط مي كند تا به موقع آن ها را تحويل بدهد. بنابراين خانواده مهمترين كانون آموزش نماز و ساير اعمال مذهبي مي باشد.
نقش الگوهاي رفتاري:[2] هر قدر الگوهاي بزرگسالان براي كودكان مطلوب تر و محبوب تر باشند، ميزان تأثير پذيريشان بيشتر و پايدار تر مي شود. لذا اگر والدين و حتي معلمان مي خواهند كه فرزندان و شاگردانشان باورها و رفتارهاي مطلوبشان مورد توجه قرار گيرد بايد در درجة اوّل سعي در تسخير قلوب كودكان آن هم با رفتار محبت آميز داشته باشند و نيازي به پند و اندرز و موعظة مستقيم نيست زيرا هر چه پيوند قوي تر باشد همانند سازي ـ بيشتر مي شود.
زماني كه نوجوانان و كودكان الگوهاي رفتاري مطلوب خويش را در شرايط مختلف مثل وضو گرفتن و نماز خواندن و … مشاهده مي كنند، احساس خوشايندي سراسر وجودشان را فرا گرفته نسبت به رفتار آن ها عميقاً كنجكاو مي شوند و در مرحلة اوّل به طور تقليدي و پس از آن با سؤال به نماز مي ايستد.
تقليد از الگوها و استقرار عادات جديد:[3] اساس اوليّة رفتار كودك تقليد و يادگيري است بنابراين بايد رفتار والدين و ديگران براي كودك گيرا و جذاب و خوشايند باشد. در مرحله بعد كودك رفتار الگوها را به صورت رمزيِ كلامي و تجسمي به خاطر مي سپارد و هر چه الگو محبوب تر باشد، ياد سپاري رفتار او آسان تر است. پس از اين مرحله كودك مي خواهد آن چه ديده و ياد گرفته و به خاطر سپرده است را عملي سازد كه والدين بايد اين فرصت را به كودك بدهند و با برخورد صحيح سعي كنند نماز براي او از همان ابتدا خوشايند باشد و مورد تشويق قرار گيرد تا اين عمل تكرار شود. و پس از تكرار و انجام مداوم به صورت ملكه يا عادت در آيد. (تشويق رفتارهاي مثبت كودك)
تعظيم و تكريم نماز توسط الگوهاي رفتاري:[4] اگر بزرگترها براي ارزش ها و شعائر مذهبي احترام قائل شوند و در اين انديشه ثابت قدم بمانند، كودكان نسبت به نماز و اهميت آن احساس و نگرش خاصي پيدا مي كنند. وقتي آن ها مي بينند در هر زماني و هر مكاني و در هر موقعيتي نماز والدين ترك نمي شود و آن ها نماز را تكريم مي كنند، خودشان هم آن را مورد تكريم و تعظيم قرار مي دهند.
نقل خاطره و قصه:[5] با توجه به ويژگي رشد شناختي كودكان و نيز علاقه مندي به شنيدن قصه ها، بزرگترها مي توانند از طريق بيان قصه ها پيام آموزشي خود را به كودكان انتقال دهند. هنر به تصوير كشيدن مسائل و موارد انتزاعي در ايجاد تصوير روشن و خوب و خوشايند از نماز و ساير موارد مذهبي بسيار سودمند مي باشد.
هديه دادن: گاهي مواقع هديه دادن وسايلي مانند تسبيح، عطر، سجاده و يا كتاب در رابطه با نماز اثر بسيار مثبت و فراموش نشدني بر كودك مي گذارد.
مشاهدة همسالان نماز خوان: اگر كودك را به مراكز ديني و مساجد ببريم آنجا همسالان خود را مي بيند و نسبت به آن مركز علاقمند مي شود. بزرگترها بايد دقت كنند كه در اين مراكز بايد خيلي با احتياط با كودكان برخورد نمود گاهي برخورد تند يك بزرگتر يا تذكر در جمع مي تواند به كودك ضربه بزند اما اگر در همان مركز كودكي تشويق شود يا هديه اي دريافت كند، به آن محيط ديني و شعائر آن علاقمند مي گردد.
تمرين تدريجي: نماز خواندن بايد با تمرين هاي تدريجي و غير تحميلي انجام شود مثلاً اول بدون وضو ـ بعد خواندن برخي از نمازها و … . (البته اين تمرين ها قبل از بلوغ شرعي بايد شروع شده باشد)
خلاصه: بزرگترها آينة رفتار كودكان مي باشند، كودكان مقلّدان محكم والدين خود مي باشند و بر اين اساس با خوب بودن و جذاب بودن اين الگوها، رفتارهاي خوشايند آن و استفاده از تكنيك هاي مختلف نماز آموزي كودكان را بدون اعمال زور و فشار مي توان نماز خوان و مذهبي تربيت كرد.

معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:
1. قائمي . علي . پرورش مذهبي و اخلاقي كودكان . انتشارات اميري . چاپ ششم . 1376 .

پي نوشت ها:
[1] . افروز . غلام علي . روش هاي پروش احساس مذهبي نماز در كودكان و نوجوانان . ص 9 به بعد . تهران . انتشارات انجمن اولياء و مربيان . چاپ چهارم.  1374 .
[2] . همان .
[3] . همان .
[4] . همان .
[5] . همان .