بقیة الله یعنی چه ؟

هنگامی که (مهدی) قیام کند، بر کعبه تکیه زند و 313 تن از پیروانش نزد او گرد آیند. پس اولین چیزی که می گوید، این آیه است: «بقیةاللَّه خیر لکم ان کنتم مؤمنین».

عده ای بر این باورند که مراد از «بقیة اللَّه» در آیه شریفه «بقیة اللَّه خیر لکم ان کنتم مؤمنین» حضرت مهدی (عج) است. ممکن است این سوال مطرح شود که مگرامام زمان (عج) در زمان رسول اللَّه(صلی اللَّه علیه و آله) وجود داشتند و شناختی از آن حضرت بوده که چنین آیه ای نازل شده است.

باید گفت اولا این آیه از فرمایشات حضرت شعیب(علیه السلام) خطاب به قوم خود است. ثانیا آن چه درباره نسبت آیه با امام مهدی (عج) وجود دارد و باعث شهرت آن در محافل و منابر نسبت به آن حضرت شده است، بحث انطباق مفهومی آیه و تطبیق یکی از مصادیق آیه بر فردی است که با تفسیر آیه سازگار است.

زیرا «بقیه» به معنای باقی مانده است و مراد از آن سودی است که به فروشنده می رسد، یعنی آن چه بعد از پایان معامله برایش باقی می ماند و آن را در در راه حوائج خود خرج می کند. و مراد آیه این است که سودی که از طرف خدا برای شما باقی مانده و خدا از طریق فطرت خودتان شما را بدان راهنمایی کرده، اگر مؤمن باشید، برای شما بهتر از مالی است که از راه کم فروشی و کم کردن پیمانه و ترازو تصاحب می کنید.

تفسیر نمونه، با عبارت گویاتری «بقیةاللَّه» را چنین معنا کرده است:

هر موجود نافعی از طرف خداوند که برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد، «بقیةاللَّه» محسوب می شود. [1]

از این رو، امام زمان(علیه السلام) که وجود شریفشان مایه بیشترین خیر و برکت برای جامعه بشری است، یکی از بهترین مصادیق این آیه مبارکه است. به قول یکی از قرآن پژوهان معاصر، از آن جا که آیه های قرآن دارای مفاهیم جامع هستند و در عصرهای بعد می توانند بر مصداق های کلی تر و وسیع تر تطابق داشته باشند، این آیه با امام زمان (عج) که روشن ترین مصداق، «بقیةاللَّه» است، مطابقت می کند.

برای کاملتر شدن پاسخ، خوب است به نظر یکی از دانشمندان اهل سنت نیز توجه نمایید. شبلنجی دانشمند شافعی، روایتی را نقل کرده است که:

«هنگامی که (مهدی) قیام کند، بر کعبه تکیه زند و 313 تن از پیروانش نزد او گرد آیند. پس اولین چیزی که می گوید، این آیه است: «بقیةاللَّه خیر لکم ان کنتم مؤمنین». سپس می فرماید: منم «بقیةاللَّه» و خلیفه او و حجت خدا بر شما. پس از آن، کسی بر آن حضرت سلام نمی کند، مگر این که می گوید: «السلام علیک یا بقیة اللَّه فی ارضه»؛ سلام بر تو ای باقی گذارده خدا در زمینش.[2]

بنابراین، گر چه مفاد این آیه، از سخنان حضرت شعیب(علیه السلام) خطاب به قوم خود است، اما مصداق اکمل آن، وجود شریف حضرت صاحب الامر(عج) است.

پی نوشت:

[1]. تفسیر نمونه، ج 9، ص 204.

[2]. ملامحسن فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج 2، ص 468.