در خصوص علت بی رغبتی به نماز دلایل متعددی در این مساله دخیل است از جمله :
أ‌- عدم شناخت و توجه کافی نسبت به معبود
ب‌- عدم درک صحیح از نماز و فلسفه آن به دلیل عدم شناخت از نماز و اهمیت و اسرار نهفته در آن.
پیامبر اکرم ( صل الله علیه و آله ) می فرماید : « لَوْ تَعْلَمُ مَا لَکَ فِی الصَّلَاةِ وَ مَنْ تُنَاجِی مَا انْفَتَلْت»( بحار الأنوار ، ج 74 ، ص 80 ) ؛ « اگر بدانی نماز چیست و با چه کسی نجوی و گفتگو می کنی خسته نمی شود و نمار ار به اتمام نمی بری »
ت‌- جای گیری حب دنیا و زرق و برق آن در دل آدمی به خاطر اشتغال بیش از حد فکر و تعلق قلب به دنیا و مسائل و مشکلات مادی که زمینه بی علاقگی نسبت به مسائل معنوی از جمله نماز را فراهم می نماید .
پیامبر بزرگ خدا حضرت مسیح می فرماید : « صَاحِبُ الدُّنْیَا لَا یَلْتَذُّ بِالْعِبَادَةِ وَ لَا یَجِدُ حَلَاوَتَهَا مَعَ مَا یَجِدُ مِنْ حُبِّ الْمَال »( بحارالأنوار، ج14، ص309) ؛ « دنیا پرست از عبادت و انس با خدا لذت نی برد در حالیکه حب مال در دل او است »
ث‌- استفاده از غذای حرام و ناپاک.
ج‌- تکرار گناه به حدی که دل سیاه گردد و شوق عبادت گرفته شود.
ح‌- تاثیر پذیری از تبلیغات و تهاجم فرهنگی که موجب می شود انسان با اعمال عبادی احساس تحجر و عقب ماندگى کند .
خ‌- محیط و اجتماعی ناسالم و غیر دینی
د‌- همنشینی با دوستان فاسد و بی نماز
چاره کار برای علاقه مندی به نماز این است که که نخواهیم فقط وقت نماز بنده خدا باشیم و در سایر اوقات برده هوا و هوس و دنیا،اگر در اوقات دیگر شبانه روز هم در ارتباط با خدابودیم و در فضاى عبودیت خدا نفس کشیدیم و گام برداشتیم ، با اشتیاق و علاقه نماز خود را اقامه خواهیم نمود . با این حال موارد دیگری نیز در علاقه مندى انسان به نماز موثر است که به طور اختصار ذکر می نمائیم :
أ‌- شناخت و توجه کافى نسبت به معبود و این که در نماز با چه کسى سخن مى گوییم
ب‌- شناخت نسبت به اسرار و اهمیت نماز که توجه به هرکدام از آنها , به عمل انسان معنا و روح می بخشد و او را به نماز و عبادت علاقه مند می کند
ت‌- دقت در آثار و برکات دنیوی و اخروی نماز
ث‌- حتى الامکان نماز را به جماعت یا در مساجد خواندن؛
ج‌- مطالعه در نحوه و کیفیت عبادات ائمه(ع)؛
ح‌- حضور قلب داشتن در نماز . (مجتبی کلباسی ، یکصد پرسش و پاسخ درباره نماز ، ستاد اقامه نماز ، پائیز 80 ش ، چاپ اول ، ج 1 ، ص 59)
خ‌- مطالعه سیره و رفتار اولیای الهی و عارفان ، در نماز ؛ که می تواند تاثیر زیادی بر انسان دارد واو را برای برپایی نماز عاشقانه و پر نشاط تشویق می کند .
د‌- توکل بر خدا واستعانت از خود نماز برای رفع کسالت و بی علاقگی بسیار مفید است همانگونه که خداوند فرموده است « اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ »( البقرة (2)، 45) .
ذ‌- علاوه بر آن معاشرت و دوستى با انسان‌هاى مقیّد به نماز و در صورت امکان، کم کردن و حتى قطع رابطه با انسان‌هایى که نماز نمى‌خوانند، در اشتیاق انسان به عبادت خدا بسیار مفید و مؤثر است.
در پایان به گوشه هایی از فلسفه نماز که نقش مهمی در ایجاد انگیزه برای اقامه نماز ایفا می نماید اشاره می نمائیم :
اول : فلسفه دستوری نماز
یکی از فلسفه های اقامه نماز این است که این عمل دستوری از سوی خداوند متعال می باشد و هرگاه فردی به حقانیت دین مبین اسلام ایمان آورد لازمه آن عمل به دستورات این دین است . یکی از دستوراتی که خداوند متعال برای بندگان خود مقرر نموده اقامه نماز می باشد .
خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن همچون آیه 43 سوره بقره می فرماید : «وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ …» ؛ « و نماز را بپا دارید، و زکات را بپردازید، … .» و در آیه دیگر فرموده است : « ان الصلاة کانت على المؤمنین کتاباً موقوتاً »( عنکبوت، آیه 44) ؛« البته نماز بر مؤمنان به طور حتم فرض و واجب شده است.»
بنابراین برای تمام کسانیکه اعتقاد به حقانیت دین مبین السلام دارند لازم و واجب است به این دستور الهی عمل نمایند.(1)
دوم : فلسفه معنوی نماز
از دیگر فلسفه های نماز که موجب می شود تا مسلمانان به اقامه نماز رو بیاورند؛ آثار معنویی بیشماری است که خداوند متعال در نماز قرار داده است .
برخی از این آثار که در آیات و روایات ذکر گردیده از قرار ذیل می باشد .
الف : آثار معنوی نماز در قرآن کریم
1- به پاداشتن نمازهاى یومیّه، موجب پوشش گناهان:
« وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرینَ »( هود : 114) ؛ « در دو طرف روز، و اوایل شب، نماز را برپا دار؛ چرا که حسنات، سیئات(و آثار آنها را) از بین مى برند؛ این تذکّرى است براى کسانى که اهل تذکّرند! »
2- به پا داشتن نماز، از موانع حُزن و اندوه در آخرت:
خداوند متعال در این باره می فرماید : «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ »( البقرة : 277) ؛ « کسانى که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند و نماز را برپا داشتند و زکات را پرداختند، اجرشان نزد پروردگارشان است؛ و نه ترسى بر آنهاست، و نه غمگین مى شوند. »
3 – با نماز دلها آرامش مى یابد!
خداوند می فرماید : «الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ »( الرعد : 28) ؛ « آنها کسانى هستند که ایمان آورده اند، و دلهایشان به یاد خدا مطمئن(و آرام) است؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مى یابد! و همانطور که در مورد قبل گفته شد نماز ذکر و یاد الهی است لذا با نماز جانها آرامش می یابد . »
4 -نماز بهترین کمک کار انسان در برابر مشکلات
خداوند متعال در این زمینه فرموده است : « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ »( البقرة : 153) ؛ «اى افرادى که ایمان آورده اید! از صبر(و استقامت) و نماز، کمک بگیرید! (زیرا) خداوند با صابران است»
ب : آثار معنوی نماز در روایات
در خصوص آثار معنوی نماز در روایات توجه تان را به دو روایت جلب می نمائیم :
1- ضمرة بن حبیب می گوید: از پیامبر راجع به نماز پرسش شد، گفت: نماز از شرایع دین است و خشنودى خدا در آن ست و آن روش پیامبران است. فرشتگان نمازگزار را دوست دارند و از ایشان است رهنمایى و ایمان و نور معرفت در روزى و آسایش بدن. نماز راندن شیطان است و سلاحى ست بر ضد کافر و انگیزه برآورده شدن خواهش و پذیرفتن اعمال است و توشه یى ست که زیر پهلو است و جواب نکیر و منکر است. نماز نمازگزار در قیامت تاجى ست بر سر وى و نور روى او و جامه تن او و پرده یى ست میان وى و دوزخ. و حجتى ست میان او و خدا و رهایى وى از آتش و سبب آسان گذشتن وى از صراط و کلید بهشت و مهریه حورالعین و بهاى بهشت است، نمازگزار به سبب نماز به برترین مقامات مى رسد چون نماز ستایش و بزرگ داشت خداست.( خصال-ترجمه مدرس گیلانى ج 2 ص : 131)
2- رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: «وصف نمازهاى پنجگانه چون وصف رود پر آب جارى بر در (خانه) کسى از شماست که هر روز پنج بار در آن (خود را) مى شوید .( پیام پیامبر، ترجمه فارسى، ص: 667)
سوم: پیامدهای منفی دنیوی و اخروی ترک نماز
از دیگر جهاتی که به عنوان فلسفه اقامه نماز می توان مطرح نمود پیامدهای بسیار نامطلوب دنیوی و اخروی ترک نماز می باشد که در اینجا تنها به یک روایت اشاره می نمائیم :
در روایت آمده که سرور زنان، فاطمه، دختر سرور پیامبران- که درودهاى خداوند بر او و پدر و شوى و پسران اوصیاء او باد- از پدر بزرگوارش حضرت محمّد صلّى اللَّه علیه و آله پرسید: اى پدر جان! سزاى مردان و زنانى که نماز را سبک بشمارند، چیست؟ فرمود: اى فاطمه، هر کس چه مرد باشد و چه زن، نمازش را سبک بشمارد، خداوند او را به پانزده مصیبت گرفتار مى نماید: شش چیز در سراى دنیا، و سه چیز هنگام مرگ، و سه چیز در قبرش، و سه چیز در قیامت هنگام بیرون آمدن از قبر.
مصیبتهایى که در دار دنیا بدان مبتلا مى گردد عبارتند از:
1- خداوند، خیر و برکت را از عمر او برمى دارد.
2- خداوند، خیر و برکت را از روزى اش برمى دارد.
3- خداوند- عزّ و جلّ- نشانه صالحان را از چهره او محو مى فرماید.
4- در برابر اعمالى که انجام داده پاداش داده نمى شود.
5- دعاى او به سوى آسمان بالا نمى رود و مستجاب نمى گردد.
6- هیچ بهره اى در دعاى بندگان شایسته خدا نداشته و مشمول دعاى آنان نخواهد بود.
و مصائبى که هنگام مرگ به او مى رسد بدین ترتیب است:
1- با حالت خوارى و زبونى جان مى دهد.
2- گرسنه مى میرد.
3- تشنه جان مى سپارد، به گونه اى که اگر آب تمام رودخانه هاى دنیا را به او بدهند، سیراب نگشته و تشنگى اش برطرف نخواهد شد.
و مصیبتهایى که در قبرش بدان گرفتار مى گردد بدین قرار مى باشد:
1- خداوند فرشته اى را بر او مى گمارد تا او را در قبر نگران و پریشان نموده و از جایش برکند.
2- خداوند گور را بر او تنگ مى گرداند.
3- قبرش تاریک مى شود.
و مصائبى که در روز قیامت، هنگام بیرون آمدن از قبر، بدان مبتلا مى شود، عبارت است از:
1- خداوند فرشته اى را بر او مى گمارد تا در حالى که مردم به او مى نگرند، او را به رو بر زمین بکشد.
2- سخت از او حساب مى کشند.
3- خداوند هرگز نظر رحمت به او ننموده و از بدیها پاکیزه اش نمى گرداند، و براى او عذاب دردناکى خواهد بود.( فلاح السائل و نجاح المسائل ص 22 – ادب حضور ص 62)
چهارم : فلسفه تربیتی نماز
فریضه نماز از لحاظ تربیت فردی و اجتماعی نیز دارای فلسفه های گوناگونی می باشد که به اختصار به مواردی از آنها اشاره می گردد .
الف : تربیت فردی
1. نظافت و بهداشت:
از آنجا که نمازگزار در برخى از مواقع همه بدن را باید به عنوان «غسل» بشوید و معمولا در شبانه روز چند بار وضو بگیرد و پیش از غسل و وضو تمام بدن خود را از هر نوع کثافت و آلودگى پاک سازد؛ ناچار یک فرد تمیز و نظیف خواهد بود. از این نظر نماز به بهداشت و موضوع نظافت که یک امر حیاتى است کمک مى کند.(2)
2. انضباط و وقت شناسى:
نمازهاى اسلامى هر کدام براى خود وقت مخصوص و معینى دارد و فرد نمازگزار باید نمازهاى خود را در آن اوقات بخواند، لذا این عبادت اسلامى به انضباط و وقت شناسى کمک مؤثرى مى کند.
بالاخص که نمازگزار باید براى اداى فریضه صبح پیش از طلوع آفتاب از خواب برخیزد، طبعا یک چنین فردى گذشته از این که از هواى پاک و نسیم صبحگاهان استفاده مى نماید، به موقع فعالیتهاى مثبت زندگى را آغاز مى کند.
ب : تربیت اجتماعی
1- همگرایی
نماز در اوقات معین نمودارى از وحدت و یگانگى ملت بزرگ اسلام است؛ زیرا همه مسلمانها در وقتهاى مخصوصى رو به قبله ایستاده و با آداب خاصى خداوند جهان را مى پرستند، این خود نمونه بزرگى از اتحاد و یگانگى ملتى است که اسلام همه را به وسیله آن عبادت متحد و متشکل نموده است.
هرگاه این نمازها به صورت جماعت برگزار گردد، روح وحدت و اتحاد و مساوات و برابرى، از صفهاى منظم و فشرده نمازگزاران نمایان خواهد بود و اهمیت این اتحاد و یگانگى معنوى نیازى به توضیح ندارد.
2- نفى طاغوت و ایستاگى در مقابل ستم
انسانى که فقط خداوند را عبادت نماید در مقابل او سر تعظیم و تسلیم فرود آورد، هر چه غیر خداوند است، براى او حقیر و کوچک مى شود و کسى نمى تواند با ظلم و ستم بر او چیره شود.
و در مقابل گردنکشان و ظالمان سر تسلیم فرود نمى آورد و با طاغوت کنار نمى آید. خداوند این مسئله را یکى از اهداف بعثت پیامبر(ص) دانسته است: «و در میان هر امتى، پیامبرى را مبعوث کردیم تا خداوند را عبادت نمایید و از طاغوت (هر چه در مقابل خدا است) پرهیز کنید .»( نحل ، آیه 36)
پنجم : فلسفه اخلاقی نماز
1. عامل پرورش فضائل اخلاقى
نماز روح اخلاص و خداباورى را در انسان افزایش مى دهد و نتیجه آن پرورش فضایل اخلاقى و تکامل روحى انسان است؛ چه تکاملى بالاتر از این که روح ما از جهان محدود ماده و چهار دیوار طبیعت بیرون رفته و با جهان بیکران کمال مطلق «خدا» مرتبط گردد و در انجام وظایف بندگى و کارهاى زندگى، از قدرت نامتناهى و نیروى نامحدود او استمداد بطلبد و خدا را درهمه حال حاضر و ناظر خود بداند و به اندازه اى شایسته و لایق گردد که بتواند با او سخن بگوید.
2. کبر زدایی
یکی از اهداف نماز خشوع و خضوع در پیشگاه مقام ربوبیت و کنار رفتن پرده های تکبر و غرور می باشد . به طور مؤدب ایستادن، رکوع کردن، جبین به خاک ساییدن، سجده و نشستن دو زانو و… همه نشانه هاى خضوع است. امام على(ع) مى فرماید: «ومن تعفیر عتاق الوجوه بالتراب تواضعا»( نهج البلاغه) ؛ « خداى سبحان نماز را مقرر داشت تا پیشانى از روى تواضع به خاک مالیده شود».
هنگامیکه انسان در هر شبانه روز هفده رکعت و در هر رکعت دو بار پیشانى بر خاک در برابر خدا مى گذارد و خود را ذره کوچکى در برابر عظمت او مى بیند، از این رو پرده هاى کبر و غرور و خودخواهى را کنار مى زند. حضرت على(علیه السلام) بعد از بیان فلسفه عبادت، یکى از آثار نماز را تکبر زدایى بیان نمود: «خداوند ایمان را براى پاکسازى انسان هااز شرک واجب کرده است و نماز را براى پاکسازى از کبر»( نهج البلاغة-ترجمه دشتى، ص: 683).
حضرت فاطمه(س) نیز مى فرماید: «جعل اللّه الصلاة تنزیها لکم من الکبر»( کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 1، ص: 483) ؛ «خداوند نماز را مقرّر داشت تا دامن انسان را از کبر و منیّت پاک گرداند».
3. زنده کردن حس شکر گزاری
پرستش خداو عبادت وحى حس تقدیر و شکرگزارى را در انسان زنده مى کند، قدر دانى از مقامى که نعمتهاى بزرگ و پرارزشى را در اختیار انسان نهاده، نشانه لیاقت و شایستگى او نسبت به الطافى است که در حق او انجام گرفته است.
تشکر و سپاسگزارى از مقام خداوند این نتیجه را دارد که فرد سپاسگزار با عرض تشکر و انجام وظیفه، حق شناسى خود را در برابر نعمتهایى که خدا در اختیار او گذاشته است آشکار و هویدا مى سازد.
امام زین العابدین راجع به عبادت پیامبر خدا ( صل الله علیه و آله ) فرموده اند : آنقدر پیامبر در نماز ایستاد تا قدمهایش ورم کرد چنان در روزه دارى تشنه میشد آب دهانش خشک میگردید، گفتند یا رسول الله مگر خداوند وعده مغفرت بتو نداده؟ میفرمود آیا بنده شکرگزار خدا نباشم؟!( بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج 46، ص: 57)
4. بهترین وسیله براى خویشتن دارى و کنترل غرایز
از لحاظ تربیتی ، یاد خدا بهترین وسیله براى خویشتن دارى و کنترل غرایز سرکش و جلوگیرى از روح طغیان است.
«نمازگزار» همواره به یاد خدا مى باشد، خدایى که از تمام کارهاى کوچک و بزرگ ما آگاه است، خدایى که از آنچه در زوایاى روان ما وجود دارد و یا از اندیشه ما مى گذارد، مطلع و باخبر است و کمترین اثر یاد خدا این است که به خودکامگى انسان و هوسهاى وى اعتدال مى بخشد، چنان که غفلت از یاد خدا و بى خبرى از پاداشها و کیفرهاى او، موجب تیرگى عقل و خرد و کم فروغى آن مى شود.
به راستى، انسان که پایه حکومت غرایز در کانون وجود او مستحکم است، بهترین راه براى کنترل غرایز و خواستهاى مرزنشناس او همان یاد خدا، یاد کیفرهاى خطاکاران و حسابهاى دقیق و اشتباه ناپذیر آن مى باشد. از این نظر قرآن یکى از اسرار نماز را یاد خدا معرفى مى کند: «اقم الصلوة لذکرى»( سوره طه، آیه 14) ؛ « نماز را براى یاد من بپادار!»
5. دورى از گناه:
نمازگزار ناچار است که براى صحت و قبولى نماز خود از بسیارى از گناهان اجتناب ورزد؛ مثلا، یکى از شرایط نماز مشروع بودن و مباح بودن تمام وسایلى است که درآن به کار مى رود، مانند آب وضو و غسل، جامه اى که با آن نماز مى گزارد و مکان نمازگزار، این موضوع سبب مى شود که گرد حرام نرود و در کار و کسب خود از هر نوع حرام اجتناب نماید؛ زیرا بسیار مشکل است که یک فرد تنها در امور مربوط به نماز به حلال بودن آنها مقید شود و در موارد دیگر بى پروا باشد.
گویا آیه زیر به همین نکته اشاره مى کند و مى فرماید:« وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ … .»( عنکبوت 45) ؛ « و نماز را برپا دار، که نماز(انسان را) از زشتیها و گناه بازمى دارد، … »
بالاخص اگر نمازگزار متوجه باشد که شرط قبولى نماز در پیشگاه خداوند این است که نمازگزار زکات و حقوق مستمندان را بپردازد؛ غیبت نکند؛ از تکبر و حسد بپرهیزد؛ از مشروبات الکلى اجتناب نماید و با حضور قلب و توجه و نیت پاک به درگاه خدا رو آورد و به این ترتیب نمازگزار حقیقى ناگزیر است تمام این امور را رعایت کند.
6. غفلت زدایى
بزرگ ترین مصیبت براى رهروان راه حق آن است که هدف آفرینش خود را فراموش کند. و غرق در زندگى مادى و لذائذ زودگذر گردند، اما نماز به حکم این که در فواصل مختلف در هر شبانه روز پنج بار انجام مى شود، مرتباً به انسان اخطار مى کند و هشدار مى دهد و هدف آفرینش او را خاطر نشان مى سازد… و این نعمت بزرگى است که انسان وسیله اى در اختیار داشته باشد که در هر شبانه روز چند مرتبه به او بیدار باش گوید.( تفسیر نمونه، ج 16، ص 290 – 291)
امام رضا علیه السلام در خصوص فلسفه عبادت فرموده اند : « (مردم خدا را عبادت می کنند ) براى این که ذکر او از یادشان نرفته و تارک مراسم ادب نشده و نسبت به امر و نهى او مرتکب لهو نشوند حال اگر بدون انجام مراسم عبودیت به حال خود واگذارده شوند روزگار دراز بر آنها بگذرد و دلهایشان سخت و قسى گردد.»( علل الشرائع-ترجمه ذهنى تهرانى، ج 1، ص: 815)
ششم : فلسفه اعتقادی نماز
یکی دیگر از جهاتی که می توان فلسفه و چرایی نماز را مورد بررسی قرار داد ، بررسی فلسفه نماز از لحاظ اعتقادی می باشد که در اینجا دو نمونه آنرا ذکر می نمائیم .
1- اعتقاد به خداوند متعال
کسیکه خدا را قبول دارد ، چگونه خدا را بندگی نمی کند؟ و حاضر نیست خدا را برتر از خود بداند؟ نماز یعنی اعتراف به اینکه من بنده ی خدایم و در برابر او گردن کلفتی نمی کنم. اگر بگوید: خم شو! خم می شوم ؛ و اگر بگوید: سرت را برزمین بگذار! سر بر زمین می گذارم.
اگر کسی نماز نمی گزارد ، یعنی در مقام عمل ، خدا را به خدایی قبول نمی کند ؛ بلکه نفس خودش را پرستش می کند. خدا می گوید: نماز بگزار! و نفس او و ابلیس می گویند: به نظر ما نماز لازم نیست. پس او به آنچه نفس و ابلیس فرمان می دهد عمل می کند. لذا خداوند متعال فرمود: « أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواه »( الجاثیة:23) ؛ « آیا دیدى کسى را که معبود خود را هواى نفس خویش قرار داده»
پس اگر کسی در مقام عقیده ، خدا را به خدایی قبول دارد ، امّا در مقام عمل نماز نمی گزارد ، او در اعتقاد مسلمان است و در عمل مشرک. لذا طبق روایات ، در ردیف مسیحیان و یهودیان محشور خواهد شد ؛ و از شفاعت نیز محروم می گردد.
2- نماز حافظ ایمان و اعتقاد انسان
حفظ ایمان بدون انجام نماز ممکن نیست، چون ایمان مربوط به لفظ و ادعا نیست که کسی بگوید: من به خدا ایمان دارم و همان کافی باشد، بلکه از روایات استفاده می شود یکی از اجزا و ارکان اساسی ایمان، عمل است. قران مجید می فرماید:« إلیه یصعد الْکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه»( فاطر : 10) ؛ « سخنان پاکیزه به سوی خدا بالا می رود و کار شایسته به آن رفعت می بخشد.»
آیة بالا نقش عمل را نسبت به ایمان روشن می کند. همان طوری که گناه، ایمان را کمرنگ می سازد، عمل صالح آن را تقویت می نماید. امام علی(ع) می فرماید: « کسی که به دستور های الهی عمل کند، مؤمن است.»( غررالحکم، ج 2، ص 405.5)
ادعای ایمان بدون پای بندی به دستور های الهی، گزاف و دروغ است. اگر فقط ایمان قلبی کافی بود، پیامبران و اولیای الهی که از همه مردم مؤمن تر به خدا بودند، نباید عابدتر از دیگران باشند، در حالی که قرآن مجید از تأکید پیامبرانی چون ابراهیم، موسی و عیسی(ع) بر نماز و اعمال عبادی دیگر خبر داده است. سِرّش آن است که نماز بهترین وسیله ای است که می تواند روحیة بندگی را در وجود انسان متجلی کند. هیچ یک از اعمال عبادی دیگر، ظرفیت هایی را که نماز در این جهت دارد، دارا نیستند. این که ادعا می شود« دل پاک است و نیاز به عمل نیست» ، چیزی جز فریب شیطان و خود فریبی نیست. عمل صالح جزئی از ارکان ایمان و یا شرط لازم آن است و هر یک از ایمان و عمل در افزایش دیگری تأثیر و نقش به سزا دارد. نماز عبادتی جامع است که می تواند تمام وجود انسان (از جهات بدنی و ظاهری گرفته تا جهات ذهنی و قلبی و باطنی) را در خدمت بندگی و پرستش قرار دهد. نیت خوب داشتن به تنهایی نمی تواند انسان را از انجام عبادت و نماز بی نیاز کند. خداوند در سورة انفال پس از آن که از ایمان در قلب سخن گفته، می فرماید: الذین یقیمون الصلوة و ممّا رزقناهم ینفقون اولئک هم المؤمنون حقاً… »( انفال – آیه 3 و4) ؛ « آنان که نماز را اقامه کرده و از آن چه بدانان روزی دادیم، در راه خدا انفاق می کنند، مؤمن واقعی هستند. »
لذا در روایات متعددی که از سوی معصومین علیهم السلام نقل گردیده از نماز به عنوان ستون دین یاد شده است (تحف العقول-ترجمه جعفرى، ص: 180 ؛ پیام پیامبر – ترجمه فارسى ص 151) به این معنا که نماز حافظ ایمان و اعتقادات انسان می باشد و بدون آن ایمان معنایی ندارد .
3- نماز موجب طراوت مکتب و احیای دین می باشد
هشام بن حکم از امام صادق(ع) پرسید: چرا نماز واجب شد، در حالی که هم وقت می گیرد و هم انسان را به زحمت می اندازد؟ امام فرمود: «پیامبرانی آمدند و مردم را به آیین خود دعوت نمودند. عده ای هم دین آنان را پذیرفتند، امّا با مرگ آن پیامبران، نام و دین و یاد آن‌ها از میان رفت. خداوند اراده فرمود که اسلام و نام پیامبر اسلام(ص) زنده بماند و این ازطریق نماز امکان پذیر است»( علل الشرائع، ج 2، ص: 317)
هفتم : فلسفه عرفانی نماز
یکی دیگر از جهاتی که می توان بوسیله آن به چرایی نماز پاسخ داد بررسی این مساله از لحاظ عرفانی و نیاز بشری می باشد چراکه عبادت فطری بشر است و تمامی انسان ها از ابتدا تا کنون به شکلی پرستش داشته اند. عبودیت و پرستش اصلی ترین نیاز روحی انسان در مسیر خدایی شدن و تحقق مقام خلیفه اللهی او است. نیازی که هیچ عمل دیگری جای آن را پر نمی کند، و خداوند تنها موجودی است که لایق پرستش است.
اهل عرفان گفته اند: برای برآورده نمودن این نیاز و رسیدن به عرفان و خلیفه الهی و شناخت خود و خدا که اصلی ترین هدف زندگی انسان است، مراحلی باید طی شود. مرحلة اوّل، شریعت است. برای پیمودن این مرحله باید به سراغ عبادت پروردگار رفت و با استعانت و کمک از عبادت وارد مرحلة دوم یعنی طریقت شد، آن گاه از طریقت عبور کرده و به حقیقت پیوست که پیوستن قطره به دریا است. هر کدام از مکتب ها و آیین ها اَشکالی برای عبادت دارند امّا همه به دنبال پرستش و عبادت‌اند، ‌حتی موجودات دیگر نیز به عبادت و پرستش مشغولند. قرآن می‌فرماید: « کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبیحَهُ »( النور(24) ، 41) ؛ «تمامی موجودات نماز و تسبیح خدا را می دانند». در جای دیگرمی‌فرماید: « إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبیحَهُمْ »( الإسراء (17) ،آیه 44) ؛ « و هر موجودى، تسبیح و حمد او مى گوید؛ ولى شما تسبیح آنها را نمى فهمید »
جمله ذرات عالم در نهان با تو می گویند روزان وشبان
ماسمیعیم و بصیریم وهشیم با شما نامحرمان ما خا موشیم
گر شما سوی جمادی می روید محرم جان جمادان کی شوید.
از منابع و مآخذ اسلامی به دست می آید که برای رسیدن به حق و شاداب کردن روح عرفانی انسان، هیچ راهی بهتر از نماز یافت نمی شود. برای روح انسان شیفته هیچ غذایی سازگارتر و سرشارتر از نماز وجود ندارد، زیرا چه کسی بهتر از خداوند (که برای رسیدن به هر هدفی، ترکیب راه خاصی را مشخص فرموده است) می‌تواند مَرْکب و معجونی برایرشد و ارتقای انسان ها پدید آورد؟
آنچه زیبایی و حُسن و خیر است، در نماز سفره ای است گسترده که خداوند آن را در پنج نوبت در شبانه روز برای بندگانش باز می‌کند و بر سر این سفره انواع و اقسام غذاهای لذیذ وجود دارد و هر کس مطابق استعداد و تعالی خود از آن بهره مند می‌شود.
————
پی نوشت :
1- آیات متعدد دیگری در قرآن مجید مبنی بر دستور به اقامه نماز آمده است که برای اطلاع بیشتر می توانید به قرآن کریم مراجعه نمائید.
2- در خصوص تاثیرات روحی و جسمانی آن همچون نقش نماز در کاهش افسردگی و سلامتی جسم و روح – تاثیر نماز بر ایمنی حواس – تاثیر نماز جلوگیری از عفونت کلیه و مجاری ادرار – می توانید به تحقیقات و مقالاتی که در این زمینه به نگارش در آمده همچون کتاب 40 نکته پزشکی پیرامون نماز نوشته دکتر مجید ملک مهری مراجعه نمائید .