تبیین چگونگی و فلسفه غیبت امام عصر(ع) در روایات رضویه



پژوهشگر مهدوی با بیان اینکه در میان منابع روایی، روایات امام رضا(ع) سهم چشم‌گیری در مباحث مهدوی دارد، گفت: با بررسی سیر تاریخی مباحث مهدویت در سخنان امام رضا(ع) بسیاری از سوالات چگونگی و فلسفه غیبت امام عصر(ع) پاسخ داده می شود.

حجت الاسلام خدامراد سلیمیان در گفت و گو با خبرنگار حوزه مهدویت خبرگزاری شبستان، با بیان اینکه در میان منابع روایی شیعه، روایات امام رضا(ع) سهم چشم‌گیری در مباحث مهدوی دارند، گفت: البته تعداد کم این روایات سبب شده تا بسیاری از مباحث مهدویت در سخنان آن امام منعکس نشود اما هر مقداری که آمده، غنیمتی است که می‌تواند افق‌های روشن‌تری را در این مباحث بگشاید.

وی با بیان اینکه با بررسی سیر تاریخی مباحث مهدویت در سخنان امام رضا(ع) بسیاری از سوالات در این زمینه پاسخ داده می شود، خاطرنشان کرد: در آموزه‌های اعتقادی شیعه، مهدویت، از پر رمز و رازترین معارف اعتقادی است، از ولادت پنهان حضرت مهدی گرفته، تا پنهان زیستی او؛ از چگونگی زندگی آن حضرت گرفته تا عمر طولانی اش؛ از چگونگی غیبت ایشان گرفته تا ظهور، قیام و حکومت جهانی بر کرة زمین و… اینها، اسراری است که بر عموم مردم، پوشیده مانده و برخی جزو اسرار الهی تلقی شده است.

حجت الاسلام سلیمیان با بیان اینکه نام بردن آن حضرت به نام مخصوص (م ح م د) همیشه مورد توجه دانشمندان و بزرگان شیعه بوده و در روایات فراوانی از معصومین مورد اشاره قرار گرفته، اظهارداشت: مرحوم کلینی با ذکر سند به نقل از ریان بن صلت گوید از حضرت رضا(ع) شنیدم که چون راجع به قائم سؤال شد، فرمود:… و نامش برده نشود، که نشان از اهمیت این بحث در نگاه امام رضا(ع) دارد.

این پژوهشگر مهدوی با اشاره به تبیین خاتمیت حضرت مهدی و خاتم الاوصیاء بودن ایشان از سوی امام رضا(ع) تصریح کرد: حسن بن علی خزاز گفت: علی بن ابی حمزه خدمت حضرت رضا(ع) رسید و عرض کرد: آقا شما امام هستید؟ فرمود: آری. او گفت: من از جدت جعفر بن محمّد(ع) شنیدم که می‌فرمود امام نمی باشد مگر کسی که دارای فرزند باشد. آن جناب فرمود: فراموش کرده ای یا خود را به فراموشی زده ای پیرمرد! حضرت صادق(ع) چنین نفرمود آن جناب فرمود: لَا یَکُونُ الْإِمَامُ إِلَّا وَ لَهُ وَلَدٌ إِلَّا الْإِمَامُ الَّذِی یَخْرُجُ عَلَیْهِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ فَإِنَّهُ لَا عَقِبَ لَهُ؛ امام نخواهد بود مگر کسی که دارای فرزند باشد مگر آن امامی که حسین بن علی(ع)در زمان او خارج می شود و (رجعت می‌نماید) که او دارای فرزند نخواهد بود…

وی ادامه داد: سال‌ها پیش از زاده‌شدن حضرت مهدی(ع) آن‌گاه که معصومان(ع) از آن حضرت سخن می‌گفتند، بی‌درنگ به پنهان‌زیستی آن حضرت نیز اشاره می‌کردن، این پافشاری، بیش از آن‌که در جهت آگاه کردن شیعیان باشد، برای زمینه‌سازی و آماده‌کردن آن‌ها بود، آنچه بر رمز و راز این مسأله می‌افزود، پافشاری معصومان(ع) بر سِرّ بودن این حادثه بود؛ اگر چه گاهی به تناسب، گفته‌های ارزنده‌ای دربارة آن، به پیروان خود می‌فرمودند.

حجت الاسلام سلیمیان با اشاره به چگونگی غیبت حضرت ولی عصر در احادیث رضوی تاکید کرد: مرحوم کلینی با ذکر سند به نقل از ریان بن صلت گوید از حضرت رضا(ع) شنیدم که چون راجع به قائم سؤال شد، فرمود: لَا یُرَی جِسْمُهُ وَ …؛ شخصش دیده نشود…

این پژوهشگر مهدوی با بیان اینکه امام رضا(ع) نگاه ویژهای به مصادیق فلسفه های غیبت امام عصر داشتند، افزود: بررسی چرایی‌ها و سبب‌های پنهان‌زیستی حضرت مهدی(ع) یکی از مهمترین مباحث روایی در سیره امام رضا(ع) است.

وی زیر بیعت کسی نبودن را اولین مصداق فلسفه غیبت امام عصر از نگاه امام رضا(ع) دانست و بیان داشت: مضمون برخی روایات، این است که آن حضرت، با غیبت خود، از بیعت با طاغوت های زمان در امان خواهد بود.

حجت الاسلام سلیمیان با اشاره به روایتی در این خصوص گفت: حسن بن علیّ بن فضّال از امام رضا(ع) نقل کرده است که حضرت فرمودند: کَأَنِّی بِالشِّیعَةِ عِنْدَ فَقْدِهِمُ الثَّالِثَ مِنْ وُلْدِی یَطْلُبُونَ الْمَرْعَی وَ لَا یَجِدُونَهُ؛ گویا شیعه را می بینم، آن زمان که سومین نفر از فرزندانم را نمی یابند و بدنبال این هستند که کسی امور آنان را بدست گیرد و شؤونشان را تدبیر نماید ولی او را نمی یابند، عرض کردم: چرا یا ابن رسول اللَّه؟! حضرت فرمودند: لِأَنَّ إِمَامَهُمْ یَغِیبُ عَنْهُمْ؛ زیرا امامشان غائب می گردد، عرض کردم چرا؟ فرمودند: لِئَلَّا یَکُونَ فِی عُنُقِهِ لِأَحَدٍ بَیْعَةٌ إِذَا قَامَ بِالسَّیْفِ؛ زیرا در هنگام قیام، بیعت کسی در گردن او نباشد (و با إجبار با ظالم زمان خود بیعت نکرده باشد.)

این پژوهشگر مهدوی با بیان اینکه یکی دیگر از حکمت های غیبت حضرت مهدی(ع) از نگاه امام رضا(ع) آزمایش مردم است، خاطرنشان کرد: صفوان بن یحیی گوید: امام رضا(ع) فرمود: وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ مَا تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْیُنَکُمْ حَتَّی تُمَحَّصُوا وَ تُمَیَّزُوا وَ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْکُمْ إِلَّا الْأَنْدَرُ فَالْأَنْدَرُ؛ آنچه شما چشمان خود را به سویش می دارید (منتظر و چشم به راه آن هستید) واقع نخواهد شد تا اینکه پاکسازی و جداسازی شوید و تا اینکه نماند از شما مگر هر چه کمتر و کمتر.

وی ادامه داد: البته در دو نقل دیگر نخست شیخ مفید(م413ق) و پس از آن مرحوم اربلی(م693ق)، این روایت به جای “مَا تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْیُنَکُمْ” جمله “مَا تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْنَاقَکُمْ” ذکر شده، با اضافه‌ای این‌گونه نقل کرده است: لایکون ما تمدون أعناقکم إلیه حتی تمیزوا و تمحصوا فلا یبقی منکم إلا القلیل ثم قرأ الم أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ ثم قال إن من علامات الفرج حدثا یکون بین المسجدین و یقتل فلان من ولد فلان خمسة عشر کبشا من العرب؛ که مکشید چشم‌های خود را به سوی او تا تمیز کرده شوند، و آزموده گردند خلایق، پس باقی نماند از شما مگر اندکی، بعد از آن خواند این آیت را که الم أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ (عنکبوت/1-2) پس از آن فرمود: از علامات فرج پدیده‌ای باشد که واقع شود میان هر دو مسجد، و بکشد فلان ولد فلان پانزده کس از عرب.

حجت الاسلام سلیمیان افزود: حسن بن علیّ بن فضّال گوید از امام رضا(ع) شنیدم که می فرمود: إِنَّ الْخَضِرَ(ع) شَرِبَ مِنْ مَاءِ الْحَیَاةِ فَهُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ حَتَّی یُنْفَخَ فِی الصُّورِ وَ إِنَّهُ لَیَأْتِینَا فَیُسَلِّمُ فَنَسْمَعُ صَوْتَهُ وَ لَا نَرَی شَخْصَهُ وَ إِنَّهُ لَیَحْضُرُ حَیْثُ مَا ذُکِرَ فَمَنْ ذَکَرَهُ مِنْکُمْ فَلْیُسَلِّمْ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَیَحْضُرُ الْمَوْسِمَ کُلَّ سَنَةٍ فَیَقْضِی جَمِیعَ الْمَنَاسِکِ وَ یَقِفُ بِعَرَفَةَ فَیُؤَمِّنُ عَلَی دُعَاءِ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیُؤْنِسُ اللَّهُ بِهِ وَحْشَةَ قَائِمِنَا فِی غَیْبَتِهِ وَ یَصِلُ بِهِ وَحْدَتَه؛ خضر(ع) از آب حیات نوشید و او زنده است و تا نفخ صور نخواهد مرد و او نزد ما می آید و سلام می کند و آوازش را می شنویم امّا شخصش را نمی بینیم و او هر جا که یاد شود حاضر می شود و هر که او را یاد کند بایستی بر او سلام کند و او همه ساله در موسم حجّ حاضر می شود و همه مناسک را به جا می آورد و در بیابان عرفه وقوف می کند و بر دعای مؤمنین آمین می گوید و خداوند به واسطه او تنهائی قائم ما را در دوران غیبتش به انس تبدیل کند و غربت و تنهائیش را با وصلت او مرتفع سازد.