حجت الاسلام دکتر رحیم کارگر

تحول فرهنگی و اخلاقی جامعه؛ هدف نهضت حسینی

یکی از مسایلی که تاکنون مورد غفلت اندیشوران و محققان نهضت عاشورا واقع شده، غفلت از کارکردهای فرهنگی و اخلاقی این قیام سترگ و به عبارت 
روشن تر کم توجهی به اهداف و ابعاد فرهنگ ساز و اخلاقی آن است.

بر اساس شواهد مختلف تاریخی و سخنان خود امام حسین(ع)، یکی از هدفهای مهم ایشان ایجاد تحول فرهنگی و اخلاقی در جامعه مرده آن روز و انجام اصلاح معنوی در سطوح مختلف آن بوده است. تحول فرهنگی، یک انقلاب عمیق درونی است که در جامعه پدید می‌آید و اساس ارزشها و باورهای نادرست را از بین می برد و نظامی جدید شکل می دهد. تحول فرهنگی، تغییری همه جانبه در باورها، التزامها و رفتارهای فردی و اجتماعی است که سبب پدید آمدن شخصیتی جدید و هویتی نو در فرد و اجتماع شده و آنها را از گذشته خود جدا می‌کند. گستردگی این تغییر به تنوع و گستردگی ابعاد فرهنگ پذیر فرد و جامعه از یک سو و کمیت و کیفیت تفاوت فرهنگ جدید با باورها و رفتارهای گذشته (فرهنگ قدیم) از سوی دیگر و نیز با قدرتی که فرهنگ جدید در مقابله با چالشها و موانع از خود نشان می‌دهد، ارتباط تمام دارد. از دیدگاه امام خمینی(ره) : «بزرگترین تحولی که باید بشود، در فرهنگ باید بشود برای اینکه بزرگترین مؤسسه‌ای است که ملت را یا به تباهی می‌کشد یا به اوج عظمت و قدرت می‌کشد. برنامه‌های فرهنگی، تحول لازم دارد. فرهنگ باید متحول بشود. این غیر از سایر ادارات است فرهنگ غیر جاهای دیگر است… باید فرهنگ را یک‌جوری درست بکنید فرهنگی را یک‌جوری بار بیاورید که برای ملت شما مفید باشد».

امام حسین(ع) آن گاه که در مسیر کربلا با «فرزدق» ملاقات مى کند، به روشنى از لزوم ایجاد تحول فرهنگی و دگرگونی اخلاقی جامعه سخن مى گوید: «اى فرزدق! اینان گروهى اند که پیروى شیطان را پذیرفتند و اطاعت خداى رحمان را رها کردند و در زمین فساد را آشکار ساختند و حدود الهى را از بین بردند، باده ها نوشیدند و دارایى هاى فقیران و بیچارگان را ویژه خود ساختند و من از هر کس به یارى دین خدا و سربلندى آیینش و جهاد در راهش سزاوارترم. تا آیین خدا پیروز و برتر باشد».(تذکره الخواص، ص 217-218 و اعیان الشیعه، ج 1، ص 594).

از این فرمایش و سایر فرموده های آن حضرت ، فهمیده می شود که مشکلات فرهنگی و اخلاقی جامعه آن روز فوق العاده زیاد و عمیق بوده و اصلاح آن، نیاز به یک تحول اساسی و بنیادین داشت! فرهنگ ناب اسلامی تبدیل به فرهنگ فرومایه و نازل اموی شده بود و ارزشها و هنجارهای جاهلیت با شدت تمام نضج می گرفت! ارزشها و باورهای دینی و اخلاقی دستخوش تغییر و تحریف و تحقیر شده و جامعه بسرعت به سمت انحطاط و فروپاشی اخلاقی می رفت! مهمترین مؤلفه های فرهنگ منحط جامعه در عصر حاکمیت یزید از دیدگاه امام حسین(ع) عبارت بود از:

1. رنگ و بوی شیطانی گرفتن جامعه و دور شدن از ارزشهای الهی و عبادی؛ در واقع جامعه با پذیرفتن ولایت یزید، گویا وارد ولایت ابلیس شده و از ولایت رحمانی خارج شده که نتیجه آن ازدیاد رفتارها و 
رویه های غیر اخلاقی در جامعه است.

2. گسترش فرهنگ لاابالی گری و فسق و فجور در جامعه و آشکار کردن تباهی و فساد در سطح گسترده؛ بر این اساس جامعه اسلامی آن روز با سرعت حیرت آوری، به سمت ضد ارزشهای عصر جاهلی عقبگرد می کرد و حاکمان و نخبگان جامعه، نقش اساسی در گسترش این فرهنگ نازل و غیراخلاقی داشتند. یکی از مواردی که به طور خاص امام حسین (ع) به آن اشاره می کند، رواج شرب خمر و میگساری (شَرِبُوا الْخُمُورَ) در سطوح مختلف جامعه و در میان اقشار مختلف جامعه داشته است!

3. زیر پا گذاشتن حدود الهی و شیوع منکرات و جلوگیری از اجرای احکام و حدود دینی؛ چنان که در عصر اموی، چیزی از فرهنگ ناب دینی باقی نمانده بود و انحطاط اخلاقی سراسر پیکره اجتماع را فرا گرفته بود!

4. حیف و میل بیت المال و غارت و چپاول
 دارایى هاى فقیران و بیچارگان توسط صاحبان قدرت و ترویج فرهنگ مادی در جامعه …

این موارد و سایر مؤلفه هایی که در سخنان امام حسین(ع)، در موارد مختلف بیان شده ، نشان می دهد که آن حضرت عزم جدی در ایجاد تحول فرهنگی و اخلاقی جامعه داشت و راهی جز تشکیل حکومت دینی. قرار دادن جامعه تحت ولایت رحمانی نداشت. بر این اساس با شروع نهضت آن حضرت، تغییر اخلاقی و فرهنگی جامعه مورد اهتمام ایشان بود و می کوشید به هر شکل ممکن جامعه را از چنگال فرهنگ منحط اموی نجات داده و ارزشهای دینی و مکارم اخلاقی را در جامعه حاکم نماید. چنانکه می فرمود: « من از هر کس به یارى دین خدا و سربلندى آیینش و جهاد در راهش سزاوارترم تا آیین خدا پیروز و برتر باشد». یکی از راه‌های اصلی تحقق این خواسته مقدس، قیام و جهاد بود و امام قاطعانه دست به این اقدام زد و توانست جامعه اسلامی را از انحطاط واقعی و فرهنگ دینی را از نابودی نجات دهد.

منبع: روزنامه قدس