روابط چهار ساله نزدیک اقلیم کردستان و ترکیه، منجر به این سوال جدی در اذهان علاقمندان به تحولات منطقه شده است که ترکیه در سیاستهای خود نسبت به پذیرش استقلال کامل اقلیم کردستان تغییری ایجاد کرده است یا خیر. شکی نیست که تحولات جدید در عراق و اشغال بخشی از خاک عراق و سوریه توسط گروه تروریستی تکفیری- صدامی باعث شد که کردهای عراقی از موقعیت پیش آمده سواستفاده کنند.

نزدیک به یک ماه پیش «مسعود بارزانی»، رئیس اقلیم کردستان عراق با حضور در پارلمان محلی این منطقه از نمایندگان آن خواست تا کمیته ای برای برگزاری رفراندوم عمومی اعلام استقلال کردستان از عراق تشکیل دهند. وی در سه جولای سال جاری نیز گفته بود که ماده 140 قانون اساسی عراق به ثمر نشسته و با ورود نیروهای پیشمرگ کرد به مناطق مختلف مورد منازعه- که در پی عقب نشینی ارتش و پلیس عراق از آنها صورت گرفت- به آنچه مدت ها بر سر آن درگیری بود، پایان داد.

ترکیه هم به تناسب سیاستهای منطقه ای خویش پیش بینی می شود که علاقه ای به جدا شدن اقلیم کردستان از عراق ندارد. علل مخالفت ترک ها با انفصال کامل اقلیم کرستان از عراق را در این گزارش خواهیم آورد:

1. سیاست اعمالی کردها امتیازگیری در کوتاه مدت است نه جدایی: بارزانی از جهات گوناگونی تحت فشار مواضع استقلال طلبانه اخیر خویش قرار گرفته است. مهم ترین دلیل بر مخالفت نهایی ترک ها با استقلال کامل کردها از دولت مرکزی، این موضوع است که کردها خودشان می دانند که در کوتاه مدت امکان جدا شدن آنها از حکومت مرکزی چیزی نزدیک به صفر است؛ پس پشت پرده هیاهویشان در رابطه با استقلال کامل از بغداد، در راستای امتیازگیری حداکثری از تحولات سیاسی بغداد انجام می شود.

کردهای عراق با روشهایی این چنینی در سال های گذشته، با زیاده خواهی فراوان در حالی که یک چهارم جمعیت عراق هم نیستند، چند برابر امکانات، منابع مالی و زیرزمینی عراق را که متعلق به کل مردم عراق است، تحت اختیار خود درآورده اند. کردهای عراق در انتخاب رئیس جمهوری عراق مشارکت دارند و پنج پست وزارت در دولت مرکزی در اختیار دارند و مراکز فرماندهی حساس ارتش عراق در دست کردهاست.

2. مخالفت صریح قدرتهای فرامنطقه ای: آمریکا و برخی از دولتهای اروپایی مخالفت خود را با طرح استقلال اقلیم کردستان به صراحت اعلام کرده اند. کردها در هفته های اخیر با فرستادن ماهرترین مذاکره کنندگانشان به واشنگتن، سعی کردند که آمریکایی ها را راضی به جدایی شان از عراق بکنند، اما موفقیتی برایشان حاصل نشد.

آمریکا هم با سفر معاون رئیس جمهوریش این سیگنال را به همه، از جمله کردها انتقال داد که مخالفت جدی با استقلال اقلیم کردستان دارد. پس از دیدار جو بایدن و مسعود بارزانی کاخ سفید در بیانیه ای اعلام کرد: دو طرف بر اهمیت تشکیل دولت جدید عراق در اسرع وقت تاکید کردند که این مسئله خواسته مهم واشنگتن است و به بغداد برای مقابله با شبه نظامیان داعش کمک می کند. بارزانی و جو بایدن همچنین متفق القول بودند که هر گونه اختلاف ناشی از بحران اخیر عراق باید به طور صلح آمیز و با مشورت همه تشکلها صورت بگیرد.

ترکیه به عنوان عضو ناتو و نامزد پیوستن به اتحادیه اروپا نمی خواهد با این سیاست ماجراجویانه، سطح روابطش با دنیای غرب را تا حد زیادی تنزل دهد.

3. مخالفت همه‌جانبه عراق، سوریه و ایران: اقلیم کردستان چهار همسایه مرزی دارد. ترکیه، ایران، دولت مرکزی عراق و سوریه. عراق که به سبب قانون اساسی که مورد قبول کردهای فعلی عراق است، با این روند مخالفت می کند. سوریه هم با توجه به سیاستهای قدیمی اش از ابتدا با تولد کشوری دیگر بر حذر بوده است. ایران مخالف سرسخت استقلال کردهای عراق است.

ایران در این یک ماه به طرق مسالمت آمیز گوناگونی پیغام های خویش را به اقلیم رسانده است که با جدا شدن اقلیم کردستان از حکومت مرکزی مخالف بوده و آن را مغایر با منافع ملی خویش می داند. کردهای عراق و همچنین ترکیه متوجه این موضوع هستند. مهم ترین سیگنال برای هنگامی بود که «نیچروان بارزانی»، نخست وزیر اقلیم به تهران سفر کرده بود تا ذره ای از مواضع قبلی ایران در مورد استقلال کردستان عراق را تعدیل نماید اما پیام ایران او را شگفت زده و تا حدودی هراسناک کرده بود.

شنیده های افراد مطلع حاکی از آن بود که مقامات کشورمان به نیچروان گفته بودند: آنها (کردهای عراق) باید با پایان دادن به زیادخواهی های گذشته، خود را آماده شرایط جدید بعد از پایان بحران امنیتی در عراق کنند.

سطح روابط سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی آنکارا- تهران بسیار بالاتر از روابط اربیل- آنکاراست. این سطح بالای روابط مانعی بر سر راه ترکیه است که نتواند بدون در نظر گرفتن موضع آشکار تهران در قبال این مساله، کاری از پیش ببرد. ایران مرز مشترک گسترده‌ای با حکومت اقلیم کردستان دارد. عوامل ایران در سرتاسر این مرز برای اعمال فشار بر همسایه بسیار کوچک و ضعیف خود وجود دارد.

4. مشکل ترانزیت نفت اقلیم کردستان توسط ترکیه: اکنون کردها می توانند روزانه 200 هزار بشکه نفت خام صادر کنند اما فروش آن با توجه به مناقشه اربیل و بغداد بر سر این که چه کسی حق فروش آن را دارد و نیز مخالفت آمریکا، جای سوال دارد.

«ادی واسکز»، یکی از سخنگویان وزارت خارجه آمریکا هم بر مخالفت آمریکا با فروش یک جانبه نفت از سوی اقلیم کردستان تاکید کرده و به فارین پالسی گفته است: «منابع انرژی در عراق به همه عراقیها تعلق دارد و ما از عراق واحد و یکپارچه آنگونه که در قانون اساسی این کشور توصیف شده حمایت می کنیم. حضور کُردها در این پروسه اساسی و ضروری است».

قانون اساسی عراق به روشنی و بدون هیچ گونه تبصره یا بند یا استثنایی تاکید می کند که ثروت های طبیعی عراق از جمله نفت در سراسر کشور از جمله کردستان از استخراج تا تولید و صادارت آن صرفا تحت کنترل دولت اتحادیه مرکزی عراق است و این دولت عراق است که مسئولیت توزیع عایدات نفتی میان استان ها را بر عهده دارد.

این مانع برای ترکیه منجر به این خواهد شد که پس از فروکش کردن بحران عراق، درخواست ترانزیت نفت شمال عراق، به جای اینکه به اربیل داده شود به بغداد داده شود. نفتکشهای حامی نفت اقلیم کردستان در بندر جیهان ترکیه متوقف شده است و حتی به قیمت نصف بازارهای جهانی مشتری ندارد.

سخن پایانی

این گزارش به دهها اظهار صریح مقامات ترکیه در قبال مخالفت استقلال کامل کردستان از بغداد، نپرداخت. خوش بینانه ترین اظهار نظر در باب احتمال حمایت ترکیه از کشور شدن کردستان عراق را معاون رئیس حزب عدالت و توسعه داشت. برداشتی که از سخنان او می شد که اگر کردهای عراقی قدم در راه استقلال بگذارند، ترکیه نهایت امتیازی که می تواند به اربیل دهد این است که با استقلال آنها مخالفت نمی کند.

مشرق، ۱۱ مرداد ۱۳۹۳