پرسش. از سفارشات اخلاق اسلامی در رفع نیازها (تعاون)

را توضیح داده و شرایط آن را بنویسید؟

از اینکه مرکز ما را مورد لطف قرار داده و سؤالتان را مطرح

فرموده‌اید کمال تقدیر و تشکر را داریم و امیدواریم در ادامه نیز ما را موردعنایت و

محبت خودتان قرار دهید.

پرسش‌گر گرامی آنچه در قرآن به‌عنوان همکاری و کمک

به همنوع معرفی شده است تحت آیه شریفه «وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى»[1]

مندرج است که در این آیه همه مسلمین را به کمک به همدیگر تشویق می‌کند و آنچه در

این آیه حائز اهمیت است این است که تعاون را به «بِرّ» و «تقوی» مشروط کرده

به‌طوری‌که در ادامه همین آیه فرموده: «وَلا تَعَاوَنُوا عَلَى الإِثْمِ

وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ»[2]

یعنی اگر برّ نشود بلکه اثم باشد و نیز در حد حریم تقوا نشود بلکه عدوانی و معصیتی

باشد حق کمک و همکاری آن امر را نداریم.

بنابراین در تعاون و کمک به صیغه امر همه تشویق

شده‌اند اما در امورات خوب و تقوایی که همین، شرط اساسی کمک به همنوع هست

به‌عنوان‌مثال کسی بگوید که اگر فلانی پی من را گرفت به او بگو که من نیستم (یعنی

با دروغ گفتن مرا کمک کن) و کسی می‌خواهد به فلان کار حرام برسد شما برای رسیدن به

آن کار پول و ماشین در اختیارش می‌گذارید و این را به‌حساب عالم دوستی و محبت و

مرام می‌گذارید درحالی‌که هر دو مورد فوق کاملا تعاون و همکاری اثم است و مصداق

«إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» می‌شود.

حال سؤال در این است که ما از کجا موارد «بر» و

«اثم» را تشخیص بدهیم؟

شهید مطهری در کتاب فلسفه اخلاق در این رابطه

می‌فرماید:

قرآن در مورد اینکه انسان مجهز به یک سلسله الهامات

فطری هست سکوت نکرده است. در سوره مبارکه والشمس می‌خوانیم: «بِسْمِ اللَّهِ

الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا

وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَاهَا وَالسَّمَاء وَمَا

بَنَاهَا وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا  وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا

فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا»[3]

آخرین سوگند این است: سوگند به روح بشر و اعتدال آن‌که خدای متعال به روح بشر

کارهای فجور و کارهای تقوا را الهام کرد که چه چیزی فجور است، چه چیزی فسوق است، چه

چیزی زشت است و نباید انجام شود و چه چیزی تقوا و پاکی است و باید انجام بشود.

وقتی این آیه قرآن نازل شد: «تعاونوا علی البر و التقوی و لا

تعاونوا علی الاثم و العدوان» (بر کارهای نیک و بر تقواها همکاری کنید ولی بر

گناه‌ها و کارهای دشمنی خیز همکاری نکنید) مردی به نام وابصه آمد خدمت رسول اکرم و

گفت: یا رسول‌الله! سؤالی دارم فرمود: من بگویم سؤال تو چیست؟ بفرمایید آمده‌ای که

بر و تقوا، و همچنین اثم و عدوان را برایت تعریف بکنم گفت: بله یا رسول‌الله! برای

همین آمده‌ام نوشته‌اند پیغمبر انگشتانشان را زدند به سینه وابصه و فرمودند: یا

«وابصة! إستَفتِ قَلبَک، إستَفتِ قَلبَک، إستَفتِ قَلبَک» این را از قلبت استفتاء

کن، این فتوا را از دلت بخواه یعنی خداوند تشخیص بر و تقوا را، و در نقطه مقابل

تشخیص اثم را در فطرت انسان قرار داده و مسائل فطری را دیگر لازم نیست انسان برود

از دیگری بپرسد، بلکه باید از قلب و وجدان خودش بپرسد جواب را از همین‌جا می‌گیرد

پس خدا این شناخت را به‌صورت یک الهام به قلب هر بشری الهام فرموده است. این شعر

مولوی که: «پس پیمبر گفت استفتوا القلوب…» همین حدیث را بیان می‌کند. یا آیه دیگر

قرآن می‌فرماید: «وَ أَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ».[4]

در تفسیر المیزان استنباط خیلی شیرینی دارند، می‌فرمایند نفرمود: “و اوحینا الیهم

ان افعلوا الخیرات” وحی کردیم که کارهای خیر را انجام دهند اگر این‌جور بود همین

وحی عادی می‌شد، یعنی به آن‌ها دستور دادیم ولی می‌فرماید: «و اوحینا الیهم فعل

الخیرات» خود، کار را وحی کردیم، یعنی خود کار را به آن‌ها الهام کردیم.

بنابراین با توجه به مطالب فوق جواب سؤال شما

ازاین‌قرار می‌شود که تعاون و کمک مشروط به بر و تقوا است و برای شناخت مصادیق

آن‌ها رجوع به وجدان سلیم و بی‌غرض کافی است و چون بر عام است شامل همه‌ی مصادیق بر

می‌شود مصادیقی که در دین معرفی‌شده و عقل توان فهم آن را ندارد مثل نماز و روزه و

حجاب و… و مصادیقی که همه افراد عالم در هر دینی با مراجعه به عقل و وجدان خود آن

را درک می‌کنند و می‌توانند به صادقی خوبی و بدی آن را ارزیابی کنند مانند دروغ

گفتن دزدی، قتل، کمک به یتیم، خوش‌اخلاقی، و…