«تقوای الهی پیشه کنید»، به صورت کلی یعنی حریم و حقوق الهی را رعایت کنید. نسبت به خدا شرک نورزید و دستوراتش را اطاعت کنید. و نسبت به دیگران هم حقوق آنها را ادا کنید همان طور که دوست دارید حقوق شما را ادا کنند. برای تحصیل تقوی ابتدا لازم است با خود تقوی و حقیقت آن آشنا شویم. این آشنایی، کمک شایانی به ما در جهت پیدا نمودن راه و روش تحصیل آن خواهد نمود. تعریف تقوی:
برای تعریف تقوی و آشنایی با حقیقت آن توجه به نکات زیر لازم است:
1. تقوی از ماده «وقی – یقی» به معنی نگهداشت و حفظ است. در مفردات قرآن آمده «الوقایه حفظ الشیء مما یؤذیه و یضره» وقایه به معنی حفظ چیزی است از آن چه باعث آزار او می شود و به او زیان می رساند. (مفردات راغب، ماده وقی، ص 881)
2. به لحاظ اخلاقی تقوی یک صفت نهادینه شده نفسانی و به تعبیر علمای اخلاق، یک ملکه راسخه درونی و به تعبیری امروزی یک مهارت است. ملکه و مهارت، حالت درونی و روانی ای است که باعث می شود عمل خارجی به راحتی، روان و بدون زحمت از انسان صادر گردد.
3. کاربرد این مهارت در صراط مستقیم اطاعت و بندگی حق تعالی آشکار می شود و کارکرد مثبت آن در مسیر قرب الهی نمود پیدا خواهد کرد. به تعبیر برخی از عالمان اخلاقی این صفت باعث می شود که انسان تحاشی کند؛ یعنی خود را از منطقه گناه به حاشیه ببرد و حفظ نماید. ( مراحل اخلاق در قرآن، جوادی آملی، ج 11، ص 206)
4. نوعی ترس نیز در معنای تقوی لحاظ شده است و آن ترس از خروج از مسیر بندگی و اطاعت حق است. انسان متقی پیوسته از این که از مسیر خدا خارج شود هراس دارد؛ زیرا او که عاشق کمال و قرب الهی است در این صورت خود را خسارت زده و زیان دیده خواهد یافت.
با توجه به نکات فوق الذکر اکنون قادر خواهیم بود که با حقیقت تقوی، در یک تعریف نسبتاً دقیق آشنا شویم.
«تقوی» مهارت و ملکه درونی ای است که به انسان کمک می کند تا همواره در جاده مستقیم اطاعت و قرب الهی ثابت قدم بماند؛ به وظایف دینی خود عمل کند و خویش را از خطر انحراف و ترس از گمراهی برهاند. مصادیق تقوا در انجام واجبات و ترک گناهان است.
روش تحصیل تقوا:
عوامل حصول ملکه تقوی و تحکیم آن عبارت است از:
1. تقویت باور دینی (ایمان):
بر طالب تقوی و قرب الهی فرض است که باور دینی و ایمان خویش را به خدای متعال و حقانیت بعثت انبیاء و دین الهی و کتاب آسمانی از طریق مطالعه و تفکر در حوزه های معرفتی و بینش دینی تقویت نماید. رعایت تقوا عملی است که برخاسته از ایمان انسان است و آدمی تا ایمان قوی و شناخت شفافی نسبت به حقایق هستی و اعتقادات دینی نداشته باشد، ضامن اجرایی نخواهد داشت. حوزه های معرفت دینی عبارتند از: خداشناسی، خودشناسی، معادشناسی، فلسفه دین و جهان شناسی.
2. دین آشنایی:
دیگر از لوازم این راه، آشنایی با حلال و حرام الهی است. بر طالب تقوی لازم است که با احکام اخلاقی و عملی دین از طریق مطالعه و تحصیل کتب اخلاقی و رساله های عملیه آشنا باشد و راه عملی اطاعت خدای متعال را بداند و از بایدها و نبایدهای این مسیر اطلاع کافی داشته باشد. به خصوص شناختن گناهان و پی‌آمدهای سوء دنیوی و اخروی آن، نقش و تأثیر بسیار سازنده‌ای در حصول تقوی و تحکیم آن در انسان مؤمن دارد.
3. تمرین و ممارست:
حصول هر مهارتی نیاز به تمرین، ممارست، مداومت و ایستادگی دارد. برای طالب تقوی نیز لازم است که در این مسیر از هر طریقی که ممکن است، به تدریج، عادت های بد خود را ترک و آنها را تبدیل به عادت های مثبت نماید. تمرین عملی و عادت نمودن به ترک گناهان و انجام واجبات الهی به تدریج زمینه حصول ملکه تقوی را در نفس آدمی فراهم خواهد آورد.
4. تلاوت قرآن کریم:
از مداومت در تلاوت قرآن کریم همراه با تدبر در آیات الهی و فهم هدایت های قرآنی نباید غفلت نمود. قرائت و تلاوت پیوسته این کتاب مقدس، همراه با فهم معانی آن، به تدریج تأثیر بسیار سازنده ای در تقویت و تحکیم ایمان و عمل خواهد داشت.
5. شرکت در مجالس و محافل مذهبی، همراهی مؤمنان، همنشینی با عالمان ربانی، مطالعه سیره عملی رهبران معصوم (علیه السلام)، امامان هدایت و اسوه های تقوا و همچنین مطالعه زندگی و سیره عملی عالمان وارسته, اهل تقوی و سلوک، همچنین سرگذشت گناهکاران و سرانجام منحرفان از راه خدا و تقوی همگی راه هایی هستند که به تقویت بعد معنوی انسان خواهد انجامید.
6. شیطان شناسی:
شناختن شیطان، حیله ها و وسوسه هایی که برای اهل تقوی دارد و دام هایی که در راه خدا گسترده است، ضرورتی است که نباید از آن غافل ماند.
رعایت رضایت الهی و دوری از گناهان و مقدم داشتن خواست خدا بر هواهای نفسانی در همه امور، از مصادیق تقوا محسوب می شود.
جهت اطلاع بیشتر ر.ک:
– اخلاق در قرآن، ج 11.
– کیفر گناه، رسول محلاتی.
– گناه شناسی، محسن قرائتی.
– گناهان کبیره، شهید دستغیب.
غلامرضا کاویان – خرداد 94