روز سه‌شنبه 3 آذر، یک فروند جنگنده سوخو 24 روسیه، در حریم هوایی نزدیک مرز سوریه با ترکیه (یک کیلومتر داخل سوریه) توسط یک فروند اف-16 ترکیه هدف قرار گرفت[1]. این حادثه مهم چند ساعت بعد، واکنش پوتین را به دنبال داشت که در یک نشست خبری ترکیه را «هم‌دست تروریست‌ها» توصیف کرد که از پشت به روسیه خنجر زده است[2].

تیغ خودکشی اردوغان روی رگ حیات ترکیه

جنگنده روسیه در حال سقوط در آسمان سوریه

رئیس‌جمهور روسیه تأکید کرد که مسکو حواسش به جریان نفت از مناطق تحت کنترل تروریست‌ها در سوریه به ترکیه هست. پوتین گفت «ظاهراً داعش نه تنها از قاچاق نفت سود می‌برد، بلکه از حمایت ارتش یک کشور هم برخوردار است. همین ممکن است دلیل اقدامات متهورانه این گروه تروریستی در سراسر جهان باشد.»

به این ترتیب، به نظر می‌رسد پوتین انگشت اتهام عملیات‌های تروریستی نظیر حملات اخیر پاریس را به سوی ترکیه نشانه رفته است. ولادیمیر پوتین اشاره کرد که هدف قرار گرفتن جنگنده روسیه توسط ترکیه «عواقب وخیمی برای روابط روسیه با ترکیه» خواهد داشت.

وی تأکید کرد: «این واقعیت که ترکیه پس از این حادثه، به جای آن‌که با روسیه تماس برقرار کند، به سرعت تقاضای تشکیل جلسه ناتو را مطرح کرد، جای نگرانی دارد. ظاهراً ترکیه می‌خواهد ناتو در خدمت منافع داعش باشد.» پوتین ضمن اشاره به احترامی که روسیه برای منافع منطقه‌ای سایر کشورها قائل است، هشدار داد که این وحشی‌گری ترکیه بدون پاسخ نخواهد ماند.

طی سال‌های اخیر سکه روابط ترکیه و روسیه دو روی کاملاً متفاوت داشته است. دو کشور که با هم اختلاف‌نظرهای جدی از جمله در زمینه سوریه دارند، در این سال‌ها رابطه دوستی خوبی برقرار کرده‌اند. به همین خاطر حادثه روز سه‌شنبه از جوانب مختلفی عجیب به نظر می‌رسد. ترکیه با این اقدام خود روابطی را به خطر انداخت که شواهد نشان می‌دهد قطع شدنشان می‌تواند برابر با قطع شدن رگ حیات آنکارا باشد.

اردوغان: از سکوت مقابل پوتین تا حمله به جنگنده روس

دشمنی اردوغان با اسد بر هیچ‌کس پوشیده نیست. بنابراین تصمیم پوتین برای ورود به جنگ سوریه در دفاع از اسد، مسلماً به مذاق اردوغان خوش نیامده است. اردوغان در دوراهی پذیرش یا رها کردن «اسد و پوتین با هم»، مجبور بود گزینه اول را انتخاب کند. وی در چند سال اخیر همه تلاش خود را کرده تا گروه‌های جهادی مخالف اسد را مدیریت و تسلیح کند. در مقابل، ولادیمیر پوتین از یک سو، یکی از قابل‌اتکاترین شرکای بشار اسد بوده[3] و از سوی دیگر، همه گروه‌هایی را که ترکیه به دنبال حمایت از آن‌هاست، «تروریست» خطاب کرده است[4].

آنکارا سه سال است تقاضای تعیین یک منطقه امن در شمال سوریه را دارد تا معارضین سوری در آن‌جا بتوانند آرام بگیرند. هم‌چنین تلاش کرده تا منطقه پرواز ممنوع بر فراز بخش‌هایی از سوریه اعلام شود تا معارضان از حملات احتمالی ارتش این کشور نیز در امان باشند. ظاهراً هدف از این اقدامات، تسخیر حلب و نهایتاً تصرف دمشق برای سرنگون کردن دولت اسد است. این در حالی است که تصمیم پوتین مبنی بر حمایت از بشار اسد، عملاً همه نقشه‌های ترکیه را بر باد داده است. با این حال، رئیس‌جمهور ترکیه مقابل این اقدامات پوتین، چاره‌ای جز سکوت و یا نهایتاً محکوم کردنِ لفظی آن‌ها نداشته است.

html5: Unsupported video

spaceplay / pause

qunload | stop

ffullscreen

shift + ←→slower / faster

↑↓volume

mmute

←→seek

. seek to previous

12… 6 seek to 10%, 20% … 60%

فرود خلبان‌های روس بعد از اجکت کردن از سوخو 24 – دانلود

اردوغان اصولاً سیاستمداری است که به ندرت در انتقاد از اتحادیه اروپا، آمریکا و اسرائیل، کوتاه می‌آید، اما به همان نسبت مقابل روسیه، نرمش به خرج داده است، به طوری که در چهار سال اخیر، کم‌تر دیده شده که رئیس‌جمهور ترکیه انتقاد سفت و سختی از پوتین کند. اما دلیل این سکوت نسبی چیست؟ دلیل را باید در ساختار اقتصاد و بخش انرژی روسیه و ترکیه جستجو کرد.

روسیه با اختلاف زیاد نسبت به کشورهای دیگر، بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی در جهان است[5]. از آن‌طرف، ترکیه دومین خریدار بزرگ گاز و از وابسته‌ترین کشورها در این زمینه است. آنکارا 57 درصد[6] از گاز طبیعی مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کند. در عین حال، اوایل سال جاری میلادی اردوغان در اقدامی که بسیاری از کارشناسان و حتی شاید دولت‌ها را متعجب کرد، پروژه 20 میلیارد دلاری نیروگاه هسته‌ای «آکویو» را که هدف از ساخت آن، کاهش وابستگی ترکیه به گاز طبیعی بود، به خود روس‌ها داد.

طبق آمار، حجم روابط تجاری میان دو کشور[7] در سال 2014، معادل 31 میلیارد دلار بوده است[8] که البته سهم روسیه از این روابط 25 میلیارد دلار و سهم ترکیه، تنها 6 میلیون دلار بود. البته سنگینی کردن کفه ترازوی اقتصادی در روابط دوجانبه به ضرر ترکیه و وابستگی شدید این کشور به روسیه اگرچه عوامل مهمی در برخورد آرام اردوغان با پوتین بوده‌اند، اما تنها عوامل نبوده‌اند.

رئیس‌جمهور ترکیه، پیش‌رفت‌های اخیر در صنعت ساخت و ساز کشورش و درآمد دست‌کم 600 میلیارد دلاری[9] شرکت‌های نزدیک به خودش از این صنعت را هم مدیون سرمایه‌گذاری سرمایه‌داران ترک در روسیه[10] است. به علاوه، بسیاری از این درآمدها خرج تشکیل رسانه‌هایی شده که به طور متقابل از دولت اردوغان حمایت کرده‌اند. اگر روابط میان مسلمانان ترکیه و ترک‌های مسلمان در روسیه[11] را هم به این معادلات اضافه کنید، متوجه خواهید شد که روابط ترکیه و روسیه[12] پیچیده‌تر از آن است که اردوغان بتواند به راحتی آن‌ها را قربانی دشمنی‌اش با اسد و چه بسا حتی دوستی‌اش با آمریکا و اروپا کند.

چرا «خنجر از پشت»؟

تا پیش از سال 2011 که ترکیه در منطقه حرفی برای گفتن داشت (و اردوغان و اسد هم هنوز با هم دشمن نشده بودند)، «احمد داوود اوغلو» نخست‌وزیر ترکیه، در اظهاراتی معروف، سیاست کشورش را مبنی بر «به صفر رساندن مشکلات با همسایگان» دانسته بود. این اظهارات ساده‌اندیشانه و نسنجیده پس از ورود مکرر جنگنده‌های روسیه به حریم هوایی ترکیه باز هم به این شکل تکرار شد که «روسیه همسایه و دوست ماست و منافع ما با هم تناقض ندارد.»

html5: Unsupported video

spaceplay / pause

qunload | stop

ffullscreen

shift + ←→slower / faster

↑↓volume

mmute

←→seek

. seek to previous

12… 6 seek to 10%, 20% … 60%

عده‌ای از تروریست‌ها بالای سر یکی از خلبان‌های روس – دانلود

اردوغان که می‌دانست در مقابله با روسیه موفقیتی به دست نخواهد آورد، عملاً برتری ژئوپلتیک روسیه را پذیرفته بود و تلاش می‌کرد صرفاً به منافع اقتصادی خود در این رابطه اکتفا کند[13]. اما به نظر می‌رسد این‌بار (ظاهراً زمانی که سوخو 24 روسیه وارد حریم هوایی ترکیه هم نشده بود) ترکیه سیاست خود را زیر پا گذاشته است.

آن‌چه می‌تواند پیش‌زمینه‌ای برای هدف قرار دادن جنگنده روس توسط ترکیه باشد، این است که ترکیه از موشک‌های زمین به هوا و هوا به هوای روسیه در سوریه، احساس خطر می‌کند. ترکیه این موشک‌ها را هشداری علنی علیه خود می‌بیند چرا که اردوغان قبلاً به نیابت از معارضین و تروریست‌ها، اقدام به ساقط کردن جنگنده‌ها[14] و هلیکوپترهای[15] سوری کرده است. حمله اخیر ترکیه به سوخو 24 روسیه را هم شاید بتوان از همین دست عملیات‌ها ارزیابی کرد.

نکته جالب در واکنش پوتین به این حملات، استفاده رئیس‌جمهور روسیه از عبارت «خنجر از پشت» بود. این عبارت را شاید بتوان با اشاره به دیدار «مهم» حدود یک ماه پیش میان یک هیأت نظامی روس با «علی کمال آیدین» معاون وزیر خارجه ترکیه بهتر درک کرد[16]. اواسط ماه اکتبر امسال، هیأتی به سرپرستی «سرگئی درونوف» جانشین فرمانده نیروهای هوایی روسیه از این کشور عازم ترکیه شد و با کمال آیدین دیدار کرد.

تیغ خودکشی اردوغان روی رگ حیات ترکیه

نمایی نزدیک‌تر از جنگنده سوخو 24 روسیه پس از هدف قرار گرفتن

این دیدار میان مسئولین بلندپایه نظامی ترکیه و روسیه که از نظر معاون وزیر خارجه ترکیه «یک گام مهم» تلقی می‌شد، با محوریت «جلوگیری از سوانح هوایی» و سوءتفاهم‌های مربوط به آن‌ها میان دو کشور انجام گرفت. داستان از این قرار بود که وزارت خارجه ترکیه 3 اکتبر با انتشار بیانیه‌ای، از ورود چند جنگنده روس به حریم هوایی این کشور اعلام نگرانی شدید کرده بود. البته وزارت دفاع روسیه هم در آن زمان، ضمن تأیید این مطلب، شرایط نامناسب جوی و اشتباه در مسیریابی را دلیل حضور چند ثانیه‌ای یک فروند جنگنده سوخو 30 در حریم هوایی ترکیه اعلام و از این اتفاق، عذرخواهی هم کرد[17].

به هر حال، بعد از دیدار میان مقامات نظامی دو کشور و تلاش برای این‌که از وقوع چنین حوادثی در آینده جلوگیری شود، اقدام اخیر ترکیه در سرنگون کردن جنگنده روس (حتی در صورت احتمالِ تأییدنشده ورود این جنگنده به حریم هوایی ترکیه)، بی‌مورد و در بهترین شرایط، بسیار سخت‌گیرانه، به نظر می‌رسد. پوتین هم با عبارت «خنجر از پشت»، ضمن اشاره به این‌که روسیه برای بمباران تروریست‌ها در سوریه است و به هیچ عنوان تهدیدی برای ترکیه محسوب نمی‌شود، احتمالاً همین اقدام بی‌مورد یا سخت‌گیری ترکیه را مدنظر داشته است، چرا که ظاهراً آنکارا از آن «گام مهمی» که همین یک ماه پیش برداشته بود، پشیمان شده است.

«پاسخ» پوتین به شکسته شدن سکوت اردوغان

هنوز نمی‌توان به طور قطع گفت که آیا جنگنده روسیه وارد حریم هوایی ترکیه شده است یا نه، اگرچه شواهد نشان می‌دهد که ادعای ترکیه صحت ندارد، چون هم لاشه جنگنده درون خاک سوریه سقوط کرده و هم خلبان‌های روس با فاصله چند کیلومتری درون مرزهای این کشور فرود آمده‌اند.

html5: Unsupported video

spaceplay / pause

qunload | stop

ffullscreen

shift + ←→slower / faster

↑↓volume

mmute

←→seek

. seek to previous

12… 6 seek to 10%, 20% … 60%

لحظه شلیک به خلبان‌های روس در حال فرود با چتر نجات – دانلود

همان‌طور که در ابتدای گزارش ذکر شد، پوتین هشدار داده (بخوانید «تهدید کرده») که اقدام ترکیه علیه جنگنده روسی، بی‌پاسخ نخواهد ماند. اکنون آن‌چه که در آینده‌ای احتمالاً نه چندان دور مشخص می‌شود این است که پاسخ پوتین به اردوغان از چه جنس خواهد بود. اهرم‌های مختلف اقتصادی که در این گزارش به آن‌ها اشاره شد، قطعاً گزینه‌های زیادی را جلوی پوتین می‌گذارد تا رئیس‌جمهور روسیه مجبور به توسل به قدرت نظامی به عنوان یکی از گزینه‌های دم دستش نشود.

این در حالی است که کرملین ممکن است توسل به گزینه‌های «سخت‌گیرانه» را هم حق خود بداند، به خصوص اگر صحت برخی گزارش‌ها در رسانه‌های معتبر غربی اثبات شود، مبنی بر این‌که خلبان‌های روس بعد از آن‌که خود را به خارج از جنگنده اجکت کرده و از حادثه جان سالم به در برده‌اند، هنگام فرود با چتر نجات، توسط شورشیان ترک درون خاک سوریه و به ضرب گلوله کشته شده‌اند[18].

[1] “Russian Su-24 fighter jet shot down over Syria – Russian MoD (VIDEO)” Link [2] “Putin: Downing of Russian jet over Syria stab in the back by terrorist accomplices” Link [3] “Why Turkey Aims for ‘Zero Problems’ With Russia’s War in Syria” Link [4] “Do Erdogan’s post-Moscow visit remarks indicate change in Syria policy?” Link [5] “Modeling the Effect of Future US LNG Supply” Link [6] “Natural Gas Exports from Iran” Link [7] “Turkey-Russia Relations ‘Should Not Be Sacrificed’ to Interests in Syria” Link [8] “Global economic crisis not to affect Turkish-Russian trade” Link [9] “‘Major detention’ for Turkey’s construction boom” Link [10] “Turkish Food Exporters Still Eyeing Russian Market” Link [11] “Russian Putin opens Moscow’s largest mosque, warns against extremists” Link [12] “Turkey Should Not Allow Politics to Stand in Way of Becoming Major Gas Hub” Link [13] “Russia puts brakes on Turkey’s truck traffic” Link [14] “Turkey shoots down Syrian fighter jet” Link [15] “Turkey shoots down Syrian helicopter” Link [16] “Meeting Between Russian, Turkish Military Important Step” Link [17] “Will Russian airstrikes in Syria derail Turkey relationship?” Link [18] “Turkey shoots down Russian warplane on Syria border: Vladimir Putin warns of ‘serious consequences’ – latest” Link

مشرق ۰۳ آذر ۱۳۹۴

_____________________________________________________________________

ترکیه دچار خطای تحلیلی شده است/ کمک ناتو فراتر از حمایت لفظی نخواهد بود

امروز یک فروند جنگنده سوخو ۲۴ روسیه در مرز سوریه و ترکیه توسط جنگنده اف-16 ترکیه‌ای هدف قرار گرفت و سرنگون شد. ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در اولین واکنش به اقدام ترکیه با اشاره به اینکه به این اقدام پاسخ داده خواهد شد، تاکید کرد که جنگنده این کشور هیچ تهدیدی برای ترکیه نبوده و 4 کیلومتر با مرز این کشور فاصله داشته است. احمد داود اوغلو نخست وزیر ترکیه هم در واکنش به ساقط شدن یک جنگنده سوخوی روسیه توسط جنگنده های ترکیه گفت که کشورش حق دارد تدابیر و اقدامات لازم را در برابر نقض مرزهایش اتخاذ کند.

ترکیه دچار خطای تحلیلی شده است/ کمک ناتو فراتر از حمایت لفظی نخواهد بود/ آماده انتشار

سعدالله زارعی کارشناس مسائل بین الملل

خبرنگار بین الملل مشرق در خصوص دلیل تصمیم دولت ترکیه برای حمله به جنگنده روسیه با سعدالله زارعی کارشناس مسائل بین الملل گفتگو کرده است. متن این گفتگو به شرح زیر است:

حمله جنگنده ترکیه به هواپیمای روسیه در واقع نشانه‌ای از حساس بودن شرایط و گسترش دامنه بحران در سوریه است. طبیعتاً در این‌جا ترکیه به نمایندگی از ناتو به هواپیمای روسیه حمله کرده است و این می‌تواند یک هشدار و علامت باشد مبنی بر این‌که بحران امنیتی سوریه می‌تواند دامنه درگیری را گسترده کند و شرایط را بیش از این ناامن کند.

در عین حال ترکیه در این صحنه وارد بازی شده است که می‌تواند برای این کشور هزینه زیادی را به دنبال داشته باشد. بحران اوکراین این آموزه را با خود به همراه داشت که علی رغم جنگ سردی که بین روسیه و کشورهای غربی به وجود آمد، کشورهای غربی تنش را گسترش ندادند و وارد چالش نظامی امنیتی با مسکو نشدند. اقدامی که ترکیه انجام داد اگرچه می‌تواند نشانه‌ای از علاقه کشورهای عضو ناتو به عقب راندن روسیه از فضای امنیتی سوریه باشد اما در عین حال می‌تواند در وسط این معرکه ترکیه را با یک چالش امنیتی با روسیه مواجه کند. به عبارت دیگر اگرچه ترکیه با پشت گرمی ناتو هواپیمای سوخو24 روسیه را ساقط کرده است اما غربی‌ها بعید است پشتیبانی از اقدام ترکیه را از حمایت لفضی فراتر ببرند بنابر این اقدام امروز ترکیه بازی با آتش است و می‌تواند منافع ترکیه را در معرض آسیب جدی قرار بدهد.

ترکیه دچار خطای تحلیلی شده است/ کمک ناتو فراتر از حمایت لفظی نخواهد بود/ آماده انتشار

در خصوص دیگر منافع میان ترکیه و روسیه باید بگویم که آن چیزی که بیش‌تر از مسئله گاز و انرژی میان دو کشور ترکیه و روسیه اهمیت دارد ثبات در منطقه است. اگر بحران اوکراین در شمال و بحران سوریه در جنوب به هم بپیوندد جغرافیای ترکیه را تحت تأثیر قرار می‌دهد چراکه بحران در حد فاصل دریای سیاه تا دریای مدیترانه با یک جغرافیا با نام ترکیه مواجه است و این یک خطای راهبردی است که ترکیه مرتکب شده است و شرایط امنیتی را بر خود سخت تر کرده است.

مسلماً روس ها که با یک نگاه راهبردی به مقابله به تروریسم در سوریه می‌پردازند با سقوط یک جنگنده از موضع خود عقب‌نشینی نخواهند کرد. زمانی که روسیه در شرایط ایزوله قرار داشت و به شدت محافظه‌کارانه عمل می‌کرد گذشته است و در حال حاظر روسیه در حالت تهاجمی قرار دارد.

ترکیه دچار خطای تحلیلی شده است/ کمک ناتو فراتر از حمایت لفظی نخواهد بود/ آماده انتشار

تصور من این است که ترکیه دچار خطای تحلیلی شده است و گمان کرده است که ناتو به طور واقعی ناتو پشت ترکیه است. اظهارنظر اردوغان مبنی بر این‌که ترکیه عضو ناتو است و کشورهای عضو ناتو موظف هستند از امنیت ترکیه دفاع کنند. اما تجربه اوکراین نشان می‌دهد غرب علاقه چندانی ندارند چالش امنیتی با روسیه را از حد تهدید به عملیات نظامی ببرند بنابراین در این منازعه امنیتی ترک ها تنها می‌مانند و صحبت‌های اردوغان هم از نگرانی وی نسبت به این مسئله حکایت می‌کند.

ما می‌توانیم حدس بزنیم که به نوعی کشورهای عضو ناتو ترکیه را به یک میدان پرچالش امنیتی هل داده‌اند در حالی که در ادامه بسیار بعید است که کشورهای عضو ناتو در دفاع از ترکیه با روسیه درگیر شوند.

ترکیه و روسیه از طریق دریای سیاه دارای مرزهای مشترک هستند و عملیات نظامی رویه در سوریه هم این همجواری را گسترش داده و روس ها را همسایه ناخوانده ترکیه در جنوب کرده است یعی در حال حاظر خط تماس امنیتی روسیه با ترکیه هم در منطقه شمال از طریق دریای سیاه است و هم در جنوب از طریق جغرافیای سوریه که این مسئله موقعیت امنتی ترکیه را تضعیف می کند.

مشرق ۰۳ آذر ۱۳۹۴