جاهلیت به چه معناست و چه دورانی را می‌توان گفت دوران جاهلیت است؟

جاهلیت در لغت در لغت‌نامه دهخدا آمده است ، جاهلیت . [ هَِ لی ی َ ] (ع مص جعلی ، اِ مص ) حالت نادانی . (اقرب الموارد) : یظنون باللّه غیرالحق ظن الجاهلیة یقولون هل لنا من الامر من شی ٔ. (قرآن کریم 154/3).افحکم الجاهلیة یبغون و من احسن من اﷲ حکماً. (قرآن 50/5). و قرن فی بیوتکن و لاتبرجن تبرج الجاهلیة الاولی … (قرآن 33/33). اذ جعل الذین کفروا فی قلوبهم الحمیة حمیةالجاهلیة… (قرآن 26/48). || جاهلیةالجهلاء. برای تأکید است . (منتهی الارب ) (اقرب الموارد). || (اِخ ) زمانه ٔ قبل از اسلام که عرب در آن جهل میداشتند بخدا و رسول وی و شرائع دین ومانند آن . (منتهی الارب ). پیش از آمدن مسلمانان . (مهذب الاسماء). پیش از آمدن حضرت رسول (ص ). (ترجمه ٔ علامه جرجانی ). زمانه ای که پیش از زمان حضرت رسول (ص ) بود که قبایل عرب بتها را میپرستیدند. (آنندراج ) (غیاث اللغات ). زمان قبل از بعثت را گویند، و بقول برخی زمان قبل از فتح مکه را جاهلیت نامند. چنانچه در شرح نخبه در تعریف مخضرمین در بیان حدیث مرفوع و موقوف و مقطوع متعرض تعریف لفظ جاهلیت بشرحی که ذکر رفت شده است. (کشاف اصطلاحات الفنون). روزگار عرب پیش از پیامبر(ص). زمان فترت پیش از بعثت پیامبر ما :جاهلیت اصطلاحی قرآنی و حدیثی که ناظر به نوعی از ویژگی‌های اخلاقی، اعتقادی و سنت‌های غیرالهی پیش از اسلام در حجاز است. جاهلیت به معنای نادانی، خشونت، و تکبر همراه عصبیت در تضاد با علم یا حِلم است، بنابراین مردم عرب پیش از اسلام در ناآگاهی و غرور و خشونت غوطه‌ور بودند و نوعی خودسری در رفتار و روح تکبرآمیز که از سر فرود آوردن در برابر هر قدرتی، خواه انسانی و خواه الاهی و خواه به حق یا ناحق و پیروی از هدایت الهی سرباز می‌زده و حکومت خدا را در امور زندگی نمی‌پذیرفتند.

این واژه چهار بار در سوره های مدنی قرآن، در تعابیر «ظَنَّ الْجَاهِلِیَّةِ» (سوره آل عمران: 154)، «حُکمَ الْجَاهِلِیَّةِ» (سوره مائده: 50)، تَبَّرُجَ الْجَاهِلِیَّةِ» (سوره احزاب: 33) و «حَمِیَّةَ الْجَاهِلِیَّةِ» (سوره فتح: 26) بکار رفته و در هر چهار مورد همراه با ملامت و مذمت است.
این لحن ملامت آمیز همچنین در پاره ای دیگر از آیات که مشتقات دیگر جهل، نظیر «تَجْهَلونَ» (سوره نمل: 55)، جاهلونَ (سوره فرقان: 63) و جاهلین (سوره بقره: 67؛ سوره اعراف: 199)، در آنها آمده، دیده می شود.
در مجموع می توان گفت که قرآن به دورة خاصی از تاریخ عرب در عربستان پیش از اسلام توجه و از ویژگیهای اخلاقی آن به شدت انتقاد کرده است. در واقع قرآن این دوره را به سبب بروز ویژگی جاهلیت در اخلاق و رفتار مردم آن دورة جاهلیت نامیده و بعدها این نام برای این دوره عَلَم شده است.

منابع جهت مطالعه بیشتر :
بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، مدخل جاهلیت.
مجله معارف، مفهوم جاهلیت در قرآن و متون تاریخی، تیر 1386، شماره 47.
سارلی، زبیده، اسمعیلی، زهره، مجله تحقیقات جدید در علوم انسانی، جاهلیت در مقابل عقلانیت و خرد ورزی، تابستان 1396 – شماره 25 (14 صفحه – از 184 تا 197).
ویسی کرمی، مهرداد، مجله قرآنی کوثر، عقاید و اخلاق جاهلی از منظر قرآن کریم، پاییز و زمستان 1387 – شماره 29 (7 صفحه – از 62 تا 68).
حسنی، علی‌اکبر، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، بررسی اقوال پیرامون جاهلیت، آذرماه 1375، سال 36 – شماره 9 (5 صفحه – از 33 تا 37).