تابناک : اهمیت جرم قتل عمدی بر کسی پوشیده نیست این موضوع از میزان مجازات آن در نظام های حقوقی مختلف، اعم از قصاص، اعدام و حبس طولانی مدت، قابل درک است. اما اینکه چه نوع قتلی عمدی تلقی می شود و ایا مرگ هموطنان عزیزمان در حادثه متروپل عمدی یا غیرعمدی محسوب میشود باید انواع جنایات را در قانون بررسی کرد.
قانونگذار ایران در سال 1392 جنایات را به سه دسته عمدی شبه عمدی و خطای محض تقسیم کرده و برای تبیین آنها به ذکر تعاریف و مصادیقی پرداخته است سوالی که (بطور کلی در همه جنایات) درحادثه ی مذکور در خصوص نوع جنایات اتفاق افتاده مطرح است به رکن روانی جنایات و به نوع قصد جانی ارتباط پیدا میکند. قانونگذاردر4 بند انواع جنایات عمدی را بیان کرده است.
در همین ارتباط دکتر علیرضا میرکمالی عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیأت مدیره انجمن ایرانی جرم شناسی بر این باور است در حالت اول : قصد واقعی؛ حالتی ست که فرد قصد قتل فردی را دارد که ممکن ست این فرد معین باشد یا نامعین طبعا سازندگان این سازه به هیچ وجه قصد قتل نداشته اند لذا شامل بند الف مادهِ 290 نمی شوند.
حالت دوم حالتی ست که قصد مرتکب جرم، قصد تبعی مطلق است که باید حکایت ازکشنده بودن رفتار کند. که بند ب ماده 290 ، به آن اشاره کرده است و مقرر داشته : ” هرگاه مرتکب عمدا کاری انجام دهد که نوعا موجب جنابت واقع شده یا نظیر آن می گردد هر چند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعا موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود.”
بند ب ماده290قانون مجازات اسلامی، در مورد قتل و سایر صدمات جسمانی،رفتار کسی را که عمدا کاری انجام میدهد که نوعا کشنده یا موجب قطع عضو یا جرح میباشد، علیرغم عدم احراز قصد کشتن یا ایراد جرح،عمدی دانسته است،زیرا کسی نمیتواند عمدا اقدامات خطرناکی را انجام دهد و از عواقب کار خود بگریزد. که در این حادثه رفتار سازندگان این سازه نوعا کشنده به نظر می اید اما آیا این امر به تنهایی دلیل بر قتل عمدی ست!؟
وی در ادامه می افزاید : برخی از همکاران و وکلا قتل ها و صدمات وارده به اشخاص در این حادثه را به استناد بند ب این ماده در زمره ی جنایات عمدی تلقی کرده اند در حالیکه با توجه به سابقه تقنینی و روح قانون و همچنین رویه ی قضایی حاکم داشتن قصد تبعی زمانی عمد تلقی می شود که مرتکب جنایت را بر خلاف قصد واقعی نسبت به فرد یا جمع معینی از افراد انجام دهد بنابراین هر چند عمل به ظاهر کشنده می آید ولی مشمول بند ب و سایر بندهای دیگر ماده 290 نخواهد بود و چون سازندگان و دست اندرکاران این پروژه موازین فنی را رعایت نکردند مشمول بند پ ماده 291 که مصادیق جنایات غیر عمدی را بیان کرده است می شود.
ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی
جنایت در موارد زیر عمدی محسوب میشود:
الف- هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود.
ب- هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، میگردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن میشود.
پ- هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمیشود لکن درخصوص مجنیٌ علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن میشود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
ت- هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد، و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن، واقع شود، مانند اینکه در اماکن عمومی بمب گذاری کند.
تبصره ۱- در بند(ب) عدم آگاهی و توجه مرتکب باید اثبات گردد و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی است مگر جنایت واقع شده فقط به علت حساسیت زیاد موضع آسیب، واقع شده باشد و حساسیت زیاد موضع آسیب نیز غالباً شناخته شده نباشد که در این صورت آگاهی و توجه مرتکب باید اثبات شود و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی ثابت نمیشود.
تبصره ۲- در بند(پ) باید آگاهی و توجه مرتکب به اینکه کار نوعاً نسبت به مجنیٌ علیه، موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن میشود ثابت گردد و درصورت عدم اثبات، جنایت عمدی ثابت نمیشود.
ماده ۲۹۱ قانون مجازات اسلامی
جنایت در موارد زیر شبه عمدی محسوب میشود:
الف- هرگاه مرتکب نسبت به مجنیٌ علیه قصد رفتاری را داشته لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که مشمول تعریف جنایات عمدی میگردد، نباشد.
ب- هرگاه مرتکب، جهل به موضوع داشته باشد مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی شیء یا حیوان و یا افراد مشمول ماده(۳۰۲) این قانون است به مجنیٌ علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد.
پ- هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده یا نظیر آن مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.