در پاسخ به مطالب ذیل توجه کنید :

1- یکى از مواقف سخت و در حقیقت آخرین توقفگاه در قیامت «صراط» است. صراط پلى بر روى دوزخ است که همگى باید از آن رد شوند؛ مومن باشند یا کافر. قرآن درباره صراط مى فرماید: (وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلاَّ وارِدُها کانَ عَلى رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیّاً ثُمَّ نُنَجِّى الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِینَ فِیها جِثِیّاً) ، مریم (19) آیه 71 و 72. «و همه شما [بدون استثنا ]وارد جهنم مى شوید؛ امرى است حتمى و قطعى بر پروردگارت سپس اهل تقوا را از آن رهایى مى بخشیم و ظالمان را در آن رها مى سازیم». هم چنین ر.ک: صافات (37)، آیات 22 – 26.

سپس همه بر آتش وارد مى شوند؛ اما آتش بر مؤمنان کارساز نیست، بلکه بر آنها سرد مى شودزیرا نور مؤمن ، آتش دوزخ را از جوش و خروش مى اندازد:

«قال رسول الله(ص): یقول النار للمؤمنین یوم القیامة جُزْ یا مؤمن فقد أطفأ نورک لهبى»بحارالأنوار، ج 8، ص 249.چنان آتش بر مومنان بهشتى سرد مى شود که آنان شک مى کنند که ازآن گذشته اند و مى پرسند: مگر خداى سبحان نفرموده بود که همه بر آتش جهنم وارد مى شوند؟ جابر از پیامبر اکرم(ص) این گفت وگو را چنین نقل مى کند:

«إذا دخل أهل الجنة الجنة قال بعضهم لبعض أ لیس قد وعدنا ربنا أن نرد النار؟ فیقال لهم: قد وردتموها و هى خامدة»همان، ج 8، ص 250.

اما مردمى که آخرین مرحله را مى گذراند و از پل صراط رد مى شوند، چند گروه اند. امام صادق(ع) درباره گذر مردم از پل صراط و صفات آن و طبقات مردم در گذر از صراط مى فرمایند:

«الناس یمرون على الصراط طبقات و الصراط أدق من الشعر و من حد السیف؛ فمنهم من یمر مثل البرق و منهم من یمر مثل عدو الفرس و منهم من یمر حبوا؛ و منهم من یمر مشیاً؛ و منهم من یمر متعلق؛ قد تأخذ النار منه شیئاً و تترک شیئاً»همان، ص 65.

«مردمى که از صراط مى گذرند بر چند دسته اند و صراط دقیق تر از تار مو و برنده تر از شمشیر است: گروهى مانند برق از آن مى گذرند؛ گروهى همانند دویدن اسب از آن رد مى شوند؛ گروهى با سینه خیز از آن مى گذرند؛ گروهى در حالت پیاده روى مى گذرند و گروهى افتان و خیزان مى روند؛ گاهى آتش آنان را در مى یابد و گاهى آنها را رها مى کند».

از این روایت روشن مى شود که امام(ع) در صدد بیان حالات اهل نجات در گذشتن بر پل صراط هستند؛ زیرا در هر صورت هر پنچ گروه از پل رد مى شوند؛ منتها برخى بسیار سریع چون سرعت برق؛ برخى سریع چون فرار اسب؛ برخى آرام؛ برخى با زحمت و سختى و بالاخره گروهى با خطر فرار و چشیدن مزه بخشى از آتش جهنم. این گروه ها به بهشت وارد مى شوند و در آنجا جاودان خواهند بود. اما آنهایى که نتوانند از پل بگذرند و در آتش دوزخ سقوط کنند، دو دسته اند: یا مستکبراند و امید نجاتى براى آنها نمى ماند و تا ابد گرفتار دوزخ خواهند بود و گروهى مدتى – با توجه به شدت گناهان شان – در جهنم درنگ مى کنند و آن گاه نجات پیدا مى کنند.

مکارم شیرازى، ناصر، پیام قرآن، ج 6، ص 483.

2- نا زکی و تیزی پل صراط بیا نگر دقت و مو شکافی در محاسبه ی اعمال انسان ها در روز قیامت و سختی حسا برسی خداوند در آن روز است . یعنی باید نهایت دقت و ریز بینی را در مورد اعمال و اخلاص در آن به کار بست به گونه ای که اعمال پاک و خالصانه ی ما این قابلیت و کشش را داشته باشد که ما را از آن پل تیز و نازک و لغزنده عبور دهد . صراط مستقیم و راه بندگی خدا راهی دقیق و باریک و نازک است و باید با دقت و احتیاط و با پیروی از دستورات الهی و هدایت و راهنمائی انبیا و ا ولیا آن را پیمود و از لغزش و انحراف بر کنار بود تا بتوان به توفیق الهی از پل صراط عبور کرد و به بهشت و رضوان خداوند رسید .

3- در واقع پل صراط تجسم حرکت در مسیر حق در همین دنیاست بله پل صراط از مو باریک تر است. حرکت در مسیر حق نیز همین گونه است. اگر کسى بخواهد در مسیر حق حرکت نماید اولا باید حق را دقیق بشناسد که خود عرصه اى مشکل و خطرناک است و ثانیا باید بر طبق آن عمل نماید که بسى دشوارتر و صعب العبورتر است. پل صراط تجسم عینى حق و باطل است و عبور از آن همان حرکت در مسیر حق در این دنیاست. روشن است که با اندکى غفلت آدمى از راه به در مى رود و گرفتار بیغوله ها خواهد شد. در قیامت نیز کسانى از پل صراط به سلامت عبور مى کنند که در دنیا آن مسیر را به سلامت پیموده باشند و اگر در این جا دچار لغزش شدند روى آن پل نیز دچار لغزش خواهند شد و به جهنم سقوط خواهند کرد. (مگر آنکه لطف و عنایت و غفران پروردگار شامل شود). بنابراین پل صراط تجسم همان میزان و حساب دقیق خداوند در قیامت است که یا آدمى از آن عبور کرده و به بهشت وارد خواهد شد .در واقع نا زکی و تیزی پل صراط بیا نگر دقت و مو شکافی در محاسبه ی اعمال انسان ها در روز قیامت و سختی حسا برسی خداوند در آن روز است . یعنی باید نهایت دقت و ریز بینی را در مورد اعمال و اخلاص در آن به کار بست به گونه ای که اعمال پاک و خالصانه ی ما این قابلیت و کشش را داشته باشد که ما را از آن پل تیز و نازک و لغزنده عبور دهد . صراط مستقیم و راه بندگی خدا راهی دقیق و باریک و نازک است و باید با دقت و احتیاط و با پیروی از دستورات الهی و هدایت و راهنمائی انبیا و ا ولیا آن را پیمود و از لغزش و انحراف بر کنار بود تا بتوان به توفیق الهی از پل صراط عبور کرد و به بهشت و رضوان خداوند رسید .

4- از آیات و روایات استفاده مى شود که: صراط در عالم قیامت ظهور باطن صراطى است که انسان ها در زندگى دنیایى داشته و در آنها قرار گرفته بودند. «صراط» آنجایى، ظاهر شدن صراطى است که انسان ها در اینجا داشته اند؛ زیرا در حقیقت انسان ها در زندگى دنیایى خود، صراط یا راهى به سوى خدا داشته اند یا راهى به سوى غیرخدا. در عالم «قیامت»، باطن صراطى هم که در اینجا داشته ایم و براى خود ساخته ایم، براى هر انسانى بروز خواهد کرد. امام صادق(ع) فرمود: «مردم بر صراط [ بر] طبقه هاى [ مختلفى ] عبور مى کنند و صراط از مو نازک تر و از شمشیر برنده تر است. پس گروهى از صراط عبور مى کنند، مانند برق [ با سرعت ] و کسانى از آن عبور مى کنند، مثل فرار اسب و دسته اى از صراط با دست و شکم عبور مى کنند [ که با زحمت بوده و کند است ]. برخى با پا [ و به صورت عادى ]عبور مى کنند و گروهى با افت و خیز و گیر و دار عبور مى کنند؛ گاهى بخشى از آتش [ جهنم ] او را مى گیرد و گاهى ترکش مى کند». این روایت«عَنْ اَبى بَصیرٍ عَنْ اَبى عَبْدِاللَّهِ الصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلامُ قالَ: النَّاسُ یَمُرُّونَ عَلَى الصِّراطِ طَبَقاتٍ وَ الصِّراطُ اَدَقُّ مِنَ الشَّعْرِ وَ مِنْ حَدِّ السَّیْفِ فَمِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ مِثْلَ الْبَرْقِ، وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ مِثْلَ عَدو الْفَرَس وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ حبواً، وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرَّ مَشِیّاً وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ مُتَعَلِّقاً قَدْ تَأْخُذُ النّارُ مَنْهُ شَیْئاً وَ تَتْرُکُ شَیْئاً»؛ (بحار الانوار، ج 7، ص 64، ح 1). نیز ابعاد حقیقت صراط را با لحن خاصى بیان کرده است. نخست اینکه، از تعبیر خاص روایت، معلوم مى شود که «صراط» در متن جهنم است و از آنجا عبور مى کند. پس همه به شکلى با جهنم برخورد دارند و این حقیقتى است که قرآن نیز به آن اشاره کرده است: (وَ اِنْ مِنْکُمْ الاّ وارِدُها ) ؛ مریم (19)، آیه 71.«و هیچ کس از شما نیست، مگر این که در آن [ جهنم ] وارد مى گردد». دوم آنکه، در عبور از صراط، انسان ها متفاوت اند و این نشان دهنده آن است که هر کسى، بسته به نوع حرکتش در دنیا و چگونگى عقیده، عمل، وصف، اخلاق، روش و منش، عبورهاى مختلف از صراط خواهد داشت. هر چه سیر آنها در دنیا بهتر بوده، عبور سریع تر و با سوزندگى کمتر خواهد بود و هر چه سیر بدتر، حرکت از صراط کندتر و با سوزندگى بیشتر. صراطى که در آخرت پیش مى آید، باطن صراطى است که انسان در اینجا دارد. باطن قدم گذاشتن در دنیا، قدم نهادن بر بطن آتش است؛ اما کسانى چون پیامبران، امامان(ع)، اولیا و افراد وارسته، با ترتیب درجات شان به دنیا که قدم گذاشتند، به سرعت از آن به سوى خداوند عبور کردند اما من و شما چطور؟ اگر هنگامى که به این دنیا پا نهادیم، در راهى باشیم که به سوى خدا با اسماى رحمتش منتهى مى گردد، در آنجا سریع عبور خواهیم کرد؛ اما اگر در طى آن راه و مسیر آلودگى ها دلبستگى ها و رنگ ها داشتیم، گاهى مى رویم، گاهى مى ایستیم، زمانى مى لغزیم، موقعى فرو مى رویم، گاهى تند هستیم و گاهى کند؛ در عبور از صراط در عالم قیامت – که باطن صراط و راه اینجایى است – افت و خیزها، فشارها و سوزش ها داشته و با کندى حرکت خواهیم کرد. سوم این که، از لحن قسمت پایانى روایت، معلوم مى شود که «جهنم موقت» به معناى فرو افتادن در جهنم نیست که در آنجا برخى افتاده، بسوزند و خارج شوند؛ بلکه شعاعى از آن، عبور کننده از صراط را گرفته و موجب سوزش و عذاب او مى شود. حال ممکن است این گرفتن طولانى باشد یا چندبار. یک نکته: در بعضى از روایات وارد شده است: صراطى که در قیامت پیش مى رود، به موقفى مى رسد که همه متوقف خواهند شد؛ مگر افراد اندکى. این موقف بسیار خطرناک است که اگر فضل و عنایات خداوند نباشد، همه به جهنم مى افتند. بحارالانوار، ج 8، ص 65، ح 2. در واقع، در این موقف، «صراط» دقیق تر مى شود و آن جایى است که بررسى مى شود آیا انسان در مسیر خود، فقط خدا را مى خواهد یا خدا را براى خود مى خواهد. این مسأله، در اینجا هم هست. در اینجا در مقام عبودیت، ما وظایف مختلفى داریم: از واجبات، مستحبات و مکروهات تا ترک تعلق ها و وابستگى ها. باید تأمل کرد که آیا در انجام وظایف عبادى، فقط مقصد خدا است یا نه؟ آیا در کنار خدا، خود انسان نیز مقصد بوده است؛ یعنى، ما خدا را مى خواهیم و بهشت را مى طلبیم؛ براى آن که خودمان در راحت و آسایش باشیم؟!

ر.ک: مواقف حشر،استاد محود شجاعی ، صص 96 – 103.

5- برای اگاهی بیشتر در این زمینه ر. ک :

1- معاد ؛ شهید دستغیب شیرازی

2- معاد شناسی ، سید محمد حسین طهرانی

3- از مرگ تا قیامت ، مجموعه پرسش های دانشجویی ، شماره 12 ، مر کز فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها

4- قیام قیامت ، محمد شجاعی

5- مقالات ، محمد شجاعی

6-مواقف حشر، محمد شجاعی

7- معاد یا بازگشت به سوی خدا ، محمد شجاعی

8- باز گشت به هستی ، محمد شجاعی

9- عروج روح ، محمد شجاعی

10- مبدا ومعاد ، ملا صدرا