در مورد راضی یا خشمگین همچنین خوشحال یا ناراحت شدن خداوند باید گفت:
صفاتی که برای خداوند بکار می روند گاه برای انسان ها هم استعمال می شوند؛ اما نباید فراموش کرد که معنای بکار رفته برای ذات باری تعالی هیچ جهت نقصی را نباید داشته باشد. چرا که در جای خود ثابت شده است خداوند متعال صفات را بطور تمام و کمال داراست و هیچ گونه نقص و عدمی در او راه ندارد. مثلا غضب در انسان حالتى است که در اثر عوامل مخصوصى به فرد عارض مى شود و آن توأم با تأثر و تغییر حالت است. می دانیم که ذات بارى تعالى ثابت و نا متغیر است. پس باید دید مراد از غضب خدا که در بسیارى از آیات آمده است چیست؟
در روایتی امام باقر (ع) در پاسخ به منظور از غضب الهى در آیه 81 سوره طه فرمودند: « غضب خدا عقاب اوست، اى عمرو هر که پندارد خدا از حالى به حالى در مى آید او را با صفت مخلوق وصف کرده خدا را چیزى تحریک نمى کند تا او تغییر کند». (1)
به عبارت دیگر فرق بین غضب انسان وغضب الهی این است که خشم در انسان یک نوع هیجان و برافروختگى درونى است که سرچشمه حرکات تند و شدید و خشن مى شود، و نیروهاى وجود انسان را براى دفاع، یا گرفتن انتقام، بسیج مى کند، ولى در مورد پروردگار هیچ یک از این مفاهیم که از آثار موجودات متغیر و ممکن است وجود ندارد، بلکه خشم الهى به معنى برچیدن دامنه رحمت و دریغ داشتن لطف از کسانى است که مرتکب اعمال زشتى شده اند.(2)
اما پیرامون خوشنودی و رضایت خداوند باید گفت:
در قرآن تعابیری مانند« رضی الله عنهم » به دفعات در مورد برخی از افراد به کار رفته است ؛ مثلا آمده است :
« قالَ اللَّهُ هذا یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْه(3) خداوند مى گوید: «امروز، روزى است که راستى راستگویان، به آنها سود مى بخشد براى آنها باغهایى از بهشت است که نهرها از زیر (درختان) آن مى گذرد، و تا ابد، جاودانه در آن مى مانند هم خداوند از آنها خشنود است، و هم آنها از خدا خشنودند. »
همچنین در تعابیر مشابه آمده است: «وَ هُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ» (4) (و او آمرزنده دوستدار (بندگان) است) با توجه به آیات شریفه این سؤال مطرح مى شود که مفهوم رضایت و محبت در مورد پروردگار چیست؟
ناگفته پیدا است مفهوم رضایت و محبت در خدا و انسان ها متفاوت است، محبت در انسان یک نوع، توجّه قلبى و جاذبه روحى است، در حالى که خداوند نه قلب دارد و نه روح، بنا بر این رضایت و محبّت در مورد او به معنى انجام کارهائى است که مایه خیر و سعادت بندگان است، و نشانه لطف و عنایت او است.
محبّت هنگامى که در مورد خداوند به کار مى رود به معنى آثار خارجى آن است، و تنها در اینجا نیست که به سراغ چنین تفسیرى باید رفت، در بسیارى از اوصاف و افعال الهى، عین این مطلب وجود دارد، مانند آنچه که برای غضب الهی گفتیم که خداوند، گنهکاران را «غضب» مى کند، به معنای این است که همچون یک شخص غضبناک با آن ها رفتار مى نماید، وگرنه خشم و غضب که به معنى هیجان و برآشفتگى نفس آدمى است، در مورد خدا هرگز صادق نیست. (5)
رضایت خداوند می تواند ابعاد گوناگونی داشته باشد و با تعابیری همچون مورد تایید بودن یا مشمول عنایات ویژه قرار گرفتن تبیین و تصویر شود ؛ ولی در تمام این امور نمی توان فعل یا حالتی را به خداوند نسبت داد که حاکی از تاثر و دگرگونی ذاتی باشد چون این تاثرات مربوط به موجودات حادث و متغیر و ممکن است نه خداوند که این پیرایه ها در حریم وجوبی او راه ندارد .
پی نوشت ها:
1. ثقه الاسلام کلینی، اصول کافی، نشر دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365 ش ، ج1، ص 110.
2. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.137، ج18، ص284.
3. مائده (5) آیه 119.
4. بروج (85) آیه 14.
5. ناصر مکارم شیرازی، یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، دارالکتب الاسلامیه، تهران ، ص72.