در امور زندگی انسان ها وقتی که احتمال خطر معتنابهی را می دهند به بررسی و جستجو می پردازند تا آنجا که مطمئن شوند خطر از بین رفته یا احتمال تحقق آن بسیار ضعیف گشته و این حکم و الزام یک حکم عقلانی است نه شرعی.
عقل است که در چنین مواردی ما را ملزم به تحقیق می سازد تا گرفتار خطر نشویم بلکه لزوم تحقیق و بررسی در موارد خطر و ضرر ولو احتمال آن قدر واضح و روشن است که بعضی دانشمندان بحث عقاید فرموده اند: فطرت انسان در چنین مواقعی او را ملزم به تحقیق می کند. از این رو واژه وجوب در متن سؤال به معنای الزام و ضرورت عقلی است نه شرعی (ر.ک: عقاید اسلامی، سطح 1، ص 10، معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی).
از جمله موارد به کارگیری این قانون عقلی یا فطری اعتقاد به خدا و احکام الهی در مورد فردای قیامت است.
توضیح این که بر فرض که در مورد عالم قیامت و عذاب دوزخ ما اعتقاد به هیچ کدام از حقایق دینی نداشته باشیم همین که احتمال وجود ضرر و خطر دوزخ را بدهیم کفایت می کند که عقل ما را ملزم سازد به کارگیری یک سلسله تمهیدات لازم در جهت دفع خطر محتمل که این مقدمات و تمهیدات چیزی نیست جز ایمان به خدا و کتاب آسمانی و انبیاء الهی و حضرات معصومین(ع) و در یک کلمه دین.
بنابراین:
1- مقصود از وجوب دفع ضرر محتمل، لزوم عقلی است نه وجوب شرعی.
2- عقل در صورت احتمال ضرر معتنابه و یا احتمال قوی یک ضرر حکم به لزوم دفع آن می کند.
3- حکم عقل بدیهی است و نیاز به اثبات ندارد.
4- از موارد بارز حکم عقل مسأله شناخت خداست.