با توجه به پرسش، پاسخ در دو بخش بیان می‌شود:الف) ارتباط روح با جسم بعد از مرگ
همه انسان‌ها بعد از مردن، روحشان از جسم آنها جدا می‌شود. طبق دستور اسلام، جسم و بدن انسان باید در زمین دفن گردد و این حکم شامل همه انسان‌ها و همه مسلمانان حتی ائمه معصومین (علیهم السلام) می‌شود. اما روح انسان، بعد از جدا شدن از بدن در عالمی به نام عالم برزخ که واسطه میان دنیا و آخرت است، باقی می‌ماند.
ولی روح انسان‌ها از نظر قدرت و توانایی، دارای مراتب متفاوتی است که روح اولیاء الله خصوصاً روح انبیا و ائمه معصومین (علیهم السلام) از والاترین و بالاترین قدرت برخوردار می‌باشد.
بکی از ویژگی‌های روح با قدرت، این است که چون مجرد است و هیچ‌گونه وابستگی به جسم و ماده ندارد، و می‌تواند در هر جا حاضر شود و اگر فردی بتواند با آن روح ارتباط برقرار کند، می‌تواند از آن روح کمک و راهنمایی بگیرد. زیرا روح انسان‌های کامل، بر امور بسیاری احاطه دارد و از علم و آگاهی بالایی برخوردار است.
بنابراین، روح ائمه معصومین (علیهم السلام) این قدرت و توانایی را دارد که در سراسر کره زمین و در هر جایی که بخواهد، حاضر شود ولی تنها این روح آنهاست که حاضر می‌شود و جسم آن بزرگواران در قبور مطهرشان آرمیده است. البته روح در عالم برزخ، به بدن لطیفی که بدن مثالی نام دارد، تعلق می‌گیرد.
منظور از بدن لطیف، همان بدن مثالی است که حجم ندارد و فضا اشغال نمی‌کند و برای انسان‌های خود ساخته (اولیاء الله) قابل رؤیت است.
بنابراین، آنچه که گفته می‌شود که ائمه معصومین (علیهم السلام) در مجالس حضور پیدا می‌کنند، منظور این گونه حضور است. نه اینکه با بدن جسمانی خودشان در آن منازل و مجالس حاضر شوند که چنین چیزی را نه اسلام فرموده و نه ائمه (علیهم السلام) فرموده‌اند. و نه هیچ فرد شیعه‌ای باید بدان اعتقاد داشته باشد.
احاطه روح ائمه (علیهم السلام) به وقایع و اتفاقات جهان، امری است که ما به عنوان یک شیعه به آن اعتقاد داریم. در زیارت نامه ائمه معصومین می‌خوانیم: «اشهد انک تشهد مقامی و تسمع کلامی و تُردّ سلامی»؛ «شهادت می‌دهم که تو جایگاه مرا می‌بینی و کلام و سخن مرا می‌شنوی و جواب سلام مرا می‌دهی».
ب) آثار و چرایی زیارت معصومین(علیهم السلام)
زیارت و سلام دادن به پیامبران و اولیاى الهى حتى پس از شهادت و رحلت آنها ریشه قرآنى دارد. چنان که در آیاتی از قرآن می‌خوانیم:
«سَلامٌ عَلَى نُوحٍ فِى العالَمِینَ»، «سَلامٌ عَلَى إِبرَاهِیمَ»، «سَلامٌ عَلَى مُوسَى وَ هارُونَ»، «سَلامٌ عَلَى إِل یاسِینَ» و «وَ سَلامٌ عَلَى المُرسَلِینَ».
علاوه بر اینکه زیارت قبور اولیاى الهى خصوصاً پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم (علیهم السلام) آثار و برکاتى دارد که می‌تواند ملاک حُسن و رُجحان آن باشد. اینک به برخى از آنها اشاره می‌کنیم:
1. بزرگان دین و اولیاى الهى در حقیقت الگوهایى هستند که با اقتداى به آنان به کمال و سعادتِ دنیا و آخرت خواهیم رسید. این مسئله تنها اختصاص به جوامع دینى ندارد، بلکه همه جوامع بشرى درصدد بزرگ جلوه دادن الگوهایى هستند که مردم با اقتداى به آنان در طریق سعادت و کمال قرار گیرند. این الگوها اگرچه زنده نیستند، ولى با دعوت مردم به زیارت قبرشان، مردم را به یاد خود انداخته و آنها را به کمالات سوق خواهند داد مثلاً در بسیارى از کشورها میدان و مجسمه‌اى را به نام سرباز گمنام قرار می‌دهند، که رمز فداکارى خالص در راه وطن است تا مردم از این طریق همیشه به این فکر باشند که هر گاه کشور مورد هجوم اجانب قرار گرفت، از خود فداکارى نشان دهند. بنابراین حضور یافتن بر سر قبر بزرگان و اسوه‌ها، از حیث روانى آثار و برکات خاصى دارد که روان شناسان از آن غافل نبوده‌اند.
عباس محمود عقاد از نویسندگان مشهور مصرى می‌گوید:
«خواست روزگار و اتفاقات این بوده که قافله حسین بعد از آن که از هر طرف جلو آن گرفته شد به سوى کربلا سوق داده شود، کربلایى که تاریخش تا امروز با تاریخ اسلام گره خورده و حقش آن است که به تاریخ بنی‌نوع انسان گره بخورد. کربلا امروز حرمى است که مسلمانان به جهت عبرت و درس آموزى، او را زیارت کرده و غیر مسلمانان نیز به جهت سیر و سیاحت به زیارت او می روند. ولى کربلا اگر قرار باشد که حقش ادا شود سزاوار است که مزار هر انسانى باشد که براى نوع خود قداست و فضیلتى قائل است زیرا به یاد نداریم بقعه اى از بقعه‌هاى زمین که اسمش با جمله اى از فضایل و مناقب انسانى مقرون باشد، بزرگ تر از زمین کربلا بعد از شهادت امام حسین (علیه السلام)…». 1
2. زیارت از مظاهر حب است. شکى نیست که اهل بیت (علیهم السلام) محبتشان از جهات مختلف بر ما لازم و واجب است. پیامبر اکرم (ص) فرمود: «أَحِبُّوا أَهْلَ بَیْتِی لِحُبِّی »؛ 2 «اهل بیتم را به جهت دوستى من دوست بدارید». لذا همان گونه که محبت پیامبر (ص) واجب است، محبت اهل بیتش هم لازم است.
از طرفى دیگر می دانیم که حب، مظاهر و بروز دارد، و تنها در اطاعت و دوستى قلبى خلاصه نمی شود. یکى از این مظاهر، زیارت قبر آنان است.
3. زیارت قبور اولیاى الهى از اهل بیت پیامبر (ص) پرداخت اجر و مزد رسالت است. خداوند متعال می فرماید: «قُل لَا أَسأَلُکُم عَلَیهِ أَجراً إِلَّا المَوَدَّهَ فِى القُربَى»؛3 «بگو: من از شما اجر رسالت نمى خواهم جز این که مودت مرا در حق خویشاوندانم منظور بدارید.» یکى از مصادیق مودت ذوى القربى، زیارت قبور آنان است.
4. زیارت قبور اولیاى الهى تعبیرى از عمق ارتباط انسان با خط اولیاى خداوند متعال است.
5. زیارت اولیاى الهى در حقیقت تجدید عهدى با آنها است. می دانیم که هر یک از امامان بر ما ولایت دارند و ما هم باید ولایت آنان را پذیرفته و با آنان بیعت نماییم. این بیعت تنها با گفتن نیست، بلکه باید بیعت قلبى خود را ابراز نماییم، که در حال حاضر با زیارت قبور آنها و حضور در کنار مرقد شریفشان صورت می گیرد.
لذا در روایتى از امام رضا (علیه السلام) آمده: «هر امامى را بر گردن دوستان و شیعیانش پیمانى هست، و از علامات و موجبات کمال وفاء به آن پیمان زیارت قبور ایشانست، پس کسانى که از سر رغبت و شوق به زیارتشان، و براى اثبات صدق رغبت و شوق خود ایشان را زیارت کنند، أئمّه ایشان بروز قیامت شفیعشان خواهند بود». 4
6. حضور در کنار قبر اولیاى خدا انسان را از جنبه روحى و معنوى زنده کرده و روح تازه معنوى به انسان افاضه می کند.
7. با این عمل، اولیاى الهى نیز ما را دوست می دارند که خود سبب نزول برکات بر ما می گردد.
8. زیارت کردن و قرار گرفتن در کنار قبور اولیاى الهى، ما را به یاد فداکاری هاى آنان انداخته و لذا با خداى خود پیمان می بندیم که مانند آنان باشیم.
9. زیارت قبور اولیاى الهى در حقیقت اعلان عملى به ادامه دادن راه آن بزرگان و انزجار و تبرى از دشمنان آنان است.
آنچه بیان شد اشاره ای به دلایل و آثار زیارت معصومین(علیهم السلام) بود و برای آگاهی بیشتر باید به کتاب‌های مربوطه مثل «کامل الزیارات» مراجعه شود.
__________________________________________
1. عقاد، عباس محمود، ابوالشهداء الحسین بن علی(علیه السلام)، تهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة، ص 129.
2. ابن بابویه، محمد بن على، الأمالی، تهران، کتابچى، چاپ ششم، 1376ش، ص: 364.
3. شوری، آیه 23.
4 . ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1413ق، ج 2، ص: 577.