بلوک قلبی چیست؟

قلب انسان سالم در هر دقیقه حدود ۶۰ تا ۱۰۰ بار می‌زند. ضربان قلب، یکی از انقباض‌های عضلات قلب است که باعث ایجاد فشار خون در اطراف بدن می‌شود. به طور معمول، هر انقباض عضله قلب توسط سیگنال‌های الکتریکی کنترل می‌شود که از دهلیزها یا محفظه‌های فوقانی قلب به بطن‌ها یا محفظه‌های تحتانی منتقل می‌شوند.

بلوک جزئی قلب زمانی اتفاق می‌افتد که تکانه‌های الکتریکی به تأخیر بیفتد یا متوقف شود و از ضربان قلب به طور منظم جلوگیری کند. بلوک کامل قلب زمانی رخ می‌دهد که سیگنال‌های الکتریکی کاملاً متوقف می‌شوند و ضربان قلب در هر دقیقه به حدود ۴۰ بار کاهش می‌یابد.

حتی تغییر در تکانه‌ها که فقط کسری از ثانیه طول می‌کشد می‌تواند باعث بلوک قلبی شود. گاهی اوقات، بلوک قلبی باعث می‌شود که قلب به درستی خون را از طریق سیستم گردش خون پمپاژ نکند؛ بنابراین عضلات و اندام‌ها، از جمله مغز، اکسیژن کافی برای عملکرد صحیح را دریافت نمی‌کنند.

بلوک قلبی به طور معمول باعث سبکی سر، غش و تپش قلب می‌شود. بسته به شدت بلوک قلبی، این عامل می‌تواند خطرناک باشد. به عنوان مثال، بلوک قلبی درجه سه می‌تواند بیماری‌های قبلی مانند نارسایی قلبی را بدتر کند؛ که در نهایت باعث از دست دادن هوشیاری و حتی ایست ناگهانی قلب شود.

درد قفسه سینه نیز در این شرایط وجود دارد. از طرف دیگر، بیماری کرونر قلب هنگامی اتفاق می‌افتد که ماده‌ای مومی به نام پلاک در عروق کرونر جمع شود. بیماری کرونر قلبی می‌تواند باعث درد قفسه سینه، معروف به آنژین یا حمله قلبی شود که به آن سکته قلبی (MI) نیز گفته می‌شود.1
 

انواع بلوک قلبی

سه نوع انسداد قلبی وجود دارد.

بلوک قلبی درجه یک شامل اختلالات جزئی ضربان قلب مانند ضربان یکی در میان است. این بیماری کم خطر ترین نوع انسداد قلبی است و به طور کلی نیازی به درمان ندارد.

بلوک قلبی درجه دو زمانی رخ می دهد که بعضی از سیگنال های الکتریکی هرگز به قلب نمی رسند و باعث عدم ایجاد ضربان می شود شود. ممکن است بیمار احساس سرگیجه کند و به ضربان ساز احتیاج داشته باشد. بطن ممکن است منقبض نشود زیرا ضربان دهلیزی به بطن ها نرسیده است.

بلوک قلبی درجه سوم یا کامل هنگامی است که سیگنال های الکتریکی بین اتاق های فوقانی و تحتانی قلب حرکت نمی کنند. این نوع بیشتر در بیماران قلبی دیده می شود و بدون دستگاه ضربان ساز، خطر جدی حمله قلبی وجود دارد.2

علل ایجاد بلوک قلبی

در قلب سالم، تکانه‌های الکتریکی که داخل عضله قلب حرکت می‌کنند، به او دستور می‌دهند که منقبض شود یا بتپد. تکانه‌ها در امتداد یک مسیر، از محفظه فوقانی قلب، از طریق گره دهلیزی بطنی (AV)، به محفظه‌های تحتانی حرکت می‌کنند.

در امتداد این مسیر، خوشه‌ای از الیاف قلب وجود دارد. این بخش بلوک شاخه‌ای قلب نیز نامیده می‌شود. این بخش به دو شاخه بسته راست و چپ تقسیم می‌شود. این بخش‌ها، تکانه‌های الکتریکی را به بطن‌های قلب منتقل می‌کنند. هر بطن نیز یک شاخه دارد.

صدمه به یکی از شاخه‌ها می‌تواند باعث انقباضات غیر هماهنگ بطنی شود و یک ضربان قلب غیر طبیعی ایجاد کند. سیگنال مسدودشده در سمت راست قلب معمولاً جدی نیست، اما انسداد در سمت چپ می‌تواند نشان‌دهنده خطر بیشتر بیماری عروق کرونر، یا برخی از مشکلات قلبی دیگر باشد.1
 

علایم بلوک قلبی

در صورتی که کسی دچار بلوک قلبی باشد ممکن است موارد زیر را تجربه کند:

• کند یا بی‌نظم شدن ضربان قلب یا تپش قلب

• تنگی نفس

• سبکی سر یا غش کردن

• احساس درد یا ناراحتی در قفسه سینه

• دشواری در انجام تمرینات ورزشی، که علت آن کمبود پمپاژ خون در اطراف بدن است

مردم دچار بلوک قلبی ممکن است سالم به نظر برسند، اما در همان حال ممکن است دچار یک مشکل زیربنایی در قلب باشند.3
 

ریسک فاکتورهای بلوک قلبی

شایع‌ترین علت بلوک قلبی جراحت بافت قلب بر اثر بالا رفتن سن است. برخی از مردم با بلوک قلبی متولد می‌شوند، اما مردم سالمند دارای تاریخچۀ بیماری قلبی یا مصرف سیگار در بالاترین ریسک برای ابتلا به این اختلال قرار دارند.

اختلالات زیر باعث افزایش ریسک مزبور می‌شود:

• کاردیومیوپاتی

• ترومبوز کرونری

• میوکاردیت یا التهاب عضله قلب

• اندوکاردیت یا التهاب دریچه‎های قلب

• وجود بافت مجروح در قلب به دنبال جراحی یا حمله قلبی

احتمال بروز بلوک قلبی حاد یا ناگهانی به دنبال حمله قلبی یا جراحی قلب وجود دارد. در عین حال این احتمال هست که بلوک قلبی به عنوان یکی از عوارض بیماری لایم بروز کند.3
 

تشخیص بلوک قلبی

پزشک در مورد علائم با بیمار صحبت کرده و به قلب آنها گوش می دهد. بسته به سن و سابقه پزشکی، پزشک ممکن است به بیماری قلبی شک کند.

تعدادی آزمایش تشخیصی برای بلوک وجود دارد.

نوار قلب (ECG) رایج ترین تست است و فعالیت قلب را ثبت می کند. پروب های قرار داده شده بر روی پوست قفسه سینه، پالس های الکتریکی قلب را به عنوان الگوهای موج نشان می دهد.

ناهنجاری های موج ممکن است نشان دهنده بلوک باشد. ECG همچنین می تواند نشان دهد که کدام یک از شاخه های چپ یا راست تحت تأثیر قرار گرفته است.

هولتر ریتم قلب، یک دستگاه قابل حمل است که ضربان قلب بیمار را ثبت می کند. بیمار آن را زیر لباس خود قرار می دهد و در حالی که فعالیت های عادی خود را به مدت ۱ تا ۲ روز انجام می دهد، اطلاعات مربوط به فعالیت الکتریکی قلب ثبت می شود.

هنگام بروز علائم، بیمار یک دکمه را فشار می دهد. این کار رکورد لحظه ای از ریتم قلبی را ثبت می کند.

اکوکاردیوگرام نوعی اسکن سونوگرافی است که به پزشک اجازه می دهد عضلات قلب و دریچه ها را ببیند.

تست الکتروفیزیولوژی از شوک الکتریکی جزئی برای تعیین علت ریتم غیر طبیعی استفاده می کند.

در تست شیب تخت، بیمار روی تختی قرار می گیرد که موقعیت را دائما تغییر می دهد. این امر می تواند باعث ایجاد آریتمی یا ضربان غیر طبیعی شود.2

درمان بلوک قلبی

هیچ درمان خاصی برای بلوک قلبی وجود ندارد. اکثر افراد مبتلا به بلوک شاخه بسته هیچ علائمی ندارند و نیازی به درمان ندارند. با این حال، هر یک از علل زمینه‌ای مانند فشار خون بالا، نیاز به درمان دارد.

اگر فردی با بلوک شاخه بسته چپ دچار حمله قلبی شود، ممکن است برای برقراری مجدد جریان خون از طریق رگ‌های مسدودشده، خون‌رسانی مجدد انجام شود. این کار را می‌توان با استفاده از یک عامل ضد لخته شدن، مانند استرپتوکیناز، برای حل شدن لخته‌های خون و افزایش جریان خون در قلب انجام داد. با این حال، داروهای ضد لخته شدن خطر خونریزی را افزایش می‌دهند.

یک ضربان‌ساز مصنوعی، دستگاهی کوچک و با استفاده از باتری، ممکن است در بیمار با سابقه غش در زیر پوست کاشته شود. طی یک عمل جراحی به مدت ۱ تا ۲ ساعت، تحت بی‌حسی موضعی، در نزدیکی استخوان گردن قرار می‌‎گیرد.

می‌توان تنظیم کرد که بسیاری از دستگاه‌های ضربان‌ساز، ضربان الکتریکی را فقط در صورت نیاز تولید کنند. اگر قلب از ضربان قلب متوقف شود، برخی می‌توانند حس کنند و برای راه‌اندازی مجدد آن یک الکتریسیته تولید کنند. باتری آن نیز می‌تواند سال‌ها عمر کند.

ضربان‌سازها تحت تأثیر تلفن‌های همراه، استریوهای شخصی یا وسایل خانگی قرار نمی‌گیرند، اما شخصی که دارای ضربان‌ساز قلب است نباید تحت تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) قرار گیرد.1
 

عوارض بلوک قلبی

مردم دچار بلوک شاخه بسته سمت چپ نسبت به مردم دچار بلوک شاخه بسته سمت راست در ریسک بالاتری برای ابتلاء به عوارض قرار دارند. عوارض محتمل در این مورد شامل موارد زیر است:

• آریتمی، یا بی‎نظمی ضربان قلب

• بردایکاردی، یا کاهش ضربان قلب

• عدم کفایت انقباضات قلبی

• ایست قلبی و نارسایی گردش خون

• مرگ ناگهانی کاردیاک، که می‌تواند در طول یک ساعت پس از بروز علایم کُشنده باشد

بلوک قلبی همیشه قابل پیشگیری نیست، اما ریسک بیماری قلبی را می‌توان بر مبنای تغذیۀ سالم، ورزش منظم، عدم مصرف مشروب الکلی و اجتناب از دخانیات کاهش داد.3

پینوشتها
1.www.drdr.ir
2.www.cafepezeshki.ir
3.www.mehrinmednews.com