استبرق

استبرق (به انگلیسی: Milkweed) یا خرگ، از گیاهان دولپه‌ای می‌باشد که تا کنون بیش از ۱۴۰ گونه از آن شناخته شده‌است.این گیاه از راسته گل‌سپاسی‌سانان و از خانواده استبرق‌سانان است.

شیره استبرق حاوی آلکالوئیدها، لاتکس یا کائوچو و چندین ترکیب پیچیده از جمله کاردنولید (به انگلیسی: cardenolide) می‌باشد که برخی از گونه‌های آن سمی شناخته شده‌اند.

کارل لینه گیاه‌شناس و پزشک سوئدی و پایه‌گذار نظام امروزی طبقه‌بندی گیاهان و جانوران به دلیل استفاده‌های گوناگون دارویی استبرق این گیاه را اسقلبیوس (خدای شفای یونان) می‌نامید.1
 

معرفی کامل گیاه استبرق

مصارف خارجی

در مصارف خارجی برگ های خشک شده گیاه را برای درمان تورم و روماتیسم های مفصلی به صورت ضماد به کار می برند.
 

شیرابه گیاه استبرق

شیرابه سفید این گیاه برای درمان تاول ، سودا و زخم های چرکی استفاده می شود همچنین برای درمان عقرب گزیدگی شیرابه را روی محل گزیدگی می ذارند .
 

کاربرد گیاه استبرق در جنوب ایران

این گیاه در جنوب ایران با نام های خرق ، غرق و یا استبرق نامیده می شود و شیرابه آن را سمی میدانند.از شیرابه برگ و شاخه های این گیاه برای درمان سالک و همچنین التیام زخم های عفونی و از بین بردن اثر خال های گوشتی استفاده می شود . همچنین شیرابه گیاه را به صورت موضع برای درمان میخچه مفید می دانند.
 

 ابریشم استبرق

از گیاه استبرق می‌توان چیزی لطیف تر از ابریشم طبیعی تولید کرد ، ابریشم حاصل از گیاه کویری استبرق بسیار لطیف، سفید و با کیفیت است .3
 

پراکندگی جهانی

ایران ، افغانستان ، پاکستان و هند.
 

پراکندگی در ایران

این گونه درختچه ای بیشتر در حاشیه جاده ها ، مناطق متروکه و قبرستان های قدیمی رویش داد و کمتر در مناطق مسکونی و شهری دیده می شود . فارس ، هرمزگان ، بوشهر ، خوزستان  و سیستان و بلوچستان.
 

اندام مورد استفاده

برگ ، پوست ریشه ، گل ، شیرابه و دانه.3
 

گیاه شناسی گیاه استبرق

استبرق گیاهی درختچه ای افراشته یا درختی کوچک به ارتفاع 5 متر با شاخه های منشعب فراوان از قاعده و شیرابه ای شیری رنگ. برگها بزرگ، تخم مرغی- مستطیلی، بیضی شکل یا تخم مرغی، ساده، در قاعده کم و بیش قلبی، نوک تیز، دمبرگ کوتاه، برگهای جوان دارای کرک های سفید نمدی.

گلها به قطر تقریبی 2.5 سانتی متر. سطح بیرونی جام گل سفید و سطح داخلی ارغوانی پر رنگ و نوک تیز. میوه برگه باد کرده، دانه ها به طول 6 تا 8 میلی متر، تخت، تخم مرغی شکل و پهن دارای یک دسته تارهای ابریشمی به طول تقریبی 3 سانتی متر.

زمان گلدهی تقریبا در تمام طول سال است وگیاهی بومی خلیج عمانی است. از نظر پراکندگی در کشورهای ایران، افغانستان، پاکستان و هندوستان وجود دارد.

در جنوب و جنوب شرقی کشور در استان های فارس، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، کرمان و بلوچستان پراکنده است. در فارس به استبرق، در دزفول و شوشتر به غلبلب، در اهواز به عوش، عشر، عشار و در دشتستان به غرق، خربق و خرگ معروف است.
 

ترکیبات شیرابه گیاه استبرق

شیرابه استبرق حاوی آلکالوئید، لاتکس یا کائوچو و چندین ترکیب پیچیده از جمله کاردنولید است که برخی از گونه های آن سمی شناخته شده اند. شیرابه این گیاه محتوی یک ماده گلوکوزیدی به نام کالوتروپین است. شیرابه استبرق خطرناک است، در صورتی که وارد چشم شد باید با آب فراوان شستشو داده شود زیرا باعث اختلالات بینایی و شنوایی می‌شود.
 

خصوصیات و کاربردهای شیرابه استبرق در صنعت

تولید و ساخت لاستیک از مواد کائوچوی استبرق به دست می‌آید و لاستیک در صنعت تایر سازی و انواع صنایع به صورت گسترده و به روش های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله در صنعت کفش سازی کاربرد دارد.

لاستیک به دست آمده از این شیرابه دارای مقاومت بسیار خوبی در برابر دمای بالا، انعطاف پذیری، خاصیت ضد سر خوردن، مقاومت نسبت به میکروارگانیسم ها و باکتری ها، مقاومت نسبت به روغن ها و سوخت فسیلی … است.
 

شرایط اکولوژیکی درختچه استبرق

درختچه ای است از گیاهان کائوچویی که به طور گسترده در مناطق بیابانی، حاره ای و نیمه حاره ای آفریقا، شبه جزیره عربی، جنوب ایران، شرق افغانستان، پاکستان و تمام مناطق بیابانی غرب هند انتشار دارد. ارتفاع از سطح دریا 1100 متر است.

اغلب رویشگاههای طبیعی استبرق تپه های شنی ساحلی، کنار جاده ها و زمین های دست خورده و تخریب شده است. استبرق به دلایل زیر یکی از گونه های گیاهی ارزشمند در عرصه های منابع طبیعی و بیابان کشور است.
 

ویژگی های گیاه استبرق

مقاومت گیاه استبرق به شرایط اقلیمی گرم و خشک، استقرار گیاه در اراضی شنی و ماسه بادی، نیازهای اکولوژیکی پایین گیاه، کاربرد آن در جلوگیری از فرسایش خاک و تثبیت شن های روان، مقاومت به خاکهای با سنگ مادری اشباع از سدیم، مقاومت به اسپری نمک آب دریا در سواحل، استفاده از الیاف این گیاه در نساجی، به دلیل داشتن ذخیره غذایی هر سال بعد از بین رفتن اندام هوایی مجددا رشد می‌کند.
 

کاشت و تکثیر گیاه استبرق

گیاه استبرق بوسیله بذر، پاجوش و قلمه و قلمه ریشه قابل تکثیر است. در اکثر زمین ها حتی زمین های نا مطلوب هم قابل کشت است. در ارتفاعات 1300 متر رشد می‌کند. در خاکهای بدون استفاده و دارای قلوه سنگ هم قابل کشت است.

در مناطق خشک با بارندگی سالانه 300 تا 400 میلی متر و حتی بالاتر از 1000 میلی متر در سال قابل کشت است. حتی به شرط داشتن زه کشی مناسب در مناطق با بارندگی 2000 میلی متر هم قابل کشت است. در مناطق دارای علف های هرز در سایه بین درختان هم قابل رقابت و کشت است.

این گیاه به خشکی و شوری مقاوم است. بذر های این گیاه خفتگی ندارد و جوانه زنی آن ببعد از 1 تا 9 هفته اتفاق می‌افتد. دماهای متوالی 35 تا 40 درجه و 20 تا 22 درجه باعث افزایش جوانه زنی می‌شود. عمق مناسب کاشت بذر 3 تا 4 سانتی متر است.4
 

خواص گیاه استبرق (طبیعت و خواص درمانی)

طبیعت برگ و شاخه‌های گیاه استبرق گرم و خشک است. مهمترین خواص درمانی این گیاه عبارتند از:
 

۱. درمان نیش عقرب و مار

یکی از شناخته شده‌ترین خواص گیاه استبرق استفاده از برگ، لاتکس و ریشه‌های آن برای درمان نیش عقرب و مار است. همچنین از این گیاه در طب سنتی برای کاهش ورم زنبور نیز استفاده می‌‍ شود.
 

۲. درمان اسهال خونی

گیاه استبرق در طب سنتی برای درمان اسهال خونی و مشکلات سوء هاضمه کاربرد دارد. ریشه تلخ استبرق خلط‌آور، ضد نفخ، ادرارآور و معرق مقوی و دارای اثر قی‌آور شدید است.
 

۳. درمان جذام، زخم و کورک

در قدیم از شیره این گیاه برای کمک به درمان بیماری جذام، التیام زخم‌ها و درمان کورک استفاده می‌شده است. همچنین از ریشه‌های پودر شده استبرق ضمادی تهیه می‌کردند که در درمان ورم، سوختگی، زخم‌ها، سستی اندام بدن و … کاربرد داشته است.
 

۴. درمان بیماری‌های کبدی

کمک به درمان و رفع ناراحتی‌های کبد از دیگر خواص گیاه استبرق در طب سنتی است.
 

۵. کمک به درمان بیماری‌های جلدی

از ریشه این گیاه در طب هندی برای درمان جذام و بیماری‌های جلدی مثل سودا و سفلیس استفاده می‌شود. همچنین شیرابه شیری رنگ آن در بعضی نواحی هند برای درمان روی تومور و التهاب‌ها قرار داده می‌شود.
 

۶. درمان میخچه و زگیل

متخصصان طب سنتی در مناطق جنوبی کشورمان از این گیاه برای درمان میخچه و زگیل به صورت موضعی استفاده می‌کنند. همچنین کمک به بهبود التهابات پوستی، اگزما، رفع لک‌های صورت، فروکش کردن جوش‌ها و بهبود ترک پا از دیگر کاربرد‌های درمانی استبرق است.
 

۷. درمان سرفه‌های سخت

کمک به بهبود سرفه‌های سخت، بیماری آسم، گوش‌درد و … از فواید درمانی این درخت کویری است.2
 

مضرات گیاه استبرق (موارد احتیاطی و منع مصرف)

با وجود گسترده بودن خواص گیاه استبرق، زیاده‌روی در مصرف آن و استفاده بدون نظر پزشک متخصص طب سنتی، عوارض جانبی زیادی به همراه دارد. تمامی اعضای این درخت سمی است و به خصوص استفاده از شیرابه آن پوست را زخم می‌کند و حتی در برخی منابع آمده است خوابیدن زیر گونه‌هایی از این درخت خطرناک است، همچنین اگر کرک‌های این گیاه به چشم برسد باعث اختلال در بینایی می‌شود.

استفاده از این گیاه برای زنان باردار، مادران شیرده، سالمندان بالای ۶۰ سال، بیماران کلیوی و کودکان کمتر از ۱۲ سال به جز مصرف موضعی مضر است و باید با احتیاط صورت گیرد.2
 

میزان و طریقه مصرف استبرق

مقدار مصرف استبرق در قسمت‌های مختلف آن به این شرح است:

شیره: نیم تا یک قطره

ریشه: ۲۴ تا ۶۰ گرم

گل: ۱۲ تا ۲۴ گرم

مصرف این گیاه حتما باید با نظر متخصص طب سنتی مصرف شود. استبرق به صورت موضعی، تزریقی و خوراکی استفاده می‌شود.1

پینوشتها
1.www.drsaina.com
2.www.setare.com
3.www.mag.noorgram.ir
4.www.emdadkeshavarz.ir