در قرن بیستم، حوزه ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی، دستخوش تغییر و تحولات گسترده ای شد. در این قرن، بشر شاهد پیدایش نظام هایی از ارتباطات بود که توزیع و انتقال سریع و گسترده پیام ها را از یک نقطه از جهان، به نقاط دیگر امکان پذیر ساخته است. یکی از نمونه های بارز آن اینترنت است.

در دو دهه اخیر اینترنت رشد سریعی داشته و در همه کشورها در حال تبدیل شدن به جزئی از زندگی مردم است. براساس یک تحقیق، شمار برآورد شده کامپیوترهای شخصی متصل به اینترنت در سراسر جهان از سال 1996 سه برابر شده است. اثر اینترنت بر تمام جنبه های زندگی مبهوت کننده است.

کیسلر، کرات، کامینگز و هگسون در پژوهش های متعدد توسعه اینترنت و تأثیرات اجتماعی آن را بررسی نموده و در جنبه های مثبت به این نتیجه دست یافتند که اینترنت می تواند در معنادار کردن زندگی و تسهیل روابط اجتماعی افراد تأثیر بگذارد.

همچنین همسبرگر در پژوهشی نشان داد تکنولوژی اینترنت به افراد کمک می کند از محدودیت های جغرافیایی رها شده، از زمان و مکان فراتر روند و در دنیای شبکه ای به خلاقیت و ارتباط با دیگران بپردازد.

از سوی دیگر، تحقیقات نشان می دهد به رغم اینکه اینترنت به عنوان یک فناوری جدید از چنین جایگاهی در میان مردم برخوردار شده و عامل رشد و پیشرفت به حساب می آید، بر سلامت روانی افراد آثار منفی دارد.

جی منو در پژوهشی که با عنوان «بررسی تأثیر اینترنت در برخی موضوعات روش شناختی و ادراکی» انجام داد به این نتیجه رسید که نفوذ و گسترش اینترنت در چارچوب های بیرون از نهادهای علمی و پژوهشی از مهم ترین عوامل تهدیدکننده بهداشت روانی به شمار می رود.

گریفیتز (1998) در پژوهشی به منظور «بررسی نقش اینترنت در حالات روانی افراد» نشان داد اینترنت یکی از راه های مهم کسب دانش، آگاهی، دوستی و برقراری ارتباط با دیگران است. اما چون اینترنت دریایی از اطلاعات مثبت و منفی را ارائه می کند، خطرهای بالقوه آن خاصه برای نسل جوان، بسیار نگران کننده است. اخیراً تأثیر سوءاستفاده از اینترنت در تحقیقات بسیاری بررسی شده و یافته ها حاکی از آن است که اینترنت از جنبه های مختلف می تواند بر بهداشت روانی وتربیت تأثیر منفی داشته باشد[ سالاری فر و همکاران، بهداشت روانی با نگرش به منابع اسلامی، ص534.].

مهم ترین آثار منفی اینترنت و افراط در بازی رایانه ای عبارت است از:

الف. افسردگی و انزوای اجتماعی

گرچه روش های تعامل و ارتباط ما با دیگران به واسطه اینترنت افزایش یافته است. پست الکترونیک، پیام های کوتاه، چت روم ها، وب سایت ها و بازی های تعاملی آن لاین، به مکان هایی برای گسترش و حفظ روابط اجتماعی بدل شده اند. تخمین زده می شود که روزانه حدود 400 میلیون نفر در سراسر دنیا از اینترنت استفاده می کنند و یکی از کاربردهای اصلی اینترنت، برای برقراری ارتباط اجتماعی است. اما هر روز با تعدادی گزارش های بیشتری مواجه می شویم که نشان می دهند اشکال گوناگون ارتباط از طریق اینترنت در پایین ترین سطح قرار می گیرند. شاید نقص اصلی ارتباط از طریق اینترنت آن است که ارتباط در فضای مجازی اصولاً مبتنی بر متن بوده و بنابراین فاقد نشانه های بصری و شنیداری در تعامل های رو در روی است.

کیسلر و همکاران معتقدند این موضوع که آیا اینترنت تأثیر اجتماعی مثبت یا منفی دارد، ممکن است به کیفیت بهره گیری از اینترنت و آنچه را که افراد از دست می دهند تا وقت خود را به استفاده از اینترنت صرف کنند، بستگی دارد. از این رو بسیاری از مؤلفان این نگرانی را داشته اند که سهولت ارتباطات اینترنتی ممکن است افراد را ترغیب کند زمان بیشتری را به تنهایی بگذرانند، به صورت آنلاین با غریبه ها صحبت کنند و ارتباط سطحی برقرار نمایند و این کار را به قیمت از دست دادن صحبت های رو در رو و ارتباط با فامیل و دوستان انجام دهند.

بعضی از تحقیقات پیمایشی بیان می دارد ارتباطات اجتماعی از طریق اینترنت، ضعیف تر از ارتباطات واقعی بوده و در درازمدت باعث انزوای اجتماعی می شود.

«کرات و همکاران» (1998) با انجام یک پژوهش دوساله با عنوان «اینترنت و روابط خانوادگی» روی افرادی که از اینترنت استفاده می کردند، به این نتیجه دست یافتند که استفاده فزآینده از اینترنت با کاهش ارتباط خانوادگی و شرکت در محافل اجتماعی محلی همراه است. علاوه بر این، شرکت کنندگان در این تحقیق به انزوای اجتماعی و افسردگی دچار شده بودند.[ همان، ص536.]

ب. هرزه نگاری[1. pornography.

هر چیزی که محتوای جنسی داشته باشد. صرف نظر از وسیله مورد استفاده آن عکس، فیلم، گزارش و… هرزه نگاری نامیده می شود.] در اینترنت

لاسر معتقد است که در حال حاضر، اینترنت به واسطه داشتن سه ویژگی، مهم ترین منبع اشاعه هرزه نگاری است. این سه مشخصه عبارت است از:

1. قابلیت دسترسی آسان به آن؛

2. استطاعت داشتن همگان در پرداخت بهای آن؛

3. ناشناس ماندن مصرف کنندگان آن.

برخی از سایت های اینترنت امور و صحنه های جنسی را در عریان ترین، صریح ترین و غیراخلاقی ترین وجه ممکن مورد تماشای همگان قرار می دهند. در گذشته، برای دست یابی به مجلات هرزه نگاری و یافتن چیزهایی که با مسائل سکسی ارتباط داشت، فرد باید به خیلی از اماکن کثیف و کاملاً نکبت بار مراجعه می نمود، اما امروزه با وجود اینترنت، دسترسی به این موارد بسیار سهل و آسان شده است. هرساله شاهد آن هستیم که بر حجم مطالب این چنینی افزوده می شود.

«لاسر» با اشاره به تأثیرات منفی هرزه نگاری اینترنتی بر بهداشت روانی می گوید: این امکان وجود دارد که کودکان به واسطه دیدن مطالب و تصاویر مستهجن، رفتارهای سکسی از خود بروز دهند. در مورد بزرگسالان نیز هرزه نگاری اینترنتی می تواند به بروز رفتارهای جنسی نامعقول و یا گاهی اعتیاد جنسی منجر شود.

مطالعات متعدد صورت گرفته، حاکی از استفاده روزافزون از سایت های اینترنتی مختص به سکس است.

در سال 1998 دکتر کوپر از طریق معالجه صدها کاربر متصل به طور همزمان، پی برد که 15درصد از آنان به یکی از سایت های مربوط به سکس متصل بودند.

مطالعه ای که به دنبال آن در سال1999 صورت پذیرفت، نشان داد که 31درصد از کاربران متصل به اینترنت در یک زمان، به سایت هایی اتصال داشتند که مختص به سکس بوده است.

پژوهشی که زیر نظر مؤسسه بازپروری معتادان به سکس لوس آنجلس انجام شد، حاکی از آن است که هر هفته 25 میلیون نفر آمریکایی به سایت اینترنتی مختص سکس متصل می شوند. و نیز اینکه اصولاً 60درصد از بازدیدکنندگان هرگونه سایت اینترنتی، به دنبال مطالب مربوط به سکس هستند.[ همان، ص536.]

به اعتقاد برخی، اینترنت این قدرت را دارد تا به نحوی بنیادین اعمال، آداب و فرهنگ جنسی افراد را تغییر داده و تعریف ما از رفتار جنسی را متحول سازد. در سایه تحولات شگفت آور تکنولوژی، امروزه شاهد شکل گیری نوعی روابط جنسی در فضای اینترنت هستیم که از آن به «سکس مجازی» یا «عشق شبکه» تعبیر می شود.

با وجود چنین شواهدی است که می توان اینترنت را به عنوان عامل تهدیدکننده تربیت اخلاقی و استحکام خانواده به حساب آورد.

ج. اعتیاد به اینترنت و بازی رایانه ای

اعتیاد به اینترنت و بازی رایانه ای از اختلال هایی است که امروزه در خانواده ها و در بین فرزندان شاهد هستیم. تشخیص صحیح این نوع اعتیاد، بسیار دشوار و پیچیده است ولی آسیب ها و علل گرایش به آن قابل تبیین است. اندیشمندان بر این باورند که اعتیاد به اینترنت نوعی از اختلال است که فرد صفحه رایانه را جذاب تر از واقعیت زندگی روزمره می بیند.

به نظر متخصصان هرکس رایانه دارد، در معرض اعتیاد است، اما افراد خجالتی، تنها و بی حوصله آسیب پذیری بیشتری دارند.

نبود روابط پایدار و صمیمی با دیگران، اعتماد به نفس نداشتن و به طور کلی شکست در عرصه های گوناگونی زندگی، زمینه را برای اعتیاد افراد به اینترنت فراهم می کند. نتایج تحقیقی در این زمینه نشان می دهد یکی از دلایل مهم اعتیاد به اینترنت در افرادی که روابط بین رفردی کمی دارند، کسب حمایت اجتماعی است.[ سالاری فر و همکاران، بهداشت روانی با نگرش به منابع اسلامی، ص539.]

برخی از متخصصان نشانه هایی را برای اعتیاد به اینترنت معرفی کرده است که عبارت است از:

1. تغییرات شدید در سبک زندگی به منظور گذراندن زمان بیشتری در شبکه؛

2. کاهش کلی فعالیت های بدنی؛

3. بی توجهی به سلامت فردی و در نتیجه پرداختن به اشتغالات اینترنتی؛

4. اجتناب از فعالیت های مهم زندگی؛

5. کمبود خواب و یا تغییر الگوهای خواب برای صرف زمان بیشتری در شبکه؛

6. کاهش معاشرت و در نتیجه از دست دادن دوستان؛

7. غفلت از خانواده؛

8. بی توجهی به مسئولیت های شغلی و شخصی محوله.

د. افسردگی و پرخاشگری در کودکان

کودکانی و نوجوانانی که ساعات زیادی را به بازی رایانه ای و مشابه آن اختصاص می دهند به اختلال افسردگی و بی نشاطی مبتلا شده و انگیزه تلاش در آنان کاهش می یابد. همچنین آمادگی لازم را برای مطالعه و فعالیت های دیگر نخواهند داشت. اینها پرخاش گر شده و آستانه تحمل آنها کاهش می یابد و با کوچک ترین مشکلی مستأصل می شوند.

راه های غلبه بر اعتیاد اینترنت و بازی های رایانه ای

1. لحظه ای با خود فکر کنید آیا صرف مدت زمان طولانی پای اینترنت یا بازی رایانه ای به نفع شماست یا به ضررتان؟ و آیا هزینه آن مقرون به صرفه است؟ آیا می شود این فرصت های هدر شما و گرفتاری های اخلاقی و دینی را جبران کرد؟

2. به جسم و روان تان استراحت بدهید. استفاده زیاد از رایانه چشمان شما را ضعیف، ناراحتی در قسمت های مچ دست، انگشتان، ستون فقرات و گردن و پاها را بیشتر می کند و رفتاری یک بُعدی و گوشه گیر به شما می دهد و حتی اعتماد به نفس شما در زندگی اجتماعی را نیز دستخوش تغییر قرار می دهد. پس از هر 30 دقیقه کار با رایانه برخیزید و کمی راه بروید. برای استراحت دادن به چشمان تان، در محیطی روشن کار کنید و هنگام کار با رایانه هر 10دقیقه به محلی خیره شوید، کمی پلک بزنید و بعد شروع به کار کنید.

3. برای اوقات فراغت خود برنامه ریزی کنید و سعی کنید در این برنامه ریزی زمان استفاده از اینترنت را در اولویت های پایین تر قرار دهید.

4. با دوستان خود قرار ملاقات بگذارید و به تفریح های دسته جمعی روی بیاورید. تفریح های دسته جمعی باعث می شود تا شما رفتار اجتماعی صحیح را جایگزین رفتار گوشه گیری ناشی از حضور طولانی مدت در اینترنت کنید.

5. از اماکن دیدنی و تفریحی محل زندگی خود استفاده کنید، اما نه از روی گوگل ارث!

6. شب ها زود بخوابید. وقت خودتان را صرف دانلود رایگان نکنید تا صبح بتوانید با نشاط کامل به برنامه های اوقات فراغت خود برسید. اگر شاغل هستید شغل خود را به خاطر شب زنده داری اینترنتی به خطر نیندازی.

7. ورزش کنید. به باشگاه های ورزشی مراجعه و در یک رشته مورد علاقه ثبت نام کنید. اگر نمی خواهید هزینه ای پرداخت کنید کمی نرمش و پیاده روی کنید.

8. مطالعه کنید. جدیدترین کتاب های مورد علاقه خود را از کتاب خانه ها و کتاب فروشی ها تهیه کرده و بخوانید. اما سعی کنید پیرامون کامپیوتر و اینترنت نباشند!

9. والدین نیز سعی کنند اوقات فراغت بچه ها را با دوچرخه سواری و بازی های سنتی و بازی با کودکان پر کنند و برای راحتی خودشان آنها را سراغ رایانه نفرستند.

10. زن و شوهر شاغل سعی کنند یا کودکان را همراه خود ببرند و یا یکی از آنان کنار بچه ها باشند و الا در نهایت ممکن است وضع اقتصادی خوبی داشته باشند ولی مهم ترین ثروت زندگی که فرزندان هستند از دست خواهند داد.

11. جوانان و نوجوانان را با مساجد و بسیج و مراکز مذهبی دیگر آشنا کنید تا وقتشان را پر کند.

12. ارتباطات خانوادگی و فامیلی و دوستانه را افزایش دهید و فرزندان را نیز همراه خودتان ببرید.