با عرض سلام خدمت پرسشگر محترم ضمن تشکر از ارتباط جنابعالی با این مرکز،روابط اجتماعی در دو بخش پسندیده و ناپسند قابل تقسیم است. به طور کلی رفتارهای پسندیده اجتماعی از دیدگاه قرآن و روایات عبارتند از: سلام، دیدار برادر دینی، خوشرویی و خوش اخلاقی، عفو و گذشت، نیکی به پدر و مادر و معاشرت با یتیمان و ضعیفان و فقیران و …. . همچنین شناسایی برخی از رفتارهای ناپسند اجتماعی مهم مثل دروغ، تکبر و تمسخر، بدزبانی و فحاشی، سخن چینی، ریا. اما سؤال شما در روابط اجتماعی بسیار گسترده است و شامل جنبه های مختلفی می شود: روابط اجتماعی مسلمانان با یکدیگر، با خانواده، با فرزندان، با غیر مسلمانان، بین دولت ها و کشورها. ما به گوشه ای از دو جنبه بین خود مسلمانان و نیز بین ایشان و غیر مسلمانان مطالبی می آوریم. الف) روابط بین مسلمانان: محورهایی که در موضوع مؤمن و روابط اجتماعی از دیدگاه قرآن مطرح است عبارتند از: 1. مؤمن و التزام به آداب در مجالس عمومی 2. مؤمن، تعاون و همکاری بر نیکی و تقوا 3. مؤمن و کنترل چشم ها در روابط اجتماعی و پرهیز از زمینه سازی برای گناه 4. مؤمن و تلاش برای وحدت، پرهیز از تفرقه، امر به معروف و نهی از منکر 5. مؤمن و پرهیز از ناهماهنگی گفتار و رفتار 6. مؤمن و پرهیز از آسیب پذیر کردن روابط سالم اجتماعی 7. مؤمن و پرهیز از دوستی ها و روابط ایمان سوز 8. مؤمن، مسئولیت در برابر خود و خانواده 9. مؤمن و پای بندی به آداب و معاشرت صحیح در روابط اجتماعی خداوند در آیاتی از قرآن براهمیت و ارزش آموزش و عمل به آداب معاشرت توجه داده و از والدین خواسته تا آداب معاشرت را در حوزه رفتارهای اجتماعی در خانه و جامعه به فرزندان بیاموزند. (نور، آیات 58 و 59). بنابراین همانگونه که خداوند معاشرت سالم و درست را از طریق پیامبران به مؤمنان و مردم می آموزد (انعام، آیه 54 و فصلت آیه 34 و نیز حجرات، آیات 1تا5) همچنین بر والدین است که آداب درست را از کودکی در محیط خانوادگی به کودکان خویش آموزش دهند. (لقمان، آیات 17 و 19) تا شرایط جامعه پذیری و حضور کودکان در جامعه فراهم آید. در ارزش و اهمیت آموزش آداب معاشرت همین بس که خداوند در مقام تعلیم و آموزش پیامبران (کهف، آیه22) و مؤمنان (انعام، آیه 54 و حجرات، آیات 1تا 5 و آیات دیگر قرآن) برآمده و خود اقدام به آموزش و پرورش ایشان نموده است تا این گونه بر ارزش و اهمیت آداب معاشرت تأکید کند. نابهنجار های رفتاری در معاشرت با نگاهی گذرا به آموزه های وحیانی قرآن درباره آداب معاشرت می توان به دو دسته احکام سلبی و ایجابی اشاره کرد. به این معنا که برخی از این آداب متوجه ترک برخی از رفتارهاست و برخی دیگر نیز رفتارهایی است که می بایست به عنوان رفتارهای درست و سالم مورد توجه قرارگرفته و بر آن اهتمام ورزیده شود. در آغاز به برخی از رفتارهایی اشاره می شود که در معاشرت به عنوان رفتارهای نابهنجار از آنها یاد می شود و شخص می بایست از آنها اجتناب ورزد. از آن جایی که هرگونه رفتار سالم و نادرست می تواند روند اجتماعی و معاشرتی را به هم بریزد و مسیر ارتباطی انسان ها را به انحراف کشاند، خداوند در بسیاری از آیات به نابهنجاری های رفتاری و اخلاقی اشاره کرده و آن را عامل مهمی در فروپاشی جامعه سالم و ایجاد بحران در روابط اجتماعی دانسته است. از این رو بسیاری از رفتارهای ناسالم و نابهنجار معرفی شده و به عنوان رفتارهای ناپسند از آنها پرهیز داده شده است. از جمله مهم ترین نابهنجاری های رفتاری و اخلاقی می توان به اختلاف افکنی (آل عمران، آیه 103 و نساء آیه 35 و انفال، آیات 1 و 46)، آزار و اذیت دیگران را با سخنان نسنجیده (بقره آیات 263 و 264 و آل عمران، آیه 186 و آیات بسیار دیگر)، استهزای دیگران (بقره، آیات 14 و 15 و مائده آیه 57)، افترا و تهمت (نساء آیات 20 و 112 و نور، آیات 4تا7 و 12تا 15)، استفاده از القاب زشت و بد (حجرات، آیه11)، بخل ورزی (نساء آیات 36و 37 و 138)، بغض و کینه ورزی (حشر، آیه10)، تبعیض و برخورد دوگانه (عبس، آیات 5 تا 10)، تجسس در کار و زندگی دیگران (حجرات، آیه12)، تحقیر دیگران با بدنام کردن آنان (حجرات، آیه 11)، تفاخر و بزرگ فروشی (لقمان، آیه 18)، تکبر (آل عمران، آیه 75 و لقمان، آیه 18)، خیانت در امور مالی (آل عمران، آیات 75 و 160)، دشنام به عقاید دیگران (انعام، آیه 108)، گفتار خشونت آمیز (آل عمران، آیه 159)، دشمنی با دیگران (مائده، آیه 2)، با صدای بلند فریاد زدن (لقمان، آیه 19)، ظلم و ستم (نساء، آیه 148)، عیب جویی و عیب گیری (توبه، آیه 79) غیبت کردن (حجرات، آیه 12)، گمان بد و نادرست (همان و نیز نور، آیه 12)، همکاری در گناه (مائده، آیه 2)، منت گذاری (مدثر، آیه 6)، نجوای آمیخته به گناه و ممنوع (مجادله، آیات 9 و 10) و مانند آن اشاره کرد که می بایست از آنها اجتناب کرد تا شرایط برای معاشرت و روابط سالم اجتماعی میان افراد مختلف و اقشار گوناگون جامعه فراهم آید. هرگونه نابهنجاری می تواند روابط اجتماعی را خدشه دار سازد و معاشرت را غیرممکن و یا دشوار نماید. رعایت هنجارهای رفتاری و اخلاقی در معاشرت از سوی دیگر، رعایت هنجارهای رفتاری و اخلاقی از اصولی است که خداوند در آموزه های قرآنی به عنوان آداب معاشرت از آن یاد کرده و بدان توجه داده است. از جمله مهمترین هنجارهایی که می بایست در معاشرت بدان اهتمام ورزید موارد زیر است:احترام به عقاید و مقدسات دیگران (انعام، آیه 108)، احترام به عالمان و دانشمندان حاضر در مجلس (مجادله، آیه 11)، احترام به معلم در معاشرت و استفاده علمی از او (کهف، آیات 60 تا 77)، احترام به دیگران و جا دادن به آنانی که وارد مجلس می شوند (مجادله، آیه 11)، احسان به دیگران (بقره، آیه 195 و آل عمران، آیه 134)، برخورد برادرانه (بقره، آیه 220 و حجرات، آیه 10)، ادای امانت به اهل آن (بقره، آیه 283 و آل عمران، آیات 75 و 161)، اجازه خواستن از صاحب خانه (نور، آیه 27)، اجازه خواستن پیش از ورود به حریم خصوصی دیگران (نور، آیات 58 و 59)، رعایت انصاف در برخورد با مردم بدون در نظر گرفتن اعتقادات آنان (آل عمران، آیه 75)، نرمی در گفتار و پایین آوردن صدا در معاشرت و سخن گفتن (لقمان، آیه 19و حجرات، آیات 2 و 3)، پذیرش دعوت دیگران برای شرکت در مهمانی (احزاب، آیه 53)، سلام کردن (نساء، آیه 86 که مصادقی از احسان است، الجوهر الثمین، ج 2، ص 76)، تحیت به نیکوترین وجه در مقابل احترام و تحیت دیگران (همان)، تعاون بر نیکی ها (مائده، آیه 2)، تواضع و فروتنی و پرهیز از تکبر (مائده، آیه 54 و نیز اسراء، آیه 37 و لقمان، آیات 18 و 19)، جا دادن به دیگران و برخاستن از جای خویش در مجالس برای تکریم به دیگران و در اختیار قرار دادن آن (مجادله، آیه 11)، حفظ شخصیت افراد و آبروی آنان (بقره، آیات 220 و 263 و نساء آیه 15 و آیات دیگر)، خوش خلقی و خوشرویی (آل عمران، آیه 159)، دفع بدی با خوبی (مومنون، آیه96 و فصلت، آیه 34)، سخن نیک و رفتار نیکو داشتن (بقره، آیه 83 و نساء، آیات 5 و 8)، صبر و شکیبایی در برابر گفته های مخالفان (مزمل، آیه 10 و بلد، آیه 17) و با اقشار محروم جامعه (کهف، آیه 28)، صداقت در گفتار و اعمال (توبه، آیه 119)، رعایت عدالت (نساء، آیه 135) عفو و نادیده گرفتن لغزش های مردم و گذشت از خطای آنان (بقره، آیه 109 و نیز آل عمران، آیات 134 و 159)، مشورت با مردم (همان)، معرفی خود به مخاطب (هود، آیه 81 و حجر، آیات 51 تا 58 و آیات دیگر)، مهربانی در گفتار و رفتار (آل عمران، آیه 159 و فتح، آیه 29 و حدید، آیه 27)، وفای به عهد در روابط (بقره، آیات 100 و 127 و اسراء، آیه 32) و وفای به وعده (مریم، آیه 54). مراعات عرف عقلایی و هنجارهای پسندیده در معاشرت ها بویژه با جنس مخالف (بقره، آیات 229 و 231 و نساء، آیه 19 و احزاب، آیه 53) می تواند مسیر درست را برای سلامت شخص و شخصیت و جامعه نشان دهد و جامعه ایمانی را منسجم و مستحکم تر سازد. به هر حال، از آیات قرآنی و آداب پیش گفته به خوبی به دست می آید که مراعات بسیاری از هنجارهای عرفی و شرعی و عقلی و پرهیز از نابهنجاری های سه گانه تا چه اندازه می تواند روابط اجتماعی را درمسیر سازنده قراردهد و آثار و برکات بسیاری را برای شخص و جامعه به ارمغان آورد. به عنوان نمونه گذشت از خطای دیگران و نادیده گرفتن لغزش های مردم، از مصادیق احسان است و این نیکوکاری عملی، به شخص خطاکار این امکان را می بخشد تا به تصحیح و اصلاح رفتار خود اقدام کند و حرکت درمسیر نادرست را به حرکت درمسیر درست تبدیل نماید. این به معنای فرصت بخشی به دیگران برای طی مدارج کمالی است که آثار آن به خود شخص عفوکننده و محسن نیز باز می گردد؛ زیرا انسان دریک محیط بسته زندگی نمی کند و ارتباطات اجتماعی و برآوردن نیازهای روحی و روانی و نیز اقتصادی از طریق آن،امری طبیعی است که نمی توان از آن گذشت، هر انسانی نیاز دارد تا روابط اجتماعی با دیگران داشته باشد؛ بازسازی، اصلاح و تصحیح رفتار دیگران از طریق عفو و احسان وگذشت، به خود شخص این امکان را می بخشد تا در یک محیط سالم تر روابط اجتماعی را تداوم بخشد و از آثار ارتباط بهره مند گردد. ملاک ها و معیارهای معاشرت اما اینکه درمعاشرت چه معیارهایی را درنظر داشته باشیم تا معاشرت های ما انسان ساز و جامعه ساز باشد و ما را درمسیر اهداف و فلسفه آفرینش یاری رساند، موضوعی است که درآیات دیگر قرآن به آن توجه داده شده است. در قرآن دست کم می توان هفت معیار و ملاک برای معاشرت های انسانی شناسایی کرد که در اینجا به طور اجمال به آنها پرداخته می شود. از مهم ترین معیارهایی که خداوند برای معاشرت و دوستی با دیگران بیان می کند، مساله ایمان است؛ زیرا ارتباطات میان مومنان با غیرمومنان می تواند تاثیرات منفی به جا گذارد؛ زیرا انسان همان اندازه که تاثیرگذار است ممکن است از دیگران تاثیر بپذیرد و کسی که کامل ساخته نباشد درمعرض خطر است. از این رو از جمله شرایط دوستی و معاشرت بر ایمان تاکید می شود. (آل عمران، آیه 27و نساء آیه 144 و انفال، آیه 72) دومین معیار درمعاشرت ها و دوستی ها، تقواست که یکی از مهم ترین ملاک های قرآنی است و خداوند درآیاتی ازجمله 67 سوره زخرف برآن تاکید کرده است. صداقت و راستگویی (نساء آیه 69)، صلاح و درستکاری (همان)، عرف عقلایی و خرد جمعی و سیره خردمندان (بقره، آیه 229 و نساء آیه 14 و لقمان،آیه 15 و طلاق، آیه 2) درکنار معیار مصلحت و مصالح عمومی و خصوصی (انعام، آیه 152و اسراء آیه 34) و هجرت از محیط ناسالم به محیط سالم اجتماعی (نساء، آیه 89 و نیز انفال، آیات 72 تا 75 و حشر، آیه 7) ازجمله مهم ترین ملاک ها و معیارهای دوست گزینی و معاشرت با مردم است که خداوند برآن تاکید کرده است. ب) برخی از روابط اخلاقی و اجتماعی مسلمانان با غیر مسلمان بررسی می گردند: 1. رعایت عدالت در برخوردها 2. نیکی کردن به پیمان داران 3. امانت داری و پای بندی به عهد و پیمان 4. جدال احسن با اهل کتاب هنگام دعوت به توحید و اسلام 5. دوستی نکردن با غیر مسلمانان 6. همراز نگرفتن از کافران 7. پیروی نکردن از کافران 8. نرمی و سازش نکردن با کافران 9. یاری نکردن کافران بر ضد مسلمانان 10. فروتن نبودن در برابر کافران 11. شرکت نکردن در محافل کافران 12. استغفار نکردن برای کافران 13. دشنام ندادن و ناسزا نگفتن به غیر مسلمانان 14. منع فساد در روی زمین و لزوم احترام به خون انسان ها 15. استفاده از طعام و ذبایح غیرمسلمانان منبع : اسمعیل سلطانی، روابط اخلاقی و اجتماعی مسلمانان با غیرمسلمانان از دیدگاه قرآن مجله معرفت، شماره 83 , تاریخ انتشار : 1388 سایت حوزه نت: http://www.hawzah.net/fa در این مورد چندین پایان نامه نیز نگارش شده است: 1. http://www.hawzah.net/fa/ http://www.payanname.net