بیماری سل چیست؟

سل (tuberculin) نوعی بیماری عفونی و واگیردار است که معمولاً ریه‌ها را هدف قرار می‌دهد. این بیماری می‌تواند به سایر نقاط بدن، از جمله مغز و ستون فقرات نیز سرایت کند. عامل این بیماری، نوعی باکتری با نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است که بدن را آلوده می‌کند و ریه‌ها را هدف قرار می‌دهد.

در اوایل قرن بیستم، این بیماری اصلی‌ترین عامل مرگ و میر در ایالات متحده به شمار می‌آمد. امروزه اغلب مبتلایان بیماری سل به وسیله آنتی بیوتیک‌ها درمان می‌شوند. با این حال، مدت درمان، طولانی است و حداقل به مدت 6 تا 9 ماه زمان نیاز دارد (1) .

انواع سل

دو نوع بیماری سل وجود دارد که می‌تواند فعال و یا پنهان باشد. معمولاً نوع فعال این بیماری، همان سل شناخته می‌شود. همچنین سل بر اساس اثرگذاری بر روی ریه یا قسمت‌های دیگر بدن، به دو دسته ریوی و خارج ریوی تقسیم می‌شود.
 

سل فعال

این نوع از بیماری سل، دارای علائم است و مسری است. علائم این نوع بیماری، بسته به ریوی و یا خارج ریوی بودن آن متفاوت است. برخی علائم سل فعال عبارتند از:
 

• کاهش بی دلیل وزن

• فقدان اشتها

• تب

• لرز

• خستگی

• تعریق بدن در شب

در صورتی که سل فعال به درستی درمان نشود، می‌تواند خطرات جدی و تهدید کننده‌ای در پی داشته باشد.
 

سل پنهان

اگر فردی دارای عفونت سل پنهان باشد، یعنی باکتری سل در بدن او هست اما غیر فعال است. به این معنی که هیچ علائمی در بدن فرد بروز پیدا نمی‌کند. همچنین، این نوع بیماری مسری نیست و منتقل نمی‌شود. اما نتایج آزمایش خون و پوست مثبت خواهد بود (2) .

احتمال تبدیل شدن سل پنهان به سل فعال، بین 5 تا 10 درصد است. این میزان، در افرادی که دارای سیستم ایمنی بدن ضعیفی هستند، بیشتر است.
 

سل ریوی

سل ریوی، نوعی سل فعال است که ریه‌ها را تهدید می‌کند. انتقال این بیماری در صورتی است که فرد، هوای تنفس شده توسط فرد مبتلا را تنفس کند.

این باکتری‌ها می‌توانند تا چندین ساعت در هوا بمانند. فرد مبتلا، علاوه بر علائم گفته شده در بالا، ممکن است علائم زیر را هم تجربه کند:
 

• سرفه مداوم به مدت سه هفته یا بیشتر

• سرفه خونی

• سرفه خلط دار

• درد سینه

• تنگی نفس

سل خارج ریوی

این نوع بیماری، شامل عفونت در قسمت‌هایی از بدن به غیر از ریه، مانند استخوان‌ها و اندام‌ها می‌شود که در زیر انواع آن نامبرده شده است.
 

• لنفادنیت سلی

• سل استخوانی

• سل ارزنی

• سل دستگاه ادراری

• سل کبد

• سل دستگاه گوارش

• سل مننژیت

• سل پریتونیت

• سل پریکاردیت

• سل پوستی (3) .

بیماری سل در سال 2019

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، بیماری سل، یکی از 10 عامل اصلی مرگ و میر در جهان است. این سازمان در تلاش است تا شیوع این بیماری را در سال‌های آتی کاهش دهد و هر ساله گزارشی در این باره منتشر می‌کند (4) .

تخمین زده شده که در جهان، 10 میلیون نفر در سال 2019 به بیماری سل مبتلا شده‌اند و این آمار، در سال‌های اخیر نسبتا ثابت بوده است. میزان شیوع و ابتلا به این بیماری، در کشورهای مختلف متفاوت است؛ که در برخی از آن‌ها کمتر از پنج نفر و در برخی نیز بیشتر از 500 نفر به ازای هر 100 هزار جمعیت در سال بوده است. آمار متوسط جهانی به ازای هر کشور نیز 130 نفر بوده است.
 

آمار بیماران سل بر اساس ابتلا به HIV

در همین حال، مرگ و میر ناشی از سل برای بیماران مبتلا به HIV منفی برابر با 1.2 میلیون نفر تخمین زده شده است؛ که نسبت به سال 2000 به میزان %27 با کاهش رو به رو بوده است. تعداد مرگ و میر در افراد HIV مثبت نیز برابر با 251 هزار نفر بوده که %60 کاهش داشته است.
 

آمار مبتلایان سل بر اساس جنسیت و سن

سل بیماری است که تمام جنسیت‌ها و گروه ‌های سنی را درگیر می‌کند؛ اما گزارشات حاکی از آن است که اغلب مردان بالای 15 سال را درگیر کرده که 57 درصد از تمام بیماران را شامل می‌شود. در مقایسه، زنان مبتلا که 32 درصد آمار را شامل می‌شوند. در کودکان نیز این آمار %11 است‌ و در میان مبتلایان به سل، %8.6 مبتلا به HIV بوده‌اند.
 

آمار مبتلایان سل بر اساس منطقه جغرافیایی

بیشترین آمار مبتلایان به بیماری سل، در جنوب شرقی آسیا ساکن هستند که %44 تمام مبتلایان جهان را شامل می شوند. پس از آسیای شرقی، آفریقا با 24% و بعد از آن هم اقیانوسیه غربی با %18 در جایگاه بالاترین مبتلایان به بیماری سل هستند. این آمار در ناحیه مدیترانه شرقی، قاره آمریکا و اروپا، به ترتیب برابر با %8، %3 و %3 است.

در این میان، سه کشور با بیشترین آمار مبتلایان شامل هند برابر با %27، چین برابر با %9 و اندونزی برابر با 8% است. فیلیپین با %6، پاکستان با %6، نیجریه با%4 و آفریقای جنوبی با %3 در جایگاه‌های بعدی بیشترین کشورهای مبتلا به بیماری سل بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت WHO قرار دارند (5) .

بخش دیگری از آمار منتشر شده در سال 2019 بر اساس منطقه و جهان، به شرح زیر است:
 

منطقه آفریقا

• تعداد مبتلایان: 2450 هزار نفر

• تعداد مبتلایان HIV مثبت: 615 هزار نفر

• پوشش سلامت جهانی و محافظت اجتماعی: %56

منطقه آمریکا

• تعداد مبتلایان: 289 هزار نفر

• تعداد مبتلایان HIV مثبت: 29 هزار نفر

• پوشش سلامت جهانی و محافظت اجتماعی: %81

منطقه مدیترانه

• تعداد مبتلایان: 810 هزار نفر

• تعداد مبتلایان HIV مثبت: 7 هزار نفر

• پوشش سلامت جهانی و محافظت اجتماعی: %65

منطقه اروپا

• تعداد مبتلایان: 259 هزار نفر

• تعداد مبتلایان HIV مثبت: 30 هزار نفر

• پوشش سلامت جهانی و محافظت اجتماعی: %84

منطقه جنوب غرب آسیا

• تعداد مبتلایان: 4370 هزار نفر

• تعداد مبتلایان HIV مثبت: 140 هزار نفر

• پوشش سلامت جهانی و محافظت اجتماعی: %73

منطقه اقیانوسیه

• تعداد مبتلایان: 1840 هزار نفر

• تعداد مبتلایان HIV مثبت: 41 هزار نفر

• پوشش سلامت جهانی و محافظت اجتماعی: %77

آمار جهانی

• تعداد مبتلایان: 10000 هزار نفر

• تعداد مبتلایان HIV مثبت: 862 هزار نفر

• پوشش سلامت جهانی و محافظت اجتماعی: %69

 
بر اساس گزارش‌های منتشر شده در سال 2019 و بررسی‌های صورت گرفته برای سال‌های پیشین، در مجموع از سال 2000 تا 2018، حدود 58 میلیون نفر از این بیماری نجات پیدا کرده‌اند (6) .
 

تلاش‌ها برای پیشگیری از سل

اصلی‌ترین راه برای پیشگیری از سل، واکسیناسیون کودکان است. سازمان WHO قصد دارد از سال‌های 2018 تا 2022، از ابتلای 30 میلیون نفر به این بیماری خطرناک جلوگیری کند. در سال 2018، 65 کشور برای جلوگیری از این بیماری برای اولین بار اقدام کرده‌اند.
 

تامین مالی برای مبارزه با این بیماری

با اینکه تامین مالی برای مبارزه با سل، نسبت به سال، 2006 دو برابر شده است؛ با این حال همچنان کمبود بودجه زیادی احساس می‌شود. در سال 2019، در 119 کشور گزارش شده با درآمد کم و متوسط، تامین بودجه برابر با 6.8 میلیارد دلار بوده است که نسبت به سال 2018 افزایش داشته است. با این حال، کمتر از بودجه در نظر گرفته شده یعنی 10.1 میلیارد دلار است (5) .
 

سخن پایانی

سل یکی از رایج‌ترین بیماری‌های جهان است که روند بهبود آن و کاهش شیوع به این بیماری مثبت بوده است. هرچند که سازمان بهداشت جهانی نتوانسته آن را نابود کند؛ اما طبق برنامه‌ای که برای سال‌های 2015 تا 2035 در نظر گرفته شده، قرار است تعداد مرگ و میر را تا 95 درصد و آمار مبتلایان جدید را تا 90 درصد کاهش دهد و پیشرفت حاصل، نوید بخش است (4) .

پی نوشتها

1. www.webmd.com
2. www.mayoclinic.org
3. www.healthline.com
4. www.who.int
5. www.tbsouthafrica.org.za
6. www.who.int