۱۳۹۴/۱۱/۲۷
–
۶۹۸ بازدید
عمل به دستورات شریعت اسلام -مانند روزه، نماز، انجام واجبات و ترک محرّمات- از راههای مهم و اصلی ریاضت نفس است. توضیح اینکه؛
عمل به دستورات شریعت اسلام -مانند روزه، نماز، انجام واجبات و ترک محرّمات- از راههای مهم و اصلی ریاضت نفس است. توضیح اینکه؛
شریعت مجموع دستور العمل سلوکى برگرفته از قرآن و عترت طاهره (علیهم السّلام) است که مهار نفس امّاره؛ یعنى تمنّیات و تمایلات نفسانى را «تدریجى» محقق مینماید و استمرار تبعیت از شریعت حقّه، طهارت و نورانیت عقل و دل را به همراه دارد که بر اساس آموزههاى اسلامى شریعتگرایى اسلامى عامل قرب و فناء و موجب کمال و لقاء ربّ و فناء فى الله و بقاء بالله است(1) که على (علیه السّلام) فرمود: «الشَّرِیعَةُ رِیَاضَةُ النَّفْسِ».(2) پس تمرین و تمرکز نفس در پرتو باید و نبایدهاى شرعى و احکام و دستور العملهاى قرآنى ممکن و باعث تربیت و تعدیل نفس خواهد شد و استمرار و استدامه آن در همه مراحل سلوکى و منازل معنوى مایه خیر در خرد و عقلانیت و خراباتى شدن در عشق و معنویت است، که على (علیه السّلام) فرمود: «مَنِ اسْتَدَامَ رِیَاضَةَ نَفْسِهِ انْتَفَع »؛(3) «هر که دایم دارد ریاضت نفس خود را سود یابد».
تقواى الهى که از ماده وقى، یقى، وقایه آمده و خود نگهدارى و صیانت نفس است تا انسان سالک سلامت فطرت اولیه و نورانیتش را صیانت نماید و هماره بر مدار معنویت و صراط سلوک قرآنى حرکت نماید تا به کمال امکانیاش دست یازد که حضرت علی (علیه السّلام) فرمود: «هِیَ نَفْسِی أَرُوضُهَا بِالتَّقْوَى »؛(4) «این است نفس من که آنرا به پرهیزکارى ریاضت میدهم».
قیصرى که از شارحان برجسته فصوص الحکم ابن عربى است مینویسند: «و این پیشتازان همان انبیاء و اولیاء (علیهم السّلام) هستند که خلاصه خاصّه اهل وجود و شهودند. بنابراین، پیروى از راهنمایى ایشان بر هر رهروى واجب و لازم است … میزان ظهور انوار الهى و اسرار ربانى به میزان و مقدار تبعیت سالک از انبیاء و اولیاء (علیهم السّلام) بستگى دارد». (5)
براى تهذیب نفس و سلوک عرفانى باید ریاضتها و دستورهاى شریعت را به درستى شناخت و کامل به آنها عمل کرد. برخى عرفاى اسلامى به انگیزههاى مختلف از این ریاضتهاى شرعى روى تافتند و به ریاضتهاى سخت رو آوردند. علّامه طباطبایى در اینباره میگوید: «بهره هر کس از کمال به میزان متابعت و پیروى او از شرع است، و چه نیکوست این سخن برخى اهل کمال که دست برداشتن از سیر و سلوک شرعى و روى آوردن به ریاضتهاى سخت، به گونهاى فرار از سختتر به آسانتر است؟! زیرا پیروى و فرمانبردارى از شریعت، کشتن دایمى و تدریجى نفس است و تا نفس موجود است ریاضتهاى شرعى نیز ادامه دارد. اما ریاضتهاى سخت کشتن دفعى نفس است، بنابراین، از ریاضتهاى شرعى آسانتر است». (6)
مرحوم حاج اسماعیل دولابى در اینباره میگوید: «اهل ریاضت از ریاضتهاى خدا داد که معجزه است، بسوى ریاضتهاى خود ساخته که سحر است فرار میکنند. اگر به راستى در پى ریاضت هستید در عرصه زندگى با اخلاق شایسته و رفتار پسندیده عمل کنید نه اینکه مشکلاتى که خداوند براى رشد شما آفریده است رها کنید و در گوشهاى سختیهاى خود ساخته را بر خود تحمیل کنید. همین احکام ظاهرى در شرع و آنچه خداوند در زندگى براى فرد پیش میآورد، خودش ریاضت این امت است». (7)
بنابراین، ریاضتهاى هدفمند براى سالک کوى حق تنها از راه تبعیت از شریعت محمدى (صلّى الله علیه و آله) و جعفرى (علیه السّلام) حاصل میگردد. (8)
__________________________________
1. رودگر کوه پر، محمد جواد، سر سلوک (ترجمه و شرح رسالة الولایة)، قم، آیت اشراق، چاپ اول، 1386ش، ص 384.
2. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق: حسنی بیرجندی، حسین، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش، ص 40.
3 . تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، محقق و مصحح: رجائی، سید مهدی، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق، ص 608.
4. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق: صبحی صالح، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق، ص 417.
5 . قیصرى، داود بن محمود، شرح فصوص الحکم، چاپ اول، انتشارات مهر، 1416 ق، مقدمه شرح تائیه ابن فارض، مقصد دوم، فصل اول؛ یثربى، یحیى، عرفان نظرى، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، 1377ش، ص 383.
6. طباطبایى، سیدمحمدحسین، رسالة الولایة، مؤسسه اهل البیت، بنیاد بعثت، 1360ش، ص 41.
7. دولابى، حاج اسماعیل، مصباح الهدى، گردآورى: مهدى طیّب، نشر سفینه، چاپ اوّل، بیتا، ج 1، ص 192.
8 . ر. ک: گروهى از مؤلفان، پرسش ها و پاسخ هاى دانشجویى، قم، دفتر نشر معارف، چاپ دهم، 1389ش، دفتر 9، ص 36 – 39. و کاشفى، محمدرضا، دفتر 11، ص 155 – 162.
شریعت مجموع دستور العمل سلوکى برگرفته از قرآن و عترت طاهره (علیهم السّلام) است که مهار نفس امّاره؛ یعنى تمنّیات و تمایلات نفسانى را «تدریجى» محقق مینماید و استمرار تبعیت از شریعت حقّه، طهارت و نورانیت عقل و دل را به همراه دارد که بر اساس آموزههاى اسلامى شریعتگرایى اسلامى عامل قرب و فناء و موجب کمال و لقاء ربّ و فناء فى الله و بقاء بالله است(1) که على (علیه السّلام) فرمود: «الشَّرِیعَةُ رِیَاضَةُ النَّفْسِ».(2) پس تمرین و تمرکز نفس در پرتو باید و نبایدهاى شرعى و احکام و دستور العملهاى قرآنى ممکن و باعث تربیت و تعدیل نفس خواهد شد و استمرار و استدامه آن در همه مراحل سلوکى و منازل معنوى مایه خیر در خرد و عقلانیت و خراباتى شدن در عشق و معنویت است، که على (علیه السّلام) فرمود: «مَنِ اسْتَدَامَ رِیَاضَةَ نَفْسِهِ انْتَفَع »؛(3) «هر که دایم دارد ریاضت نفس خود را سود یابد».
تقواى الهى که از ماده وقى، یقى، وقایه آمده و خود نگهدارى و صیانت نفس است تا انسان سالک سلامت فطرت اولیه و نورانیتش را صیانت نماید و هماره بر مدار معنویت و صراط سلوک قرآنى حرکت نماید تا به کمال امکانیاش دست یازد که حضرت علی (علیه السّلام) فرمود: «هِیَ نَفْسِی أَرُوضُهَا بِالتَّقْوَى »؛(4) «این است نفس من که آنرا به پرهیزکارى ریاضت میدهم».
قیصرى که از شارحان برجسته فصوص الحکم ابن عربى است مینویسند: «و این پیشتازان همان انبیاء و اولیاء (علیهم السّلام) هستند که خلاصه خاصّه اهل وجود و شهودند. بنابراین، پیروى از راهنمایى ایشان بر هر رهروى واجب و لازم است … میزان ظهور انوار الهى و اسرار ربانى به میزان و مقدار تبعیت سالک از انبیاء و اولیاء (علیهم السّلام) بستگى دارد». (5)
براى تهذیب نفس و سلوک عرفانى باید ریاضتها و دستورهاى شریعت را به درستى شناخت و کامل به آنها عمل کرد. برخى عرفاى اسلامى به انگیزههاى مختلف از این ریاضتهاى شرعى روى تافتند و به ریاضتهاى سخت رو آوردند. علّامه طباطبایى در اینباره میگوید: «بهره هر کس از کمال به میزان متابعت و پیروى او از شرع است، و چه نیکوست این سخن برخى اهل کمال که دست برداشتن از سیر و سلوک شرعى و روى آوردن به ریاضتهاى سخت، به گونهاى فرار از سختتر به آسانتر است؟! زیرا پیروى و فرمانبردارى از شریعت، کشتن دایمى و تدریجى نفس است و تا نفس موجود است ریاضتهاى شرعى نیز ادامه دارد. اما ریاضتهاى سخت کشتن دفعى نفس است، بنابراین، از ریاضتهاى شرعى آسانتر است». (6)
مرحوم حاج اسماعیل دولابى در اینباره میگوید: «اهل ریاضت از ریاضتهاى خدا داد که معجزه است، بسوى ریاضتهاى خود ساخته که سحر است فرار میکنند. اگر به راستى در پى ریاضت هستید در عرصه زندگى با اخلاق شایسته و رفتار پسندیده عمل کنید نه اینکه مشکلاتى که خداوند براى رشد شما آفریده است رها کنید و در گوشهاى سختیهاى خود ساخته را بر خود تحمیل کنید. همین احکام ظاهرى در شرع و آنچه خداوند در زندگى براى فرد پیش میآورد، خودش ریاضت این امت است». (7)
بنابراین، ریاضتهاى هدفمند براى سالک کوى حق تنها از راه تبعیت از شریعت محمدى (صلّى الله علیه و آله) و جعفرى (علیه السّلام) حاصل میگردد. (8)
__________________________________
1. رودگر کوه پر، محمد جواد، سر سلوک (ترجمه و شرح رسالة الولایة)، قم، آیت اشراق، چاپ اول، 1386ش، ص 384.
2. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق: حسنی بیرجندی، حسین، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش، ص 40.
3 . تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، محقق و مصحح: رجائی، سید مهدی، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق، ص 608.
4. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق: صبحی صالح، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق، ص 417.
5 . قیصرى، داود بن محمود، شرح فصوص الحکم، چاپ اول، انتشارات مهر، 1416 ق، مقدمه شرح تائیه ابن فارض، مقصد دوم، فصل اول؛ یثربى، یحیى، عرفان نظرى، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، 1377ش، ص 383.
6. طباطبایى، سیدمحمدحسین، رسالة الولایة، مؤسسه اهل البیت، بنیاد بعثت، 1360ش، ص 41.
7. دولابى، حاج اسماعیل، مصباح الهدى، گردآورى: مهدى طیّب، نشر سفینه، چاپ اوّل، بیتا، ج 1، ص 192.
8 . ر. ک: گروهى از مؤلفان، پرسش ها و پاسخ هاى دانشجویى، قم، دفتر نشر معارف، چاپ دهم، 1389ش، دفتر 9، ص 36 – 39. و کاشفى، محمدرضا، دفتر 11، ص 155 – 162.