قبل از هر چیز باید بدانید فهم درست حدیث، نیازمند آگاهی و به کارگیری دانشی به نام «فقه الحدیث» می باشد. این علم به ما می آموزد که حدیث نباید با آموزه های قطعی و تردید ناپذیر دین و عقل مخالف باشد. اگر حدیثی در ظاهر از چنین خصوصیتی برخوردار بود، اگر قابل تأویل و توجیه باشد، می پذیریم و در غیر این صورت، حدیث را کنار می نهیم.
اساساً نازایی خواست و حکمت الهی است؛ خداوند در قرآن می فرماید: فرمانروایی «مطلق» آسمان ها و زمین از آن خداست هر چه بخواهد می آفریند. و به هر کس بخواهد فرزند دختر و به هر کس بخواهد فرزند پسر می دهد. یا آنها را پسران و دختران توأم با یکدیگر می گرداند و هر که را بخواهد عقیم می سازد. او دانای تواناست.(1)
از این آیه کریمه به دست می آید که نازایی یک خواست الهی بوده و بیرون از اختیارمان است و بسی روشن است که از آموزه های مسلّم دین اسلام و مذهب تشیّع، آن است که مذّمت و نکوهش شخص، هنگامی سزاوار است که آدمی با انتخاب و اختیار خود کار بدی را انجام داده باشد.
بر این پایه نازایی زنان چیزی نیست که شایسته مذمّت قرار گیرد؛ از این رو، نمی توانیم معنای ظاهری این دست از روایات را بپذیریم.
افزون بر آن، اساسا هر عاقلی به خوبی در می یابد که رفتار ناپسند هنگامی سزاوار نکوهش است که با اختیار و انتخاب خود آدمی صورت گرفته باشد. و فهم چنین مطلبی نیاز به بیان دین ندارد و اگر در آموزه های دین آمده است، برای تأکید فهم عقل می باشد.
برخی از همسران رسول الله نیز نازا بوده اند ولی آن حضرت هیچگاه از همسران خود جدا نشدند و نازایی آنان موجب بی مهری به آنان نگردید.
در میان همسران پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) تنها حضرت خدیجه و امّ ابراهیم دارای فرزند شدند و بیشتر همسران او نتوانستند برای پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرزندی بیاورند از این رو با نگاه به سیره پیامبران الهی، به ویژه پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) دانسته می شود که هیچ زن نازایی به خاطر نازایی اش سزاوار مذمّت و نکوهش نمی باشد.
نکته دیگری که توجه بدان مهم است، چگونگی آگاهی از نازایی زنان است. زنی که هنوز ازدواج نکرده، از کجا می توان آگاه شد که او عقیم است یا نه! افزون بر آن، چه بسیار بوده اند زنانی که سال ها پس از ازدواج دارای فرزند گردیده اند. با این همه، آیا می توان به راحتی پی برد که کدام زن عقیم است؟ از این رو می توان گفت این دست از روایات نمی تواند ناظر به اوّلین ازدواج زنان باشد. بر این پایه تنها صورتی که می ماند، آن است که بگوییم مراد از روایات، زنان بیوه و یا مطلّقه ای هستند که پس از سال ها ازدواج نتوانستند صاحب فرزند گردند. و چون این دست از زنان آزمون نازایی را داده اند، تا اندازه ای می توان پذیرفت که آنان صلاحیت برای فرزند دار شدن را ندارند و کسانی که به دنبال داشتن فرزندند نباید با آنان ازدواج کنند.
و از این نگاه می توان گفت روایات به افرادی که می خواهند بچه دار شوند، گوشزد می کند که ثمره ازدواج با این زنان که نازا هستند، داشتن فرزند نخواهد شد و لذا مبادا پس از ازدواج با همسرتان مشکلاتی داشته باشید و اگر هدف تان داشتن فرزند است از ازدواج با این زنان بپرهیزید.
در دین اسلام بسیار توصیه شده است که فرزندان فراوانی داشته باشید، البته علّت ها و حکمت های گوناگونی را برای آن بیان کرده اند.
یکی از حکمت ها را فراوانی امّت اسلامی دانسته اند. در این راستا: پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند: فرزندانتان را زیاد کنید که من فردا با فراوانی شما بر دیگر امّت ها افتخار می کنم.(2)
و یا در حدیث دیگر، یکی از مزایای فرزند داشتن را، فرزند صالح بر می شمرد.
رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می فرمایند: «من سعادة الرّجل الولد الصالح» (3)؛ «از سعادت مرد، داشتن فرزند صالح است».
و یا یکی دیگر از حکمت های آن را بقاء نسل معرفی می کند، که در واقع اجابت و پاسخی است برای یک خواست طبیعی و فطری.
پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرموند: هیچ یک از شما نباید فرزند خواهی را واگذارد، چرا که وقتی انسان بمیرد و فرزندی نداشته باشد از نام و آوازه می افتد.(4)
از این رو، آدمی برای اجابت خواسته طبیعی خود، نیازمند فرزند است، به همین خاطر توصیه بسیاری شده است که همسر «ولود» فرزندآور انتخاب کنید.
نتیجه ای که می توان از مطالب یاد شده به دست آورد آن است: مذمت و نکوهش زنان نازا در نزد عقل سلیم پذیرفته نیست و با آموزه های دین و سیره پیامبران ناسازگار است. بر این پایه روایات در مقام نکوهش زنان عقیم نیستند؛ بلکه توصیه و ترغیب به داشتن فرزند می کنند و چون شناخت زن عقیم تنها در صورتی است که زن، بیوه یا مطلّقه ای بوده باشد که پس از سال ها ازدواج نتوانسته است فرزند بیاورد، در روایات از ازدواج با این دست از زنان باز داشته شده تا مرد بتواند پاسخگوی خواست طبیعی خود باشد. از آنجا که چه بسیارند زنان بیوه و نازایی که مردان راغب ازدواج با آنان شده؛ بنابراین اگر مردی فرزند می خواهد با این زنان ازدواج نکند ولی اگر کسی فرزند دارد و یا به هر دلیلی نمی خواهد بچه داشته باشد می تواند با این زنان با تقوا ازدواج کرده و زندگی سعادتمندی داشته باشد.
در قرآن آمده است: «نساؤکم حرث لکم» (5)؛ «زنان شما کشتزار شما هستند».
در این آیه کریمه خداوند زنان را به زمین کشاورزی تشبیه می کند و مردان را به زارعانی که در این زمین بذر افشانی می کنند. اگر چه در زراعت، هم باید زمین شرایط مناسب را داشته باشد و هم بذر بی نقص باشد تا زراعت به عمل آید. و در موضوع فرزند دار شدن هم همین گونه است.
یعنی اگر زنی هم می خواهد دارای فرزند باشد می تواند به مردان عقیم جواب مثبت ندهد و با مردی ازدواج کند که امید بچه دار شدن باشد و اگر در روایات می بینیم که با لفظ مذکر و یا گفته با زنان نازا ازدواج نکنید، مراد این نیست که این به زنان نظر دارد، چرا که زبان دین زبان جامعه است و چون در ادبیات عرب بیشتر با الفاظ مذکر صحبت می شود لذا در این گونه روایات هم به ازدواج نکردن زنان با مردان عقیم اشاره نشده و به عبارتی دیگر همان گونه که اگر مردی می خواهد بچه داشته باشد بایستی همسری ولود داشته باشد و اگر زنی هم می خواهد بچه داشته باشد می تواند همسری را برگزیند که عقیم نباشد.
پی‌نوشت‌ها:
1. شوری(42)، آیۀ 50.
2. محمدی، ری شهری، حکمت نامه کودک، ترجمه عباس پسندیده، قم دارالحدیث، ص28، ح29.
3. همان، ص24، ح18.
4. همان، ص20، ح5.
5. بقره(2)، آیۀ 223.