زن و خانه نشینی

در مورد کلامی که از حضرت زهرا (س) ذکر کرده اید، حضرت امر به خانه نشینی زنان نکرده اند، بلکه توصیه بوده چنان که در خود کلام هم آمده «بهترین حالت» و نه تنها حالت. آنچه از ظاهر کلام برداشت می‌شود این است که زن در صورتی که ضرورتی ندارد، بهتر است از «اختلاط با مردان» خودداری کند. حتی در همین تفسیر هم از حضور اجتماعی زن، اشتغال یا فعالیت های فرهنگی، اقتصادی یا اجتماعی نهی صورت نگرفته است. توصیه شده که از برخورد غیرضروری با مردان خودداری شود. زنی که در یک مدرسه دخترانه تدریس می‌کند، خانمی که در یک محیط زنانه، طراحی می‌کند یا پروژه انجام می‌دهد هم این توصیه را رعایت کرده است.
برخی از کارشناسان دینی در مورد مفهوم این کلام، این گونه نظر دارند که اگر سخن حضرت زهرا(س) را یک توصیه و امر مستحب در نظر بگیریم، بنابراین بر خود معصوم علیها السلام انجام این مستحب، واجب می‌شود. در حالی که سیره عملی و تاریخچه زندگی حضرت نشان می‌دهد که ایشان در مسایل و وقایع اجتماعی روز جامعه خود حضور فعال داشتند و در یک رابطه متناسب و متعادل با جامعه خود بودند: حضور حضرت در جنگ احد و زمان حفر خندق در جنگ احزاب، اداره نخلستان فدک، داشتن جلسات پاسخگویی به زنان نیز برای انجام وظیفه الهی و سیاسی و اجتماعی خود و دفاع از اسلام و ولایت در بحرانی ترین اوضاع جامعه اسلامی چنان که در مسجد حضور یافته و با سخنرانی کوبنده و روشنگر خود توطئه منافقین و بد خواهان را افشا نمودند و از حق و ولایت جانانه دفاع کردند و موارد دیگری که می‌توان در زندگانی ایشان ذکر کرد. به عنوان نمونه چند روایت ذکر می شود:
1) در روایتی آورده‌اند که چون آیه: «ان جهنم لموعدهم اجمعین. لها سبعه ابواب لکل باب منهم جزء مقسوم (حجر،43-44) نازل شد، پیامبر سخت گریست و اصحاب با گریستن او به گریه افتادند و نمی‌دانستند که جبرئیل چه چیز بر او نازل کرده است و هیچ یک از اصحاب در چنین حالتی نمی‌توانست با پیامبر سخن بگوید. فقط ایشان چون فاطمه (س) را می‌دید شادمان می‌شد. این بود که یکی از اصحاب (سلمان فارسی) به در خانه فاطمه (س) رفت و او را دید که مشغول آسیاب کردن جو است و می‌گوید: «وما عند الله خیر و ابقی؛ آنچه نزد خدا است نیکوتر و ماندنی‌تر است» (قصص،60) پس بر او سلام کرد و خبر گریستن پیامبر را به او رسانید. فاطمه (س) برخواست و با چادر کهنه‌ای که داشت خود را پوشاند که دوازده جای آن با لیف خرما وصله شده بود. چون بیرون رفت سلمان فارسی به چادر نگاه کرد و گریست و گفت: وا مصیبتا دختران قیصر و کسری سندس و حریر برتن دارند و دختر محمد(ص) روپوشی کهنه دارد که دوازده جای آن وصله شده است… (سید بن طاووس، الدروع الواقیة، ص275-276؛ مجلسی، بحار الانوار، ج8 ، ص203؛ میرزا حسین نوری، نفس الرحمان فی فضائل السلمان، ص518-519)
2) ابن عبّاس می‌گوید: حضرت فاطمه علیهاالسلام به سلمان گفت: سلمان! این پیراهن مرا بگیر و نزد شمعون یهودی ببر و به او بگو: فاطمه دختر محمّد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌گوید: در مقابل آن، یک من خرما و یک من جو قرض بده… (محمّدباقر مجلسى، پیشین، ج 43، ص 72)
3) سلمان می‌گوید: حضرت فاطمه علیهاالسلام نشسته بود و پیش روی آن حضرت سنگ آسیابی بود که با آن جو آسیا می‌کرد و دسته آسیاب خون‌آلود بود و حسین علیه‌السلام (که در آن زمان کودکی شیرخوار بود) در کناری از خانه، از گرسنگی گریه می‌کرد. من به آن حضرت عرض کردم: ای دختر رسول خدا! این فضّه است، از او در کارهای خانه کمک بگیر! حضرت فاطمه علیهاالسلام فرمودند: پدرم به من سفارش کرد که کارهای خانه یک روز از من و یک روز از فضّه باشد. دیروز نوبت فضّه بود (و امروز نوبت من است.) سلمان می‌گوید: عرض کردم: من بنده آزاد شما هستم و (برای خدمت آماده‌ام) یا جو را آسیاب کنم یا از حسین علیه‌السلام نگه‌داری کنم. حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: من به ساکت کردن حسین شایسته‌ترم، شما به آسیاب کردن جو بپرداز. (محمّدبن جریر طبرى شیعى، دلائل الامامة، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیه، قم، مؤسسه بعثت، 1413، ص 140 / قطب‌الدین الراوندى، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الامام‌المهدى، ج 2، ص 530)
در این موارد مشاهده می شود که حضرت زهرا (س) با مردان نامحرم از مسلمانان صحبت و گفتگو داشته به گونه ای که هم آنان را می دیدند و هم آنان حضرت را به عینه مشاهده می کردند. پس می‌توان این گونه این کلام را توضیح داد که منظور حضرت فاطمه (س) از این سخن این بوده که بهترین چیز برای زن آن است که در حضور اجتماعی خود به گونه ای عمل کند که مورد جلب توجه مردان قرار نگیرد و در برخورد با مردان نیز به صورتی رفتار کند که از بعد جنسی نباشد. این کلام در کنار آیات قرآنی حجاب (سوره نور آیات 30 و 31) که امر به «غضّ بصر» کرده اند، معنا می‌یابد:
«[‍‌ای پیامبر!] به مردان با ایمان بگو: چشمان خود را [از نگاه حرام] فروگیرند و پاکدامنی خود را حفظ نمایند. این برای آنان پاکیزه تر است. بی گمان خداوند به آنچه انجام می‌دهند آگاه است. و به زنان با ایمان بگو: چشمان خود را [از نگاه حرام] فروگیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را آشکار نسازند مگر آنچه [به طور طبیعی] آشکار است و [برای پوشاندن گردن و سینه] مقنعه‌های خود را بر روی گریبان بیندازند و زینت‌های خود را آشکار نکنند مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدرانِ شوهرانشان یا پسرانشان یا پسرانِ شوهرانشان یا برادرانشان یا پسرانِ برادرانشان یا پسرانِ خواهرانشان یا زنان (هم‌کیش) آنها یا آنچه را مالک شده اند (ازکنیز و برده) یا مردان خدمتکار که تمایل جنسی ندارند یا کودکانی که بر امور جنسی زنان آگاه نیستند. همچنین [به هنگام راه رفتن] پای خود را چنان به زمین نکوبند که زیورهای مخفی آنها آشکار شود. ای مومنان! همگی به درگاه خدا توبه کنید، باشد که رستگار شوید.» (نور/ 30 و 31)
یعنی زن به صورتی عمل کند که به لحاظ جنسی و جذابیت های زنانه مورد توجه قرار نگیرد. عفت و حیا را در رفتار و عمل و گفتار خود رعایت کند. در این حالت هم از این کلام، از خدمت به خلق یا انجام فعالیت اجتماعی نهی مشاهده نمی شود. چنان که زندگانی خود حضرت زهرا(س) گواه است. پس در واقع چنان که ملاحظه می‌کنید، هدف اصلی در این کلام رعایت حجاب با تمامی ابعاد (رفتار و کلام و پوشش) است. هدف واقعی از حجاب ایجاد فضایی سالم برای حضور اجتماعی زن است. در ذیل اصل حجاب زن فرصت پیدا می‌کند تا با توانمندی های خود در جامعه حضور یافته و مورد ارزیابی قرار بگیرد. یعنی زن بودن و جنسیت و جذابیت های جنسی او جلب توجه نکند بلکه توانمندی های وی در حوزه های مختلف و دانش و علم و مهارت هایی که دارد، مورد توجه و استفاده قرار گیرد. پس اگر زن بتواند در یک محیط اجتماعی سالم، توانمندی های خود را در جهت خدمت به خلق خداوند و پیشرفت اسلام و کشور به کار گیرد، برخلاف توصیه ها و دستورات دینی و ائمه اطهار علیهم السلام عمل نکرده است.