اذن دخول

یکی از مهمترین آداب زیارت که بزرگان به خوبی رعایت می کنند، «اذن دخول» ‌و اجازه ورود به حرم است. بدین‌گونه که هنگام رفتن به زیارت سزاوار است قدم ها کوتاه برداشته شود و با حضور قلب تسبیحات اربعه «سبحان الله والحمدلله ولا اله الا الله والله اکبر» تکرار شود و هم چنین صلوات و استغفار بر زبان جاری باشد و هنگام رسیدن به درگاه حرم دعای ورود خوانده شود.

مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی (استاد اخلاق و عرفان) در کتاب باارزش المراقبات فرموده اند: اگر پس از خواندن اذن دخول قلبت آماده بود و شوق و ذوق پیدا کرده بودی و حال زیارت به تو دست داد یعنی اجازه به تو داده شده وارد شو والا وارد نشو بایست و با اصرار و التماس و حالت توبه و ندامت به پیشگاه خدا اذن را بگیر و داخل شو.

خداوند متعال در قرآن مجید می فرماید:

(((وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّداً وَقُولُواْ حِطَّةٌ نَّغْفِرْ لَکُمْ خَطَایَاکُمْ وَ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ)))[ بقره (2)، آیه 58.]؛

«سجده کنان از در [بزرگ] درآیید و بگویید [خداوندا] گناهان ما را بریز تا خطاهای شما را ببخشاییم و [پاداش] نیکوکاران را خواهیم افزود».

براساس این آیه شریفه آن چه مهم است ورود به اماکن مقدس با حالت تواضع و فروتنی است و در صورتی که مزاحمت نباشد و یا از توهین مخالفان در امان باشد خوب است درگاه حرم را ببوسد و حتی به زمین بنشیند و عتبه حرم و ضریح را ببوسد.

آیت‌الله بهجت(رحمت الله علیه) در این زمینه می‌فرماید:

«زیارت شما قلبی باشد. در موقع ورود، اذن دخول بخوانید، اگر حال داشتید به حرم بروید. هنگامی که از حضرت رضا(علیه السلام) اذن دخول می‌طلبید. می‌گویید: «أأدخلُ یا حجّة‌الله؟»؛ «ای حجت خدا آیا وارد شوم؟» به قلبتان مراجعه کنید و ببینید آیا تحولی در آن به وجود آمده و تغییر یافته است یا نه؟ اگر تغییر حال در شما بود، حضرت(علیه السلام) به شما اجازه داده است.

اذن دخول حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) گریه است؛ اگر اشک آمد، امام حسین(علیه السلام) اذن دخول داده‌اند و وارد شوید. اگر حال داشتید، به حرم وارد شوید، اگر هیچ تغییری در دل شما به وجود نیامد و دیدید حالتان مساعد نیست، بهتر است به کار مستحبی دیگر بپردازید و بهتر است برای زیارت امام حسین(علیه السلام). سه روز، روزه بگیرید و غسل کنید و بعد به حرم بروید و دوباره از آن حضرت اجازه ورود بخواهید».

تشرف امام خمینی(رحمت الله علیه)

تشرف امام خمینی(رحمت الله علیه) به حرم مطهّر امیرالمؤمنین(علیه السلام) با آداب خاص زیارت نیز شایان توجه است. ایشان با کمال ادب و متانت، اذن دخول می‌خواندند؛ سپس از طرف پایین پا وارد حرم می‌شدند و مقید بودند که از بالای سر مطهر حضرت امیر(علیه السلام) عبور نکنند و هنگامی‌که مقابل ضریح مطهّر می‌رسیدند، زیارت «امین‌الله» یا زیارت دیگری را با نهایت اخلاص می‌خواندند، بعد دوباره به طرف پایین پا بر می‌گشتند و در گوشه‌ای از حرم نشسته، نماز، زیارت و دعا می‌خواندند. باز دو رکعت نماز می‌خواندند و سپس برمی‌خاستند و با رعایت آداب و اخلاص تمام، از حرم مطهر خارج می‌شدند. در ایام زیارتی و جمعه‌ها برنامه منظّمی برای دعا و نیایش و نماز و قرآن داشتند[ همان، ج4، ص12.].

مرحوم آیت‌الله عمید زنجانی در خاطرات خود گفته است:

«امام خمینی شب های جمعه در کربلا به زیارت حرم سیدالشهدا(علیه السلام) و حضرت ابوالفضل(سلام الله علیه) می رفت و در آنجا مقید بود زیارت را به‌طور متعارف و با آداب خاصش انجام دهد؛ یعنی نزدیک ضریح می ایستاد، زیارت مختصر و کوتاهی می خواند و بعد می آمد نماز تحیت و زیارت را می خواند و بعد هم از روی مفاتیح، زیارت عاشورا می خواند؛ سپس دعای پس از زیارت را قرائت می کرد که دعایی با مضامین عالی و محتوایی سیاسی است. التزام امام به زیارت، ‌از بُعد عرفانی و حالات معنوی ویژه‌ای برخوردار بود و از صفای ملکوتی و اخلاص ایشان حکایت داشت».[ روایتی از انقلاب اسلامی ایران (خاطرات آیت‌الله عمید زنجانی)، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،‌ چاپ اول، 1379، ص 96 و 97.]

ماندن با شوق و خارج شدن با شوق

کمّیّت و کیفیت حضور در حرم و زیارتگاه ها باید متأثر از شوق و علاقه ما باشد اینکه ملزم شویم شب را تا صبح در حرم بمانیم، ضرورتی ندارد. زیارت و عبادت در حرم با شوق و انس مطلوب است.

امام صادق(علیه السلام) نسبت به زیارت خانه خدا و انجام مناسک حج فرموده اند:

«اذا فرغت من نسکک فارجع فانه اشوق لک الی الرجوع»؛ «وقتی از مناسک حج فارغ شدی زود برگرد تا برای بار دیگر مشتاق تر باشی»[ الحج و العمره فی الکتاب والسنه ص 248.].

از آیت‌الله بهجت سؤال شد: روزی چقدر قرآن بخوانیم خوب است؟ ایشان فرمودند مقدار معین نکنید هر قدر شوق و ذوق دارید بخوانید. «کمیت» را مد نظر نگیرید.

آیت‌الله بیدآبادی نیز می‌نویسد:

«تا زمانی‌که شوق و میل باطنی، به زیارت و دعا داری، در حرم باش و زمانی که میل تو، به سستی گرایید؛ بلافاصله از حرم خارج شو که ذکر نگفتن بهتر است از ذکری که با غفلت و بی‌توجهی به محتوای ذکر همراه باشد»[ پیام حوزه، شماره 6.]. مگر این که ماندن همراه با تفکر و توجه باشد، به طوری که حالات خود را بررسی کند و گذشته‌های خود را مرور کند و برای آینده خود با پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) امام(علیه السلام) عهد و پیمان ببندد و ماندن در حرم برای او نقطه عطفی در زندگی شود و یادآوری خاطره حرم، چراغ راهی در طول زندگی باشد.

نکته پایانی

گفتنی است؛ زیارت از راه دور و نزدیک هر دو ممکن و مطلوب است اما آثار زیارت از نزدیک و حضور در حرم بسیار ویژه و حائز اهمیت است. از این رو گفته شده است: دعا داخل حرم امام حسین(علیه السلام) به طور ویژه مستجاب می شود. همچنین آثار فراوانی برای بالای سر ایستادن و دعا خواندن هست زیرا تعلق روح هر کس بر جسد او همانند سایه افکندن ابر بر زمین است. از این رو حضور و نظارت روح پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان(علیهم السلام) در مرقد و حرم شریف‌شان بسیار شدیدتر و مؤثرتر است.

البته بزرگان نیز با توجه به مقامات معنوی و حالات روحی خود هر کدام ادب خاصی را در زیارت رعایت می کردند. به‌طور نمونه:

آیت‌الله بهاءالدینی برای زیارت امام رضا(علیه السلام) در مسجد گوهرشاد روبروی مرقد شریف می نشستند و زیارت می خواندند و کمتر وارد حرم و اطراف ضریح می شدند.

اما امام خمینی(رحمت الله علیه) و آیت‌الله بهجت(رحمت الله علیه)، به‌طور معمول وارد حرم می شدند و نزدیک ضریح زیارت می کردند.

برای الگوگیری از این بزرگان نیز ما باید به حالت روحی خودمان توجه داشته باشیم، به طوری که سعی ما این باشد که با رعایت ادب و حضور قلب برای زیارت مشرف شویم و در صورت امکان متن زیارت را روبروی ضریح بخوانیم و نماز زیارت را در قسمت بالاسر امام(علیه السلام) بخوانیم و هر چه بتوانیم به کانون نورانی امامان(علیهم السلام) نزدیک شویم و بهره ببریم. اما در صورت مزاحمت و ازدحام، چه بسا ادب اقتضاء کند با رعایت فاصله زیارت خوانده شود و در وقت و فرصت مناسب به اطراف ضریح مشرف شویم.