سرگذشت مريم و تولد عيسى(علیهما السلام)

جايگاه مريم نزد خدا

عِمران پدر مريم يكى از رجال برجسته بنى اسرائيل بود، وى همسرى نازا داشت و آن زن از نعمت وجود فرزند بی بهره بود. همسر عمران با تضرع و زارى به پيشگاه خداوند، متوسل به ذات مقدس او شد تا فرزندى به او عنايت كند، و نذر كرد اگر خداوند به او فرزند پسرى عنايت كند، او را به اطاعت و فرمانبردارى خدا و خدمتِ خانه مقدس او بگمارد.

خداوند دعاى او را مستجاب گرداند و احساس باردارى نمود و سپس از او دخترى متولد شد – دختران معمولاً مانند پسران براى خدمت در پرستشگاه ها مناسب نبودند – ولى او، خدا را بر اين بخشش سپاس گفت و او را مريم ناميد و از خداوند خواست او و نسلش را از شرّ شيطان رانده شده مصون نگاهدارد. خداى سبحان هديه او را پذيرفت و جهت وفاى به نذر به خدمت كردن دختر او در معبد، راضى شد و او را به شايستگى و پاكدامنى پرورش داد و تربيت نمود.
ظاهراً عمران از دنيا رفت و دختر خردسالش نياز به سرپرستى داشت كه به تربيت او همت گمارَد و زمانى كه مادرش او را نزد متولّيان معبد آورد، آنها در زمينه سرپرستى او به اختلاف پرداختند، به همين دليل قرعه كشيدند و سرپرستى مريم به زكريّا شوهر خاله اش سپرده شد و او براى مريم محرابى (حجره اى) انتخاب كرد كه كسى جز خودش حقّ ورود به آن را نداشت وشيوه صحيح عبادت را بدو آموخت. اوضاع به همين منوال بود تا آن كه ماجراى شگفتى را ديد و آن اين كه هر گاه وارد محراب يا حجره می شد، نزد مريم خوراك و ميوه اى را مشاهده می كرد كه خود برايش تهيه نكرده و نظير آن در آن زمان نزد مردم وجود نداشت، از او پرسيد اين اشيا را از كجا فراهم كرده اى؟ مريم بدو پاسخ داد. اينها از نزد خدايى است كه به هركس خواهد روزى بی اندازه عنايت می كند:
«وَ إِذ قالَتِ امْرَأَةُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّى نَذَرْتُ لَكَ ما فِى بَطْنِى مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّى إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ العَلِيمُ * فَلَمّا وَضَعَتْها قالَتْ رَبِّ إِنِّى وَضَعْتُها أُنْثی وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالأُنْثی وَإِنِّى سَمَّيْتُها مَرْيَمَ وَإِنِّى أُعِيذُها بِكَ وَذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ * فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً وَكَفَّلَها زَكَرِيّا كُلَّما دَخَلَ عَلَيْها زَكَرِيّا المِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ يا مَرْيَمُ أَنّی  لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ»؛ (1)
و آن گاه كه همسر عمران عرضه داشت: پروردگارا، نذر كرده ام فرزندى كه باردارم در راه خدمت تو آزاد باشد، اين عهد را از من بپذير، به راستى كه تو دعاى بندگان را شنوا بوده و به همه امور آگاهى، و آن گاه كه او را به دنيا آورد، عرضه داشت: پروردگارا، من اين فرزند را دختر به دنيا آوردم و خدا آگاه تر بود به آنچه او وضع حمل كرده بود، و پسر مانند دخترنيست و من نام او را مريم گذاشتم و او و فرزندانش را از شرّ شيطان رانده شده به تو پناه دادم. خداوند او را به نيكويى پذيرفت و وى را نيك تربيت كرد و زكريا را براى مراقبت از او برگماشت. هرگاه كه در محل عبادتش، زكريا بر او وارد می شد نزدش طعامى می يافت. گفت: اى مريم، اين خوراكی ها را از كجا آورده اى؟ گفت: اينها از نزد خداوند است. او به هر كه خواهد بی حساب روزى می دهد.
خداوند به اختلافى كه در اثر اشتياق سرپرستى مريم ميان متوليان معبد به وجود آمد اشاره می كند كه به قرعه انجاميد و پيامبر خود حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) را مخاطب می سازد:
«ذلِكَ مِنْ أَنباءِ الغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَما كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذ يُلْقُونَ أَقْلامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَما كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذ يَخْتَصِمُونَ»؛(2)
اينها از اخبار غيب است كه به تو وحى می كنيم؛ تو آن زمانى كه آنها قرعه می زدند تا مراقبت از مريم را بر عهده گيرند و در اين زمينه به كشمكش و نزاع می پرداختند، نزد آنها نبودى.

مژده فرشتگان

آن گاه كه مريم به سن رشد و كمال رسيد، در عبادت و پرستش خدا بسيار كوشا گشت و در آن زمان كسى در انجام عبادات به پايه او نمی رسيد، آثار تقوا و پرهيزكارى در او چنان پديدار گشت كه زكريا بر آن غبطه می خورد، لذا فرشتگان به او بشارت دادند كه خداوند او را از ميان زنان برگزيده است:
«وَإِذ قالَتِ المَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفاكِ عَلی نِساءِ العالَمِينَ * يا مَرْيَمُ اقْنُتِى لِرَبِّكِ وَاسْجُدِى وَارْكَعِى مَعَ الرّاكِعِينَ»؛(3)
و آن گاه كه فرشتگان گفتند: اى مريم، خداوند تو را برگزيد و پاكيزه گردانيد و بر زنان جهان برترى بخشيد. اى مريم، براى خدا فروتنى نما و سجده كن و همراه با ركوع كنندگان ركوع انجام‏ده.
و نيز فرشتگان به او مژده دادند كه خداوند به زودى به او پسرى عنايت خواهد فرمود كه او را با كلمه «كُن» غير از شيوه معمولى تولد می آفريند و نام اين فرزند مسيح عيسى بن مريم است كه خداوند او را در دنيا داراى مقامى بس ارجمند آفريده و از شوكت و عظمت فوق ‏العاده اى برخوردار می سازد و در آخرت نيز مقامى برجسته بدو عنايت می كند كه از ديگران متمايز است و در زمره برگزيدگان مقرّب الهى درخواهد آمد.
يكى از ويژگی هايى كه خداوند به او عطا كرد اين بود كه وى در دوران كودكى و در گهواره به گونه اى حكيمانه سخن گفت كه گويى، مردى كامل با او به گفتگو پرداخته است، بی آن كه تفاوتى بين حالت كودكى و ميان سالى وجود داشته باشد، و خداوند او را از بندگانِ شايسته خود قرار داد.
مريم درشگفت شد كه چگونه دوشيزه اى مانند او كه با مردى ازدواج نكرده است صاحب فرزند شود. فرشتگان بدو خبر دادند كه خداوند بر هركارى كه بخواهد تواناست و هرگاه اراده او بر امرى تعلق گيرد، خواهد شد:
«إِذ قالَتِ المَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ المَسِيحُ عِيسَى(4) ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهاً فِى الدُّنْيا وَالآخِرَةِ وَمِنَ المُقَرَّبِينَ * وَيُكَلِّمُ النّاسَ فِى المَهْدِ وَكَهْلاً وَمِنَ الصّالِحِينَ * قالَتْ رَبِّ أَنّی  يَكُونُ لِى وَلَدٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِى بَشَرٌ قالَ كَذلِكِ اللَّهُ يَخْلُقُ ما يَشاءُ إِذا قَضی أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»؛(5)
و آن گاه كه فرشتگان گفتند: اى مريم، خداوند تو را به كلمه اى از ناحيه خود به نام مسيح عيسی بن مريم مژده می دهد كه در دنيا و آخرت آبرومند بوده و از مقرّبان ما به شمار می آيد. او در گهواره به سان مردى كامل با مردم سخن می گويد و خود از شايستگان است. مريم عرضه داشت: پروردگارا، چگونه من داراى فرزند می شوم، حال آن كه بشرى با من تماس نگرفته. گفت: چنين است كار خدا، چون اراده او به چيزى تعلق گيرد آن را می آفريند و آن گاه كه بدو بگويد موجود باش همان لحظه موجود می شود.
اينها حالاتى بود كه سراسر زندگى مريم را – چه آن زمان كه مادرش به او باردار بود و چه دوران ولادت و تربيت او – در برگرفته بود. پاكدامنى و عبادت، از زمانى كه وى جنينى در شكم مادر بود تا زمانى كه به بلوغ و رشد رسيد، بر او سايه افكن بود. در حقيقت اين گونه پرورش پاكيزه مقدمه امرى بزرگ بود كه خداوند او را به مادرىِ فرزندى برگزيند كه به غير شيوه معمولى متولد می شود تا نشانه بارز قدرت الهى بوده و با كارهاى خود، شك اهل ترديد را برطرف و زبان ياوه گويان را قطع كند و بدين ترتيب، سرتاسر زندگى مريم‏(علیها السلام) نفى كننده شك و ترديد بوده و ساحت پاك آن حضرت را از هر گونه تهمت ناروا دور می سازد.

جبرئيل و مريم

مريم‏(علیها السلام) به سرپرستى امور معبد و پرستش و عبادت در آن گمارده شده بود، وى از مردم كناره گيرى كرده و به تنهايى در ناحيه شرقى معبد اقامت گزيد تا خدا را در آنجا پرستش نمايد. در همين هنگام، خداوند جبرئيل روح الأمين(علیه السلام) را نزد او فرستاد و به صورت مردى در سن كمال براى او پديدار شد تا با او اُنس گيرد و از او فرار نكند. هنگامى كه مريم او را ديد پنداشت بشر است و اراده پليدى درباره او دارد، لذا بدو گفت: من از شرّ تو به خدا پناه می برم و رو به سوى او می آورم تا عفت و پاكدامنی ام را مصون نگاه دارد. اگر از خدا می ترسى و از او بيمناكى از من دور شو. جبرئيل(علیه السلام) بدو گفت: آن گونه كه تصور می كنى من از جنس بشر نيستم، بلكه فرشته اى از فرشتگان خدا هستم كه مرا فرستاده تا به تو فرزندى شايسته و پرهيزگار و با خير و بركت ببخشم، مريم از سخن جبرئيل شگفت زده شد و از او پرسيد: من دوشيزه هستم و تبهكار هم نبوده ام، چگونه داراى فرزند خواهم شد؟ جبرئيل در پاسخ به او گفت: صحيح است، ولى خداوند متعال فرموده است كه آفرينش پسرى بدون پدر بر من آسان است، تا نشانه اى بر عظمتِ قدرت من بوده و براى كسانى كه به واسطه او هدايت می يابند رحمت تلقى شود. ازسويى آفرينش عيسى(علیه السلام) امرى است كه از پيشگاه خداوند مقدر گرديده و بايد انجام پذيرد. خداى متعال فرمود:
«وَاذكُرْ فِى الكِتابِ مَرْيَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِها مَكاناً شَرْقِيّاً * فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجاباً فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيّاً* قالَتْ إِنِّى أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِيّاً * قالَ إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلاماً زَكِيّاً * قالَتْ أَنّی يَكُونُ لِى غُلامٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِى بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِيّاً * قالَ كَذلِكِ قالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنّاسِ وَرَحْمَةً مِنّا وَكانَ أَمْراً مَقْضِيّاً»؛(6)
در كتابِ خود، مريم را ياد كن، آن زمان كه از خانواده خود به مكانى در شرق بيت المقدس كناره گرفت و از همه خويشانش به كنج تنهايى پناه برد و ما روح خود را به صورت انسانى زيبا بر او مجسم ساختيم، مريم گفت: من از تو به خداى رحمان پناه می برم، اگر اهل تقوا و پرهيزكارى باشى. وى گفت من فرستاده پروردگار توام تا فرزندى پاك سيرت به تو بخشم. مريم گفت: چگونه من داراى فرزند می شوم در صورتى كه انسانى با من نياميخته است و بدكاره هم نبوده ام. فرشته گفت: اين چنين است، پروردگارت فرمود: اين كار بر من آسان است و براى اين كه او را نشانه اى براى مردم قرار داده و رحمتى از خود براى خلق گردانيم.
ولادت عيسى(علیه السلام) بدون پدر، نشان قدرت خداى سبحان است كه آفرينش اشيا را محدود به قانون علل و اسبابى نكرده، در صورتى كه مشاهده می كنيم جهان بر اساس نظام علىّ و معلولى حركت می كند. برخى به وجود آمدن عيسى(علیه السلام) را بدون پدر، دليلى بر خدا بودن او دانسته وبعضى ديگر آن را روزنه اى براى متهم كردن مادر او و يا شك و ترديد در وجود حضرت مسيح(علیه السلام) قرارداده اند، خداوند همه اينان را با اين فرموده اش مخاطب قرار داده است:
«إِنَّ مَثَلَ عِيسی عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ * الحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلا تَكُنْ مِنَ المُمْتَرِينَ»؛(7)
به راستى مثال عيسى در پيشگاه خداوند هم‏چون آدم(علیه السلام) است كه او را از خاك آفريد و سپس به او فرمود: به وجود آى، بنابراين حقّ از آن پروردگار توست و ترديدى به خود راه مده.
و ترديدى نيست كه آفرينش آدم، شگفت انگيزتر از آفرينش عيسى(علیه السلام) است، چه اين كه عيسى(علیه السلام) از زنى كه هم‏نوع او بود به وجود آمد، در حالى كه آدم(علیه السلام) از خاك آفريده شد.

باردارى مريم و تولد عيسى(علیه السلام)

در همان لحظه اى كه جبرئيل(علیه السلام) در مريم دميد، زنى باردار شد و ترديدى نيست كه او در اين انديشه بود كه مردم درباره او چه خواهند گفت؛ زيرا وى دوشيزه اى بود كه اكنون باردار شده بود و بدون شوهر از او فرزندى متولد شده است، اين ذهنيّت ها، او را پريشان خاطرنموده و بيمناك و مضطرب می ساخت و علاقه مند بود از مردم كناره گيرى كند و تنها زندگى نمايد. اينجا بود كه محلى را دور از مردم انتخاب كرد تا در آن از ديدگان آنها مخفى و نهان باشد. و آن گاه كه زمان وضع حمل فرا رسيد درد و رنج ولادت، او را مجبور ساخت به درخت خرمايى رو آورد تا خود را به واسطه آن پنهان سازد، خود را به آن درخت رساند و بر آن تكيه زد و در آنجا به خاطر آورد كه به زودى مورد آماج تهمت هاى ناروا قرار خواهد گرفت، در آن هنگام آرزو می كرد اى كاش قبل از اين ماجرا مرده بود و يا چيزى پست و بی مقدار بود كه ارزش نام بردن نداشت، ولى لطف و عنايت خداوندى به سرعت شامل حال وى شد و صداى جبرئيل را شنيد كه از نزديكى او، و محلى پايين تر از جايگاه وى، او را مخاطب ساخته و به وى اطمينان داد كه خداوند روزى او را برعهده گرفته است و او اگر تنها شاخه درخت خرما را تكان دهد، رطب تازه برايش فرو می ريزد و می تواند با گوارايى ميل كند و از جوى آبى كه از سمت پايين جايگاهش می گذرد بنوشد و خيالى آرام و خاطرى آسوده داشته باشد و بدو آموخت كه اگر به فردى نكوهشگر برخورد و يا كسى درباره مسأله باردارى و چگونگى آن از او پرسيد، به او پاسخ ندهد و با اشاره بگويد: نذر كرده ام براى خدا روزه اى بگيرم:
«فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَكاناً قَصِيّاً * فَأَجاءَها المَخاضُ إِلی جِذعِ النَّخْلَةِ قالَتْ يا لَيْتَنِى مِتُّ قَبْلَ هذا وَكُنْتُ نَسْياً مَنْسِيّاً * فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلّا تَحْزَنِى قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيّاً* وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَيْكِ رُطَباً جَنِيّاً * فَكُلِى وَاشْرَبِى وَقَرِّي عَيْناً فَإِمّا تَرَيِنَّ مِنَ البَشَرِ أَحَداً فَقُولِى إِنِّى نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُكَلِّمَ اليَوْمَ إِنْسِيّاً»؛(8)
به عيسى باردار شد و به مكانى دور دست و سپس كه درد زايمان احساس كرد، به شاخه درخت خرمايى پناه برد و گفت: اى كاش قبل از اين ماجرا مرده بودم و فراموش شده بودم. ازسمت پايين جايگاهش او را ندا داد كه اندوهگين مباش، خداوند از زير قدم تو چشمه آبى جارى ساخت و اينك شاخه درخت را تكان ده، خرما و رطب تازه برايت فرو می ريزد. از آن تناول كن و آب بنوش و به عيسى چشم روشن دار و اگر به برخى از مردم برخورد كردى بگو: من براى خدا نذر كرده ام روزه سكوت بگيرم و امروز با هيچ كس سخن نخواهم گفت.

سخن گفتن در گهواره

هنگامى كه عيسى(علیه السلام) متولد شد و مادرش او را نزد فاميل خود آورد، براى آنان -كه از تقوا و پرهيزكارى و عبادات مريم اطلاع داشتند و چه كسانى كه بی اطلاع بودند- صحنه اى غيرمنتظره بود زيرا كارى كه او انجام داده بود براى آنان بسيار شگفت آور بود و نيز می دانستند وى دوشيزه بوده و شوهر نكرده است و طبيعى بود كه چنين امر ناگهانى فرد را در معرض اتهام قرار دهد و بديهى است امورى از اين قبيل، فرصت انديشيدن به كسى نمی دهد، به ويژه كه دلايل اتهام و قرينه هاى ظاهرى دال بر آن موجود باشد. بنابراين، جايى براى شك و ترديد باقى نمی گذارد.
آنچه را مريم‏(علیها السلام) توانست در قبال اين طوفان تهمت و افترا انجام دهد اين بود كه به سفارش جبرئيل(علیه السلام) عمل كرد و روزه گرفت و به فرزند خود كه در گهواره آرميده بود اشاره كرد و از آنها خواست با وى سخن بگويند. آنان ازاين سخن به خشم آمدند؛ زيرا پنداشتند مريم آنها را به تمسخر گرفته است، چون تاكنون سراغ نداشتند كودكى درگهواره سخن بگويد، ولى عيسى(علیه السلام) بدان ها پاسخ كاملى دالّ بر پاكدامنى مادرش عنوان كرده گفت: خداوند او را به سخن آورده است و افزود: من بنده خدا هستم و خداى متعال به من انجيل عطا خواهد كرد و مرا به پيامبرى برمی گزيند و وجودم را با بركت گردانده و آموزگار صفاتِ خوب و پسنديده قرار داده است و به من دستور داده كه تا زنده ام نماز را به پايدارم و زكات بپردازم و سفارشم فرمود به مادرم نيكى و مهربانى كنم، خداى سبحان مرا ميان مردم، فردى ستمكار قرار نداد و در اثر گناه شقاوتمندم نساخت و آن گاه كه متولد شدم و زمانى كه از دنيا می روم و هنگامى كه در قيامت از بين مردگان زنده محشور می گردم، در پناه و امان الهى هستم:
«فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَها تَحْمِلُهُ قالُوا يا مَرْيَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَيْئاً فَرِيّاً * يا أُخْتَ هرُونَ ما كانَ أَبُوكِ امْرَءَ سَوْءٍ وَما كانَتْ أُمُّكِ بَغِيّاً * فَأَشارَتْ إِلَيْهِ قالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كانَ فِى المَهْدِ صَبِيّاً * قالَ إِنِّى عَبْدُاللَّهِ آتانِيَ الكِتابَ وَجَعَلَنِى نَبِيّاً * وَجَعَلَنِى مُبارَكاً أَيْنَ ما كُنْتُ وَأَوْصانِى بِالصَّلاةِ وَالزَّكاةِ ما دُمْتُ حَيّاً * وَبَرّاً بِوالِدَتِى وَلَمْ يَجْعَلْنِى جَبّاراً شَقِيّاً * وَالسَّلامُ عَلَىَّ يَوْمَ وُلِدْتُ وَيَوْمَ أَمُوتُ وَيَوْمَ‏أُبْعَثُ حَيّاً»؛(9)
قوم او نزدش آمدند و او فرزندش را حمل می كرد، گفتند: اى مريم، كار بسيارزشت و شگفتى انجام داده اى. اى خواهر هارون، پدرت مرد بدى نبود و مادرت هم بدكاره نبود، چرا چنين كردى؟ مريم به فرزندش اشاره كرد آنها گفتند: چگونه ما با كودكى كه در گهواره است سخن بگوييم! عيسى به سخن آمد و گفت: من بنده خدا هستم، به من كتاب آسمانى عطا كرد و مرا هر كجا كه باشم مايه بركت گرداند و تا زنده ام مرا به نماز و زكات و نيكى به مادرم سفارش فرمود و مرا ستمكار و شقى قرار نداد، درود بر من، آن روزكه متولد شدم و آن روز كه از دنيا می روم و آن روز كه زنده محشور می گردم.

نویسنده: عفيف عبدالفتّاح طبّاره
مترجم: عباس جلالى
 

____________________________
پی نوشت:

1- آل عمران (3) آيات 35 – 37.
2- آل عمران (3) آيه 44.
3- همان، آيات 42 – 43.
4- عيسى، معرب يشوع است.
5- آل عمران (3) آيات 45 – 47.
6- مريم (19) آيات 16 – 21.
7- آل عمران (3) آيه 59.
8- مريم (19) آيات 22 – 26.
9- مريم (19) آيات 27 – 33.