سفر محرمانه و اعلام نشده علی باقری به روسیه پس از مذاکرات دوحه/ کیسینجر: بازگشت به برجام خطرناک است/فارین افرز: اگر گفت‌وگو‌های هسته‌ای شکست بخورد، آمریکا چه باید بکند؟

مشاور تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان درباره وضعیت مذاکرات گفت: هنوز به مرحله ای که بتوانیم برجام را با اطمینان نسبی اجرا کرده و یا شرایطی که منجر به منفعت اقتصادی برای مردم شود، نرسیده ایم.

سید محمد مرندی، تحلیلگر مسائل بین الملل و مشاور تیم مذاکره کننده ایرانی در گفتگو با جماران، به تشریح شرایط کنونی ایران در مذاکرات برجام پرداخت و گفت: شرایط باید به نحوی پیش رود که دولت آمریکا نتواند مانند گذشته بدعهدی کند. چرا که در گذشته وقتی برجام امضا شد، ما به تعهدات خود عمل کردیم اما دولت آمریکا در زمان اوباما به تعهدات خود عمل نکرد. در دوره ترامپ نیز توافق را پاره کردند و دولت بایدن هم همان مسیر ترامپ را دنبال می کند.

وی افزود: برای اینکه دولت آمریکا نتواند در آینده به راحتی توافق احتمالی را زیر پا بگذارد، مذاکره کنندگان ما در این دور از مذاکرات، درباره تضمین ها، راستی آزمایی و برچیده شدن تحریم ها مذاکره کردند و امتیازات خوبی را به دست آوردند که این باعث استعفای دو تن از اعضای تیم مذاکره کننده آمریکا شد. ولی همچنان یکسری مسائل باقی مانده که اگر حل نشوند، می توانند اجرای برجام را برای ایران با چالش های جدی مواجه کنند.

هنوز به اطمینان نسبی برای اجرای برجام نرسیده ایم

وی افزود: بنابراین اگر تکلیف یکسری مسائل روشن نشوند، ممکن است آمریکا از برخی نقاط ضعف درون توافق استفاده و باز ما را از شرایط عادی اقتصادی محروم کند. در این سه ماه که پیغام و پسغام داده می شد، آمریکایی ها ناچار شدند تا یکسری از خواسته های ایران را بپذیرند ولی هنوز به مرحله ای که بتوانیم برجام را با اطمینان نسبی اجرا کرده و یا شرایطی که منجر به منفعت اقتصادی برای مردم شود، نرسیده ایم.

مرندی ادامه داد: از وقتی که جنگ اوکراین شروع شده است، شرایط غرب به مراتب سخت تر شده و آنها از نظر اقتصادی و سیاسی با چالش های جدی مواجه شده اند. به همین دلیل بود که هیأت اروپایی دو بار به ایران آمد و جوزپ بورل عملا در سفر اخیر خود اعتراف کرد که نیاز به توافق دارند.

او ادامه داد: دلیل برگزاری مذاکرات دوحه، حل مسائل باقیمانده در حوزه تضمین ها و تحریم ها بود تا بتوانیم برجام را اجرا کنیم. از این رو، باید دید بعد از مذاکرات فشرده اخیر، آمریکایی ها این مسیر را طی خواهند کرد یا بازهم به سیاست های گذشته خود ادامه می دهند.

تمام خواسته های ایران تاکنون در چارچوب برجام بوده است

وی در خصوص ادعاهای مطرح شده از سوی مقامات اروپایی مبنی بر مطرح کردن خواسته های فرابرجامی توسط ایران، گفت: تمام خواسته های ایران تاکنون در چارچوب برجام بوده و این توافق صراحتا تاکید کرده است که باید روابط اقتصادی ایران عادی سازی شود و ایران در همان راستا مذاکره می کند. اروپایی ها به این موضوع واقفند که خواسته های ایران منطقی است و خوب می دانند که مشکل آمریکا است اگرنه اگر به اراده آنها بود، توافق بر‌سر‌ برجام تاکنون امضا شده بود. واقعیت این است که آمریکایی ها سختگیرانه عمل می کنند و اروپایی ها نمی توانند اعتراضی به ایالات متحده داشته باشند.

مرندی با اشاره به ضرب الاجل های برجامی گفت: تاکنون چند بار طرف غربی برای برجام ضرب الاجل تعیین کرده است اما پس از مهلت تعیین شده هیچ اتفاقی نیفتاد. این نوع ادبیات صرفا برای فشار بیشتر به مردم ایران است. بی تردید اگر دولت توافقی را امضا کند و آمریکا بتواند از آن سوءاستفاده کند و نفعی برای مردم نداشته باشد و در کنارش برنامه هسته ای ما نیز محدود شود، دوباره گرفتاری های بزرگ و لاینحلی برای ما به وجود خواهد آمد.

تضمین های خواسته شده از سوی ایران مربوط به دولت بایدن و اختیارات دولت فعلی آمریکاست

مرندی با اشاره به اینکه نباید حرف ها و تهدیدهای غربی ها را بیش از حد جدی تلقی کرد، گفت: متاسفانه عده ای در داخل کشور تحت تاثیر تحلیل رسانه های غربی هستند‌‌. برای مثال بحث الان راجع به تضمین دولت آینده آمریکا در خصوص برجام نیست و تمام بحث ها مربوط به تضمین در دوره دولت آقای بایدن بوده است و تضمین هایی که ایران می خواهد از شخص بایدن و دولت او است. آقای بایدن از روز اول تلاش کرد که هیچ گونه تضمین معناداری به ایران ندهد. به عنوان مثال، اگر دولت فعلی آمریکا بعد از یکسال از برجام خارج شود، سرمایه گذاران خارجی با ضررهای جبران ناپذیری مواجه خواهند شد و آمریکا تاکنون تضمین کافی در این رابطه نداده است گر چه پیشرفت هایی در این زمینه صورت گرفته است.

این تحلیلگر مسائل بین الملل ادامه داد: اگر این تضمین ها نباشند، حتی با قبول برجام توسط آمریکا، بسیاری از افراد حاضر نمی شوند در ایران سرمایه گذاری کنند. لذا هدف آمریکا این است که تضمین کافی ندهد تا هیچ سرمایه گذاری وارد ایران نشود. متاسفانه عده ای در داخل متاثر از تبلیغات رسانه های غربی و متحدین آنها هستند و نسبت به واقعیت ها آگاهی لازم را ندارند.

وی افزود: تضمین های خواسته شده از سوی ایران مربوط به دولت بایدن و اختیارات دولت فعلی آمریکاست.

عده ای در درون کشور می خواهند دولت در برابر آمریکا کوتاه بیاید

مرندی در ادامه در مورد مکانیزم ماشه گفت آنچه مسلم است عده ای در درون کشور می خواهند دولت در برابر آمریکا کوتاه بیاید که عملا منجر به پذیرش یک توافق ضعیف میشود. اگر آمریکا منفعتی از اجرای مکانیسم ماشه می برد، آن را عملی می کرد. در دوره ترامپ هم اگر مکانیزم ماشه می توانست بیش از این به ایران فشار بیاورد، او از اعمال آن دریغ نمی کرد.

وی با بیان اینکه ما نباید جنگ روانی غرب در این مذاکرات را تقویت کنیم، اظهار داشت: آمریکا و اروپا در شرایط تنش آفرینی قرار ندارند و بالعکس به شدت نیازمند توافق هستند. امروز همگی شاهد بحران ایجاد شده بر سر انرژی در کشورهای غربی هستیم. در کنار آن بحران های بی نظیر سیاسی و اقتصادی در غرب وجود دارد.

امروز دعوای اصلی میان حاکمیت تک قطبی و مخالفان آن است

وی افزود: امروز آمریکا حتی از ونزوئلا می خواهد نفت بیشتری صادر کند؛ از سوی دیگر اروپایی ها سخت به دنبال ایران هستند تا توافق به نتیجه برسد. دلیلش هم این است که اروپا گرفتار بحران انرژی شده و زمستان در پیش است. با فرارسیدن فصل زمستان، شرایط کشورهای غربی بسیار شکننده خواهد بود. آمریکایی ها در وین چند بار ضرب الاجل اعلام کردند؟ امروز ۴ ماه از آن مهلت ها گذشته است و می بینیم که هیچ اتفاقی هم نیفتاده است.

مرندی در پاسخ به این پرسش که «چرا شدت لحنی که منفی نگران به غرب در کشور دارند، در برابر شرق ندارند، در حالی که سیاست انقلاب اسلامی ایران از ابتدا با شعار نه شرقی نه غربی شکل گرفته است»، گفت: آیا باید با کشورهایی نظیر برزیل، قزاقستان، هند، روسیه و چین که رفتار منطقی تر در برابر ما دارند، رفتار مشابه با کشورهایی که ایران را تحریم می کنند داشته باشیم؟ همچنین دیگر دوقطبی زمان جنگ سرد مطرح نیست. امروز دعوای اصلی میان حاکمیت تک قطبی و مخالفان آن است. بدین معنا که اکثر کشورهای جهان مخالف تک قطبی هستند. در همین جنگ اوکراین مگر کشورهای آمریکای لاتین طرف آمریکا و اروپا هستند؟ مگر کشورهای آفریقایی طرف ناتو را گرفتند؟ در آسیا نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. به این دلیل که می دانند جنگی را که روسیه در اوکراین دنبال کرده، آمریکا بارها به شکل بدتری را در قبال سایر کشورها، که تهدیدی هم برای امریکا نبودند، مرتکب شده است.

نظام می گوید اگر آمریکا نیز رفتار خود را عوض کند، ما رفتار دیگری با آن خواهیم کرد

مرندی همچنین در پاسخ به این ابهام موجود در افکارعمومی که چرا مشخصا در ارتباط با «رابطه با آمریکا» صرفا به سوابق تاریک دولت این کشور در خصوص مداخلاتش در کودتاها و یا موارد دیگر برای پرهیز از برقراری رابطه اشاره می شود، اما در ارتباط با روسیه، به اقدامات تاریخی غیرقابل جبرانش علیه ایران اشاره ای نمی شود و یا هیچ گونه بدبینی نسبت به آن وجود ندارد؟»، گفت: آیا به این دلیل که اسکندر مقدونی در مقطعی از تاریخ به ایران حمله کرده است، ما باید تا آخر با مقدونیه یا یونان رابطه بدی داشته باشیم؟ مغول ها نیز به ایران حمله کردند، پس ما باید تا ابد با مغولستان بد باشیم؟ اصلا دیگر شوروی وجود ندارد و روسیه نیز جز در مرز آبی، هم مرز ما نیست. رابطه ایران با سایر کشورها در راستای منافع کشور است.

وی در پایان یادآور شد: آیت الله خامنه ای حدود زمان امضای برجام گفتند اگر آمریکا حسن نیت خود را در اجرای برجام نشان دهد، می توانیم در خصوص مسائل دیگر صحبت کنیم. چه پیامی از این بالاتر؟ و دیدیم که امریکا از این فرصت استفاده نکرد. بنابراین نظام می گوید اگر آمریکا نیز رفتار خود را عوض کند، ما رفتار دیگری با آن خواهیم کرد. امروز رفتار آفریقای جنوبی، برزیل، روسیه، چین، هند، قزاقستان و کشورهای دیگر، نسبت به آمریکا و اروپا در مقابل ایران سازنده تر است و اگر همین فردا رفتار آمریکا و اروپا با ایران تغییر کند، رفتار ما نیز با آنها دستخوش تغییر خواهد شد.

ماریا فانتاپی و ولی نصر در مقاله ای در نشریه آمریکایی فارین افرز نوشتند: 

دولت بایدن گفته بود که احیای برجام، بهترین راه برای کنترل برنامه هسته ای ایران است اما به نظر می رسد که با شکست این گزینه، آمریکا آماده می شود که رویکرد کنونی اسراییل در بازدارندگی ایران را بپذیرد: سخت تر کردن حصار اقتصادی اطراف ایران با بیرون راندن کشور از بازار نفت، حمایت از اسراییل در انجام حملات در داخل ایران و تلاش هایش برای درهم بافتن یک ائتلاف از دولت های عربی برای بازدارندگی ایران.

 این مورد آخر، کارکرد تازه توافق های ابراهیم است که اسراییل را به بحرین، مراکش، سودان و امارات پیوند زده است. چه بسا که این توافق به یک پیمان کارآمد دفاع نظامی تبدیل شود که ایالات متحده هم به پیشرفت آن یاری می رساند. این وضعیت، یادآور دهه 1970 است که ریچارد نیکسون، امنیت خاورمیانه را به شاه واگذار کرد. اکنون هم بایدن، وظیفه بازدارندگی ایران را به اسراییل می سپارد.

این یک رویکرد ریسک آفرین است: این بار، بر خلاف پنجاه سال پیش، پاسبانی که آمریکا بر منطقه می گمارد، تلاش نمی کند که از کشمکش پرهیز شود بلکه به روش بسیار روشنی به دنبال تشدید تنش است. واشنگتن باید راهبرد دیگری در پیش گیرد که هدف آن دور کردن منازعه از گذر یک امنیت منطقه ای، همراه با پیوندهای محکمتر دیپلماتیک میان ایران و دولت های عربی است- یعنی یکی از محدود رویکردهایی که می تواند به کاهش تنش های فزاینده در خاورمیانه یاری رساند.

 نفتالی بنت، نخست وزیر اسراییل، راهبرد باصطلاح هشت پا (اختاپوس) را علیه ایران به کار انداخته است. این راهبرد دربردارنده خرابکاری، ترور، جنگ سایبری و حمله به پرسنل و زیرساخت های نظامی ایران و نیز متحدانش در عراق، لبنان و سوریه است. این رویکرد که فراتر از هدف گرفتن تاسیسات هسته ای می رود و بر خود جمهوری اسلامی تمرکز دارد، کمتر قابل پیش بینی و بیشتر تهاجمی است و از کارزارهای پیشین اسراییل هم پیچیده تر است.

آنچه برای راهبرد بنت کارساز است، برساختن ظرفیت های اسراییل در مرزهای ایران است. منابعی در منطقه می گویند که کارزار خرابکاری و ترور اسراییل در داخل ایران، متکی به پایگاههایی در جمهوری آذربایجان است که مرزهای مشترکی با ایران دارد و نیز در کردستان عراق که همسایه غربی ایران است. بنت همچنین امیدوار است که توافق های ابراهیم، یک وزنه متقابل منطقه ای در برابر جمهوری اسلامی باشد. این توافق ها، دسترسی اسراییل به خلیج فارس را از گذر تدابیر امنیتی با بحرین و امارات تامین کرده است.

واشنگتن همچنین مصر و اردن را ترغیب می کند تا پیوندهای امنیتی با اسراییل را عمیق تر سازند و از تلاش ها برای وارد کردن عربستان سعودی به پیمان های ابراهیم حمایت نمایند تا محور عربی برای بازدارندگی ایران، مستحکمتر شود. این مسئله احتمالا در برنامه بایدن برای دیدار با سعودی ها قرار دارد.

 در شرایطی که اسراییل حالت تهاجمی به خود می گیرد، ایران در پی بدست آوردن زمان است. با پرهیز از رویارویی مستقیم با اسراییل، تهران می تواند (حراست از) برنامه هسته ای اش را مستحکم سازد، برنامه های موشکی و پهپادی اش را تقویت کند و توانایی های نظامی اش در عراق، لبنان، سوریه و یمن را گسترش دهد. مقام های ایران همچنین بر این باورند که اگر اسراییل موفق شود که تهران را به یک منازعه گسترده تر بکشاند، دولت بایدن مجبور به مداخله نظامی خواهد شد. از این گذشته، خصومت های فزاینده احتمال اینکه دولت های عربی بیشتری به آغوش اسراییل کشیده شوند را تقویت می کند.

 افراد ذینفوذی در سپاه پاسداران، اکنون انگیزه نیرومندی برای مخالفت با توافق هسته ای دارند چرا که درآمد نفتی ایران، دوباره به دولت ایران می رسد. سپاه باید بودجه اش را از یک نهاد غیرنظامی درخواست کند و احتمالا با فشار افکار عمومی برای چشم پوشی از بخشی از این بودجه روبرو خواهد شد. این یک تحولِ بویژه ناخوشایند است آنهم در زمانی که سپاه خواهان افزایش توانایی نظامی خود برای حفظ توازن راهبردی با اسراییل است.

حملات فزاینده اسراییل، مقاومت سپاه علیه توافق هسته ای را تقویت کرده که از نظر آنها یک سازوکار آمریکایی برای تضعیف توانمندی ایران برای واکنش نظامی است.

 بی گمان، یک توافق هسته ای می تواند راه نفس اقتصاد ایران را باز کند آنهم در هنگامه گسترش ناآرامی های مردمی، و همچنین فرصت های تجاری ایران و همسایگانش را تقویت می کند در زمانی که اسراییل پیوندهایش با دولت های عربی را گسترش می دهد. افرادی که در حلقه رهبری ایران، خواهان توافق هستند، می تواند بر مقاومت سپاه غلبه کنند اگر ثمرات اقتصادی یک توافق، چشمگیر و فوری باشد و اگر ایران اطمینان حاصل کند که این ثمرات، محقق می شوند.

 ناکامی در دستیابی به یک توافق، همچنین خطر تشدید تنش با اسراییل را بیشتر می کند اما سپاه پاسداران، سلطه نیرومندی بر دولت ایران دارد.

 در هفته های آینده، مداخله آمریکا برای مهار جنگ سایه میان ایران و اسراییل بسیار کلیدی است تا این جنگ از کنترل خارج نشود. شعله های تشدید تنش می تواند از شام تا شبه جزیره عربی را در بر گیرد. این وضعیت می تواند بحران سیاسی در عراق و لبنان را طولانی کند، آتش بس حساس میان حوثی ها و عربستان سعودی را ناکار سازد و حتی به شعله کشیدن دوباره درگیری ها در سوریه بیانجامد. اینهمه، آمریکا را وامی دارد تا دوباره پایش به درگیری های منطقه ای کشیده شود در زمانی که می خواهد بر چین و روسیه تمرکز کند.

برای جلوگیری از این پیامدهاست که دولت بایدن، باید خطوط قرمزی را برای دولت اسراییل تعیین کند و بر محدوده های حملات تحریک کننده، تاکید گذارد.

آمریکا همچنین باید راهبردی را برای ثبات خاورمیانه ترسیم کند که تنها بر بازدارندگی و رویارویی با ایران استوار نبوده یا در پی کاهش کوتاه مدت بهای نفت نیست. به جای آن، آمریکا باید یک چارچوب بادوام برای جلوگیری از منازعه طراحی کند. موثرترین راه آن است که یک توافق هسته ای با ایران را به نتیجه برساند.

 چنین توافقی، بی گمان برای راضی کردن اسراییل کفایت نمی کند و نیز فعالیت های سپاه و نیابتی هایش در منطقه را متوقف نمی سازد. با اینحال برنامه هسته ای ایران را چارچوب می دهد و اقدامات فوری اسراییل را از ضرورت می اندازد. چنین توافقی همچنین احتمال اقدامات تلافی جویانه ایران در منطقه- از جمله علیه نفتکش ها و تاسیسات نفتی- را کاهش می دهد، اقداماتی که می تواند بازار جهانی انرژی را ناپایدار سازد.

 پیشرفت در این زمینه، همچنین می تواند روابط ایران با همسایگانش در منطقه را دگرش دهد. تهران تلاش کرده پیوندهایش با کویت، عمان و قطر را تقویت کند. همچنین تمایل داشته تا روابطش با ریاض و ابوظبی را بهبود بخشد. در پی پنج دور گفتگو میان ایران و سعودی ها، یک آتش بس در یمن وارد سومین ماه خود می شود. یک توافق هسته ای همچنین این ابتکار را تقویت می کند. برعکس، تحریم های بیشتر و حملات اسراییل علیه برنامه هسته ای ایران، احتمالا این روند را متوقف خواهد کرد و منطقه را در مسیر تشدیدی خطرناک قرار می دهد.

حتی بدون یک توافق هسته ای نیز، تعامل بیشتر ایرانی- عربی می تواند نقش ترمزی را برای فعالیت های ایران در منطقه داشته باشد اما این در صورتی حاصل می شود که مسیری واقعی و روشن برای بهبود روابط دو طرف وجود داشته باشد.