خوشحالیم که شما مخاطب ما هستید و در مورد مسایل زندگی خود با ما مکاتبه نمودید و ما را مورد لطف خود قرار می‌دهید.
یک اصل کلی در ارتباطات این است: انسانهایی که ارتباطات سالم و درستی با دیگر اعضای خانواده دارند، استرس کمتری را تجربه می‌کنند و شادتر بوده و راحت­تر می‌توانند به خواسته­های خود برسند.
پرسشگر گرامی! در کل می‌توان گفت در همه حال ما وظیفه داریم به والدین خود احترام بگذاریم؛ بویژه اگر علت بدرفتاری آن‌ها، بیماری باشد. در این صورت والدین به مهر و ملاطفت بیشتری نیاز دارند.
اجازه دهید از نگاه دین به این موضوع نگاه کنیم. اسلام از نظر حقوقى حساب ویژه اى براى پدر و مادر بازکرده همان گونه که در جنبه هاى عاطفى نیز حساب جداگانه اى براى آنها در نظر گرفته است؛ قرآن کریم می‌فرماید:
«وَ وَصَّیْنَا اْلإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلى وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فی عامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لی وَ لِوالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصیرُ؛ وَ إِنْ جاهَداکَ عَلى أَنْ تُشْرِکَ بی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفًا؛ و انسان را در باره پدر و مادرش سفارش کردیم؛ مادرش به او باردار شد (در حالی که) سستى بر روى سستى (به او دست داد) و از شیر باز گرفتنش در دو سال است [آرى به او سفارش کردیم] که شکرگزار من و پدر و مادرت باش که بازگشت [همه] به سوى من است؛  اگر (آن دو) تو را وادارند تا در باره چیزى که تو را بدان دانشى نیست به من شرک ورزى از آنان فرمان مبر ولى در دنیا با آنان به شایستگی رفتار نما.» (لقمان/14-15)
در این دو آیه می‌بینیم که تشکر از والدین را در کنار تشکر از خویش قرار داده و تا این درجه بالا برده است و به افراد دستور می‌دهد که حتی اگر پدر و مادر خواستند فرزند را به آیین شرک درآورند، در عین حال که فرزند نباید از این کار آنها اطاعت کند، باید با آنان به نیکی و شایستگی رفتار کند. قرآن کریم در جای دیگر می‌فرماید:
«وَ قَضى رَبُّکَ أَلاّ تَعْبُدُوا إِلاّ إِیّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْسانًا إِمّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریمًا؛ وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلّ ِ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبّ ِ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانی صَغیرًا؛ و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان کنید. اگر یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها [حتى] «اف» مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى؛ و از سر مهربانى بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت کن چنانکه مرا در خردى پروردند.» (اسراء/23-24)
از این آیات، نهایت اهمیت احترام به والدین را می‌توانید فهمید.
در روایات آمده که اگر پدر و مادرى از فرزندانشان راضى باشند موجب خیر و برکت و سعادت فرزند مى شود. اگر در حق فرزندان خود دعا کنند خداوند به این دعا توجه خاصى مى نماید؛ کما این که اگر والدین از فرزندان ناراضى باشند و خداى ناکرده آنها نفرین کنند، ممکن است خداوند بر چنین فرزندانى که موجب ناراحتى والدین شوند قهر و غضب نماید.
در روایات آمده «نیکى کردن به والدین بزرگترین فریضه است» و یا اینکه مى فرماید «بهشت زیر پاى مادران است» و… این همه آیه و روایت که در این زمینه وارد شده، حاکى از اهمیتى است که خداوند براى والدین قائل شده است و اینها بدون حکمت نیست؛ چه اینکه اینها در مقابل زحماتى که والدین براى فرزندان متحمل مى شوند ناچیز است. آنها از لحظه انعقاد نطفه تا هنگام تولد و همچنین بعد از تولد دوران شیرخوارگى و بعد کودکى مشکلاتى بسیار زیادى را متحمل شده اند.
بنابراین خداوند نیز در مقابل زحمات آنها حقوق ویژه ای را براى آنها قائل شده است. از این رو باید در هر شرایطى احترام آنها را نگه داشت و ما در همه حال وظیفه داریم به والدین خود احترام بگذاریم؛ حتى اگر آنها به ما بى‌احترامى کنند.
لازم به ذکر است در برخی از آیات و روایات از میان والدین، حق مادر مقدم بر پدر شمرده شده است. در سوره احقاف آیه 15 که قرآن پس از توصیه انسان به احسان نمودن به والدین می‌فرماید: مادر انسان، کودک خود را به سختی و مشکلات زیاد چند ماه حمل می‌کند و با رنج وارد وضع حمل می‌کند و سپس به او شیر می‌دهد و این مدت 30 ماه به طول می‌انجامد… این آیه در حقیقت فلسفه تقدم حق مادر را مستدل و مبرهن می‌سازد و امام سجاد (علیه السلام) نیز در قسمتی از رساله حقوق حق مادری را مقدم می‌شمارد و برای آن دلایل متعددی بیان می‌دارند.
علاوه بر آن از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که مردی نزد نبی اکرم (صلی الله علیه و اله) آمده و عرض کرد: یا رسول الله به چه کسی نیکی کنم؟ پیامبر (صلی الله علیه و اله) فرمود: مادرت. عرض کرد: بعد از او؟ فرمود: مادرت. عرض کرد بعد از او؟ فرمود: مادرت. عرض کرد: بعد از او؟ فرمود: پدرت.
بنابراین با آنچه ذکر شده وظیفه و مسؤولیت هر فرزندی نسبت به مادر سنگین‌تر و مهمتر است.
«بحثی درباره‌ی بداخلاقی»
باید توجه کرد که خشم و غضب نابه جا، آتشى شیطانى است که از درون انسان شعله کشیده و انسان را به سوى آتشى ابدى رهنمون مى شود. امام باقرعلیه السلام فرموده است: «ان هذا الغضب جمرة من الشیطان توقد فى قلب ابن آدم…»؛ «خشم پاره آتشى شیطانى است که در قلب انسان شعله ور مى شود…» V }الکلینى، محمد بن یعقوب، اصول کافى، تصحیح و تعلیق: على اکبر غفارى، (تهران: دارالکتب الاسلامیه)، ج 2، ص 304.{ V و نیز: «ان الرجل لیغضب فما یرضى ابداً حتى یدخل النار…»؛ «[گاه] شخصى به خشم مى آید و در آن پیش مى رود و راضى نمى شود تا آن گاه که داخل آتش شود». V }همان، ص 302.{ V
در مقابل، حلم و بردبارى برآورنده بزرگ ترین آرزوى سالکان الى اللَّه و رسیدن به رضوان الهى است. امام صادق علیه السلام مى فرماید: «من کظم غیظاً، ولو شاء ان یمضیه امضاه، املأ اللَّه قلبه یوم القیامة رضاه» «هر کس خشم و غضب خود را بشکند – در حالى که اگر بخواهد مى تواند آن را عملى کند – خداوند در روز قیامت قلب او را با رضوان خود پر مى سازد». V }همان، ص 110.{ V
آنچه مهم است اینکه شخص عزم راسخ و جدى بر پالایش نفس خویش از خشم و کژخلقى داشته و آن را به زیور حلم و بردبارى بیاراید. در این راستا مجاهدت جدى و استمرار و مداومت بر این جهاد، لازم است. V }جهت آگاهى بیشتر نگا: شجاعى، محمد، مقالات (تهران: سروش، چاپ اول 1368)، ج 2 صص 234-258.{ V
«راه درمان»:
1. کاملا به خود مطمئن باشید که مى توانید روحیه خود را تغییر دهید؛ ولى براى نتیجه گیرى عجول نباشید؛ بلکه با خود فکر کنید باید حداقل یک سال بر روى رفتارهاى خود کار کنید و اگر چنین نمودید، حتما پس از آن دگرگونى رفتارى خواهید شد.
2. با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطى برخورد تند نداشته باشید و اگر ناگهان از شما برخورد تندى سر زد خود را جریمه کنید؛ مثلا تصمیم بگیرید – یا در صورت امکان نذر کنید – که اگر در خانه بداخلاقی کردید، فلان مبلغ را صدقه بدهید، یا نماز شب بخوانید و یا یک روز روزه بگیرید. کارآیى این روش، بسیار بالا است و بسیارى از علماى بزرگ بدین سان تمرین عملى و خودسازى نموده اند.
3. از تفریحات سالم و تقویت کننده اراده؛ مانند کوهنوردى، شنا، دو و پیاده روى و گردش در طبیعت و… نیز استفاده کنید.
4. بیشتر با افراد خوش خلق و غیر عصبى معاشرت کنید.
5. از موقعیت هاى که زمینه تندخویى در آن فراوان است، اجتناب کنید و در موقعیت هایى حضور یابید که رفتار پرخاشگرانه در آنجا دیده نمى شود و از موقعیت هاى که شما را به تندى نمودن دعوت مى کند، دور شوید.
6. قبل از هر عملى، در مورد پیامد آن تفکّر و اندیشه کنید و آن گاه اقدام نمایید و با تمرین این راه کار و به کارگیرى آن در مورد تمام رفتارها، اندک اندک کنترل خویش را بر تمام رفتارها توسعه بخشید.
7. به برخى رفتارها و حالاتى که از پدر و مادرتان سر مى زند و شما را به عصبانیت دعوت مى کند، توجه نکنید؛ گفته ها و رفتارهای آنها را در ذهن خود مرور نکنید و راه بى توجهى و تغافل را پیش گیرید.
8. سطح شناخت خود را با مطالعه و تفکر از زشتى، ناپسند بودن، غیرقابل جبران بودن اعمال پرخاشگرانه بالا ببرید؛ مثلاً روایات، آیات و داستان هایى را که در مورد این نوع رفتارها و آثار آنها نوشته شده، مطالعه کنید و بعد در مورد آنها فکر کنید. حتى در برخى موارد به آثار رفتار تندى که خود مرتکب آن شده اید، توجه نموده و آن عمل و زشتى آن را در ذهن خود مرور کنید؛ به گونه اى که به یک حالت خود هشدارى از درون دست یابید و آثار فردى و اجتماعى و پیامدهاى حیثیتى آن عمل زشت را لحظه به لحظه در ذهن خود مرور نموده و قبح آن را براى خود بزرگ جلوه دهید تا از درون از آن عمل متنفّر شوید.
9. به هنگام بروز عصبانیت و تندخویى سریع، حالات خود را تغییر دهید؛ مثلاً اگر ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید، دراز بکشید و صورت خود را با آب سرد بشوید و یک لیوان آب خنک بیاشامید و خود را از موقعیت دور سازید.
10. از خواندن قرآن به مقدار زیاد و در نوبت هاى متعدد در طول 24 ساعت هرگز غفلت نورزید؛ چه قرآن تأثیر عظیم در رسیدن به حالت سکینه و آرامش درونى دارد. همین طور عبادت هاى خود، مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب کامل به جا آورید که تأثیر بزرگى در رسیدن به اطمینان خاطر دارد و آدمى را از درون به سکوى آرامش مى سپارد.
11. بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام، دو پاى خود را تا قوزک با آب سرد بشویید.
12. چند لحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید و همه ماهیچه هاى خود را شل کنید تا آرامش عضلانى پیدا کنید و فکر خود را از آنچه موجب عصبانیت شما شده است منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید.
13. ذکر «لا حول و لا قوة الا بالله» را زیاد بر زبان جارى سازید و سوره والعصر را زیاد بخوانید و تکرار اذکار: «استغفرالله ربى و اتوب الیه» و «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم».
14. براى توجیه رفتارهاى خلاف انتظارى که از والدینتان سر مى زند توجیه مناسب داشته باشید و آنها را مقصر تلقى نکنید تا موجب شود به خود اجازه عکس العمل بدهید؛ مثلاً بگویید خودم از ایشان بدتر رفتار مى کنم؛ آنها مقصر نیستند؛ اشتباه من باعث رفتار نامناسب آنها شده است.
شرح موارد فوق را در جدولى بنویسید و موارد انجام شده و یا تخلف از آن را یادداشت کنید و همواره سعى کنید موارد تخلف را کاهش داده و بیش از پیش خود را به انجام آنها مقید سازید و حتى قبل از بروز آن موقعیت ها و به صورت مستمر، راه کارهاى فوق را سرلوحه اعمال خود قرار دهید و از آن به بعد، باید میزان موارد پرخاشگرى شما کاهش یابد. آنها را نیز یادداشت کنید و کم کم از میزان آنها در طول روز، هفته و… بکاهید و خود تنبیهى را به کار بگیرید.
در پایان توصیه می شود جهت اطلاعات بیشتر و دقیق تر کتاب معراج السعاده، مقام سوم، بحث مربوط به غضب و حلم را مطالعه فرمایید. ما هم برای شما انسانهای خواستار پاکی دعا می کنیم و منتظر نظر شما نسبت به این مطالب هستیم تا در کنار یکدیگر به سمت وضعیت مطلوب حرکت نماییم.