علت عدم نگارش کتاب توسط شیعیان در قرن اول

جواب اجمالی :
عدم نگارش کتب و منابع تفسیری ، حدیثی ، تاریخی ، و…. در جهان اسلام و جهان اهل سنت و جهان تشیع دلایل مختلف دارد .
شاید مهم ترین عامل آن ،سیاست منع تدوین حدیث در قرن اول توسط خلفا و بنی امیه ( سال 123 زمان عمر بن عبدالعزیز و یا 132 پایان بنی امیه ) باشد .
نگارش کتب و مغازی و مقاتل و سیره و سنن و نگارش کتب حدیثی و تفسیری و…. از قرن دوم شروع شد و ارتباطی با شیعه و سنی ندارد .
گرچه شیعه به دلیل مخالفت با خلفا و بنی امیه ، و بنی العباس گرفتار محدویت های بسیاری بوده است و این محدویت ها در نگارش کتب و منابع تاثیر گذاربود.
توضیح بیشتر :
تاکید اسلام و قرآن و سنت پیامبر و اهل بیت ع بر علم و آموزش و کتاب و قلم و کتابت و نگارش بوده است .اما به دلایل مختلف از جمله توجه به قرآن و قرآن بسندگی نگارش کتب حدیثی ، تفسیری و تاریخی و… توسط خلفا و بنی امیه ممنوع بود و این ممنوعیت برای احادیث و روایات پیامبر و اهل بیت ع با محدویت های بسیاری مواجه بود.
با این حال با تاکید پیامبر و اهل بیت ع از خود اهل بیت و اصحاب کتابهایی به عنوان اصل ، و کتاب در منابع یاد شده است که این کتابها در اصطلاح اهل فن به ” اصول اربعماِه ” معروف هستند . اما متاسفانه بسیاری از کتب و منابع و سیره از زمان پیامبر و ائمه ع از قرن اول باقی نمانده است و آنچه از شیعه باقی مانده بیشتر روایات باقرین و صادقین ع است که مربوط به نیم قرن اول قرن دوم ( 113 تا 148 ) می باشد .
باز با این حال شیعه به علت محرومیت ها و محدویت های بسیار توفیق چندانی در نگارش کتب و منابع نداشت زیرا حکام و خلفای اموی و عباسی مانع چنین کاری بودند .
شیعه پس از عصر حضور ائمه و در آغاز عصر غیبت یعنی سالهای آغازین قرن چهارم ( 329 آغاز غیبت کبری امام عصر عج ) موفق شد با نگارش کتابهای حدیثی و تفسیری و تاریخی ، برخی از عقب ماندگی تاریخی را جبران کند.
به گفته ابوالقاسم گرجی تدوین و بررسی حدیث در میان شیعه و اهل سنت دو مسیر مختلف را طی کرده‌است. پیشوایان اهل سنت و به‌خصوص دو خلیفه نخست، ابوبکر و عمر، کتابت حدیث را منع کردند. منع کتابت حدیث تا زمان عمر بن عبدالعزیز تداوم داشت. بدین ترتیب تدوین حدیث در میان اهل سنت از سده دوم هجری آغاز شد. برخی مورخان تاریخ تدوین حدیث را آغاز سال ۲۰۰ هجری می‌دانند. در میان شیعه با توجه به اهتمام امام علی ع و اصحاب وی به تدوین حدیث، این امر از سده نخست هجری آغاز می‌شود. در الفهرست ابن ندیم نخستین کتاب شیعه را کتاب سلیم بن قیس هلالی برشمرده شده‌است، که تاریخ آن حدود نیمه سده اول تا اوائل سده دوم هجری تخمین زده شده‌است.
با رفع فشارهای سیاسی در نیمه اول سده دوم هجری اصحاب امام محمد باقر ع و امام جعفر صادق ع ، امامان پنجم و ششم، شیعه به‌طور گسترده به گردآوری و تدوین احادیث پرداختند. در این دوره کتاب‌های حدیثی تألیف شد که معروفترین آن‌ها اصول اربعمائه است.
کتاب اسرار آل محمد سلیم بن قیس الهلالى العامرى الکوفى از اصحاب خاص امیرالمؤمنین(ع)، امام حسین(ع) و امام زین العابدین(ع) و امام باقر(ع) است. او متوفاى سال 76 ه.ق مى باشد. کتاب او اولین کتاب حدیثى و تاریخى نگاشته شده شیعه است. امام سجاد و امام باقر(ع) راجع به آن فرمودند: «صدق سلیم رحمه اللّه هذا حدیثنا کلّه نعرفه» (بحارالانوار ـ ج 1، ص 76 و ج 23، ص 124، وسائل الشیعه، ج 18، ص 72) علامه مجلسى در روضة المتقین مى فرماید: شیخ کلینى و شیخ صدوق حکم به صحت کتاب سلیم کرده اند، گرچه متن خود کتاب دلالت بر صحت آن دارد. (روضه المتقین، ج 14، ص 372) صاحب وسائل الشیعة شیخ حر عاملى آن را از کتاب هاى معتبر مى شمارد. (وسائل الشیعه، ج 20، ص 36 ـ 42). آیت اللّه مرعشى نجفى(ره) مى گوید: این کتاب از قدیمى ترین و صحیح ترین کتاب ها نزد شیعه است، بلکه برخى از اهل سنت نیز حکم به صحت آن کرده اند. (مقدمه احقاق الحق، ج 1، ص 55) آیت اللّه خوئى در معجم الرجال الحدیث به بررسى چند جانبه آن پرداخته اند. (ج 8، ص 216 ـ 225) اما برخى از علماى بزرگ مثل شیخ مفید آن را تضعیف کرده اند. (تصحیح الاعتماد، ص 72) جمع این دو نظریه به این است که اصل اینکه سلیم بن قیس کتابى دارد که مورد تأیید اهل بیت بوده ثابت است.
منابع جهت مطالعه بیشتر :
موانع و مشکلات تاریخ نگاری شیعه نویسنده : علی امامی فر – مجله معرفت، ش 18
تاریخ شیعه، نوشته محمدحسین مظفر ترجمه سیدمحمدباقر حجتی
نقش ائمه(ع) در احیای دین، نوشته علامه سید مرتضی عسکری
شیعه در اسلام ، نوشته سیدمحمدحسین طباطبایی
حیات فکری و سیاسی امامان شیعه،‌ نوشته رسول جعفریان