عوامل موثر در تحكيم خانواده از نظر اسلام چيست؟

مقدمه:
خداوند انسان را با انگيزه ها و تمايلات مختلف خلق كرده است كه از جمله آن تمايلات مي توان به ميل قوي هر جنس به جنس مخالف و علاقه بين آن دو اشاره نمود. هر چند تمايلات جنسي، بين حيوان و انسان مشترك مي باشد، ولي تمايز انسان از حيوان، به جهت نوع پاسخگويي به اين نياز است. لذا انسان متعالي داراي جلوه هاي متعالي رفتار جنسي نيز مي باشد و قيودي كه دين و شريعت براي انسان مشخص كرده براي ايجاد اين تعالي است.
مهمترين توصيه دين در برخورد با تمايلات جنسي، ازدواج است كه ثمرة اين ازدواج تشكيل يك خانواده و در نتيجه رشد و بالندگي جسمي، معنوي و رواني است. و البته بايد توجه داشت كه هر ازدواجي منجر به رشد و تكامل نمي شود بلكه پيوندي نتيجه اش رشد و بالندگي است كه واقعاً از روي منطق و فكر انجام گيرد و طبق معيارهاي شرع مقدس و عقلانيت بوجود آمده باشد. كساني كه صرفاً بخاطر آزادي، پول، مقام، احترام پدر و مادريا به  خاطر صرفاً ازدواج كردن به همسري شخصي در مي آيند احتمال سعادتمند شدن آنان در زندگي زناشويي بسيار كم است. و در مقابل كساني كه همسر خود را به خاطر احساس احترامي كه به او دارد، بخاطر اينكه شخص مسئوليت پذير است، به دليل مقام ثابت و حُسن اخلاق و تقوايش انتخاب كند؛ احتمال سعادتمند شدنش بيشتر است.
با توجه به اين مقدمه نكاتي را جهت بهبود روابط خانوادگي و زناشويي گوشزد مي كنيم.
الف. هر انساني اخلاق و خصوصيات خاصّ خود را دارد ولي مسائلي هست كه در بين تمام انسانها مشترك است و اين مشتركات باعث نزديكي و همدلي افراد مخصوصاً زن و شوهر مي شود و لذا در محيط خانواده زن و مرد بايد سعي كنند آن نيازهاي مشترك تأمين گردد و در اين مسأله خانم ها نقش بيشتري مي توانند ايفا كنند.
امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايند: در ارتباط بين زن و شوهر، مرد سه وظيفه اصلي دارد: مدارا و خوشرفتاري با زن، تا محبت و علاقه زن را جلب نمايد و خوش اخلاقي بازن، تا قلب او را خوشحال سازد، و گشاده دستي با زن.
و زن نيز در روابط خود با همسرش بي نياز از سه ويژگي نيست: خود را از هر پليدي دور دارد تا آنجايي كه شوهرش در هر حالتي خوش يا ناخوش، به وي اطمينان كند و تعهد اخلاقي در مقابل شوهر تا او را محزون نكند و «اظهار عشق و علاقه به همسر»[1] (اظهار يعني اينكه حتماً در كلام و بيان اين مطلب را بگويد).
ب. هيچ زندگي اي وجود ندارد كه خالي از مشكلات و نگرانيها باشد، منتها خيلي از افراد بخاطر درايت و هوشمندي كه دارند، مشكلات را كم كرده و فضاي زندگي را معطر و نوراني مي كنند و لذا مناسب است هر انسان خردمندي سعي كند بر مشكلات غلبه كرده و ريشة مشكل را زايل گرداند و سعي كند فضاي زندگي خود را باطراوت و شاداب كند و توجّهي به زندگي ديگران نداشته و حسرت آنان را نخورد بلكه خود را خوشبخت ترين تلّقي كرده و خوشي هاي ديگران را در زندگي خود نيز بوجود آورد و به خودش بگويد، تو بايد بهترين باشي و با حوصله، سعة صدر، گذشت،خوش اخلاقي و توكل بر خدا به جنگ نگرانيهاي زندگي خانوادگي خود برود.
پيامبر گرامي اسلام فرمودند: حق مرد بر زن اين است كه زن ملازم خانه باشد و به شوهرش دوستي و محبت كند، و از خشم او دوري كند و آنچه را مورد رضايت اوست انجام دهد و به پيمانها و وعده هاي وي وفادار باشد..[2]ج. تفكّر و انديشه هاي انسان بر عملكردش اثر ويژه اي دارد و لذا اگر انسان، نگاه خوشبينانه اي نسبت به كسي داشته باشد؛ در رفتارش تأثير خاصي مي گذارد و لذا متخصصين تربيت و مسائل خانواده نكات زيادي را جهت اصلاح عملكرد همسران و اصلاح انديشة آنان بيان كرده اند و توجه به اين نكات فوايد زيادي دارد و ما در اينجا به بعضي از آنها اشاره مي كنيم:
1. نسبت به همسر خود نگرشي مطلوب و متعالي داشتن و او را امانت الهي دانستن.
2. احترام به همسر و محترمانه با او صحبت كردن و ابراز علاقه به او. (انسان ها شيفته شخصيت خود هستند شما با احترام به شخصيت ايشان خود را به او نزديك تر مي كنيد وقتي كه احساس شود براي شخصيت او خطري نداريد راحت تر به نقدها و پيشنهادهاي محترمانه شما گوش مي كند).
3. حقوق متقابل خود، همسر را شناختن و در صدد ايفاي آن بر آمدن.
در اين زمينه دكتر اسپرجيون، روان شناس معروف انگليسي، مي گويد: بر اساس تجارب و كارهاي مشاوره اي كه با خانواده هاي بسياري داشته ام به اين نتيجه رسيدم كه چهار عامل باعث ازدواج موفق است.
الف. تأمين نيازهاي جنسي يكديگر، ب. با يكديگر ارتباط و تعامل توأم با تفاهم داشتن و در موقعيت هاي گوناگون، از همديگر ستايش و قدرداني كردن، ج. زمينه هاي تشويق و تمجيد همديگر را فراهم آوردن د. علاوه بر عشق و محبت نسبت به يكديگر، به ازدواج نيز عشق ورزيدن.[3]4. همسر خود را فردي با ارزش و برخوردار از كرامت انساني دانستن.
5. محبت خود را نسبت به همسرتان به صورت عملي نشان دهيد و لذا سعي كنيد مثلاً در روز تولد او، يا روز ازدواج يا مناسبت هاي ديگر، براي او هديه اي تهيه كنيد. (مي توانيد در كادوي هديه خود نامه اي به ايشان بنويسيد و بخواهيد كه وقتي تنهاست آنرا بخواند و در آن اشاره كنيد كه با توجه به اينكه دوستتان دارم و نمي خواهم نسبت به هم احساس دوري و فاصله داشته باشيم اين نامه را مي نويسم خوبي نامه همراه با هديه در اين است كه او احساس حمله به شخصيت و يا نقد شديد را نمي كند، البته اگر با ظرافت و محترمانه صورت بگيرد و وقت تأمل بيشتري به گذشته خود پيدا مي كند.
7. باور كنيد كه همسرتان انساني است منحصر به فرد و واجد ويژگي هاي شخصي مثبت و منفي، لذا از مقايسة او با ديگران به شدت اجتناب كنيد.
8. سعي كنيد حالات و روحيات همسر خود را بشناسيد و فهرستي از آرزوها و علائق وي تهيه كنيد و از انتظارات او آگاه شويد، سپس به تأمين خواسته ها و علايق منطقي و اصولي وي خود را ملزم سازيد.
9. باور كنيد كه هر كلمه و گفتار شما، در بردارندة بار عاطفي و رواني است كه بر وجود شنونده تأثير مثبت و منفي دارد لذا سعي كنيد از زبان گرم، نرم و ملايم استفاده كنيد.
پيامبر اكرم ـ صلي الله عَليهِ وَ اله و سَلَم ـ فرمودند: بهترين زنان، كساني هستند كه با محبّت، سازگار، خوش زبان باشند و بدترين زنان، كسي است كه لجباز باشد.[4]10. سعي كنيد خود را برتر و بالاتر از همسرتان احساس نكنيد و او را شريك زندگي بدانيد و به اين نكته توجه كنيد كه درجات تحصيلي، موقعيت اجتماعي، وضعيت سني و امكانات مالي شما بايد بر ميزان فروتني و خضوعتان بيفزايد.[5]د. هر انساني تشنه محبت، زيبائي و خوش بويي است و لذا سعي كنيد از آرايش خود براي همسر دريغ ننموده و هميشه معطر و جذاب در مقابل او ظاهر شويد.
پيامبر گرامي اسلام به يكي از زنانش فرمودند: چرا تو ژوليده مو هستي و چرا سرمه نكشيدي و چرا خضاب نمي كني (موهاي خود را رنگ نمي كني.)[6]و حضرت علي ـ عليه السلام ـ فرمودند: زن مسلمان بايد خودش را براي شوهرش خوشبو سازد.[7]ح. ارتباط كلامي خود را افزايش دهيد كه اين، خود كليد كشف بسياري از مشكلات و يافتن راه حل آنها است و زمينه ساز شناخت همسر و تغيير قلب اوست.
و. اگر واقعاً خواستار زندگي مشترك هستيد، سعي نماييد به خواسته هاي دروني او پي ببريد و تفكّرات او را بشناسيد تا بتوانيد براي تفاهم در زندگي زبان مشتركي داشته باشيد زيرا خيلي از افراد نمي توانند توقّعات همديگر را برآورده كنند يا زبان همديگر را نمي فهمند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. زهرا آيت اللهي، زن در آيات و روايات، انتشارات شوراي فرهنگي، اجتماعي زنان، 1381.
2. احمد صافي، خانوادة، متعادل، انتشارات انجمن اولياء و مربيان، 1374.
3. دانيل ب. وايل، ترجمة فريبا ارشد، با شريك زندگي خود چگونه رفتار كنيم، انتشارات ققنوس، 1378.
4. اميني، احمد، همسرداري، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي.

پي نوشت ها:
[1] . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، 1403 هـ ق، ج78، ص237.
[2] . مستدرك الوسائل، مؤسسه آل البيت، 1367، ج14، ص 238، ح2.
[3] . نوابي نژاد، شكوه، مشاوره ازدواج و خانواده درماني. انتشارات انجمن اولياء و مربيان، 1380، ص 30.
[4] . طبري، مستدرك الوسايل، مؤسسه آل البيت، 1367، ج14، ص162، ح121.
[5] . براي مطالعه بيشتر، ر.ك: صافي، احمد، خانواده متعادل، انتشارات انجمن اولياء و مربيان، 1374، ص 90 تا 100.
[6] . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفا، 1403، ج70، ص122.
[7] . بحارالانوار، همان، ج10، ص 100.