غده فوق کلیوی چیست؟

غده فوق کلیوی که به آن غده آدرنال (Adrenal Gland) نیز گفته می‌شود، شامل یک جفت غده درون‌ریز است که بر روی کلیه‌ها قرار گرفته‌اند. غده‌های فوق کلیوی در ساختار خود از بافت‌ها و سلول‌هایی تشکیل شده‌اند که برای تولید و ترشح هورمون‌های این غدد تخصص یافته‌اند.

هورمون‌هایی که غدد آدرنال در بدن تولید و ترشح می‌کنند، برای انجام فعالیت‌های حیاتی بدن اهمیت ویژه‌ای دارند که شامل موارد زیر هستند:

کنترل میزان قند خون

کنترل میزان آب بدن و تنظیم الکترولیت‌ها، نمک‌ها و فشار خون

سوخت و ساز پروتئین

متابولیسم چربی

واکنش و پاسخ به استرس‌های روانی و محیطی

یکی از مهم‌ترین هورمون‌هایی که غدد فوق کلیوی تولید می‌کنند، در پاسخ به شرایط خطرناک و تهدیدکننده زندگی در بدن ترشح می‌شوند. پاسخ به استرس، به عنوان پاسخ اولیه «جنگ یا گریز» (Fight or Flight Response) برای ما شناخته شده است.

این واکنشی است که با دیدن یک محرک خطرناک و تهدید کننده در بدن ایجاد می‌شود. کورتیزول هورمون اصلی است که فرآیند‌هایی را هماهنگ می‌کند و به ما امکان می‌دهد که در مورد خطری که متوجه آن شده‌ایم، جنگ را انتخاب کنیم یا فرار را ترجیح دهیم. ارزش تکاملی مهمی در توانایی انجام این کار وجود دارد.

هر عاملی که مدت زمان ارسال پیام به عضلات و شروع فرار یا مقابله نسبت به موقعیت خطرناک را کوتاه کند، احتمال زنده ماندن ما را افزایش می‌دهد. غدد فوق کلیوی برای کاهش زمان واکنش در برابر خطر، هورمونی به نام کورتیزول را آزاد می‌کند. احساسی که شاید با آن آشنا باشیم، تمرکز شدیدی است که هنگام مطالعه در شب قبل از امتحان می‌توانیم احساس کنیم.

کورتیزول تا حد زیادی مسئول این تمرکز است. علیرغم همه تأثیرات منفی مرتبط با استرس، هورمون‌های استرس در مقادیر عادی به ما این امکان را می‌دهند تا به شکل بهتری به انجام وظایف مورد نظر خود بپردازیم و بر روی آن‌ها تمرکز کنیم.

بنابراین، غدد آدرنال نقش مهمی ‌در هوشیاری، رشد و مقابله با استرس‌های محیطی دارد. محصولات اصلی ر‌ها شده از غدد فوق کلیوی شامل موارد زیر هستند:

هورمون کورتیزول (Cortisol)

هورمون اپی نفرین یا هورمون آدرنالین (Epinephrine)

هورمون نور‌اپی نفرین یا هورمون نورآدرنالین (Norepinephrine)

هورمون آلدوسترون (Aldosterone)

آندروژن‌های آدرنال (Adrenal Androgens)

پیش ساز هورمون‌های جنسی (Precursors of Sex Hormones).1
 

عملکرد غدد فوق کلیوی

منحصر به فردترین عملکرد غدد فوق کلیوی، توانایی آن‌ها در پاسخ‌های هماهنگ در برابر عوامل استرس‌زا است. این مهم‌ترین عملکرد غدد آدرنال برای کمک به بدن جهت مبارزه با استرس‌های روانی یا محیطی است که تمام این عوامل در افزایش عمر بدن تاثیر دارد. با این حال، غده فوق کلیوی در فعالیت‌های دیگر بدن نیز نقش دارد که در انجام فعالیت‌های روزانه بدن اهمیت ویژه‌ای دارند.

نقش‌های روزمره غدد فوق کلیوی شامل موارد زیر هستند:

از طریق هورمون آلدوسترون که در ادامه بیشتر در مورد آن صحبت خواهیم کرد، غده فوق کلیوی به کلیه‌ها اجازه می‌دهد تا فشار خون را از طریق تبادل نمک و آب بین کلیه‌ها و رگ‌های خونی اطراف آن‌ها تنظیم کنند. در غیاب آلدوسترون، کلیه مقدار زیادی نمک را از طریق ادرار از دست می‌دهد که باعث می‌شود که آب زیادی از طریق رگ‌ها خارج شود و توسط کلیه و به شکل ادرار از بدن بیرون رود. این امر، بدن را با خطر کم آبی و کاهش فشار خون روبرو می‌کند.

با ترشح هورمون کورتیزول، بدن نه تنها در شرایط بالقوه خطرناک و تهدید کننده زندگی قادر به پاسخگویی به استرس است، بلکه به بدن کمک می‌کند تا با شروع تولید گلوکز و گردش اسید‌های چرب و اسید‌های آمینه به سلول‌های بدن، متابولیسم بدن را تنظیم کند.

با تولید و ترشح آندروژن‌ها، غده‌های فوق کلیوی می‌توانند با ایجاد رشد اندام‌های جنسی و بروز صفات ثانویه به ایجاد اختلاف بین جنس مرد و زن کمک کنند.1
 

علائم اختلالات غده فوق کلیوی چیست؟

علائم اختلالات غدد فوق کلیوی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

سرگیجه

خستگی بیش از حد

تعریق

حالت تهوع

استفراغ

افزایش میل به نمک

قند خون پایین

فشار خون پایین ، همچنین به‌عنوان hypotension (فشار خون خیلی ضعیف) شناخته می‌شود

قاعدگی‌های نامنظم

لکه‌های تیره روی پوست

درد عضله و مفصل

اضافه یا کاهش وزن

علائم اختلالات و بیماری‌های غدد فوق کلیوی در ابتدا خفیف به نظر می‌رسند. به‌مرورزمان، این علائم معمولاً بدتر شده و دفعات آن‌ها بیشتر می‌شود. اگر مکرراً دچار هر یک از این علائم و مشکلات شده‌اید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.2
 

اختلالات و بیماری‌های غدد فوق کلیه کدام‌اند؟

بیماری آدیسون

این اختلال نادر ممکن است در هر سنی بروز کند. در این بیماری بخش قشری آدرنال نمی‌تواند به‌ اندازه کافی کورتیزول و آلدوسترون تولید کند.
 

سرطان غدد فوق کلیه

سرطان آدرنال یک سرطان تهاجمی است اما خوشبختانه بروز آن بسیار نادر است. تومورهای بدخیم آدرنال به‌ندرت در خود غده باقی می‌مانند. آن‌ها تمایل دارند به سایر غدد و ارگان‌ها گسترش یابند. ازآنجایی‌که این غدد هورمون‌های خود را به سراسر بدن ارسال می‌کند گسترش سرطان آدرنال با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتد.
 

هیپرپلازی مادرزادی آدرنال

این بیماری یک نوع اختلال ژنتیکی است که در آن سطح کورتیزول پایین می‌آید. افراد مبتلا به هیپرپلازی مادرزادی آدرنال، اغلب به مشکلات هورمونی دیگر نیز مانند پایین بودن سطح آلدوسترون مبتلا می‌شوند .
 

سندروم کوشینگ

سندرم کوشینگ یک بیماری نادر است که عملکرد آن معکوس بیماری آدیسون است. در این بیماری هورمون کورتیزول بیش از حد تولید می‌شود. علل بروز آن وجود تومور در غده هیپوفیز یا در غده آدرنال است.3
 

تشخیص

پزشک برای تشخیص اختلالات غده فوق کلیوی احتمالاً از آزمایش‌های خون و تصویربرداری‌هایی استفاده خواهد کرد. روند تشخیص ممکن است با انجام آزمایش خون شروع شود. پزشکان می‌توانند از این آزمایش‌ها برای اندازه‌گیری سطوح این موارد در شما استفاده کنند:

هورمون‌های آدرنال

هورمون‌های هیپوفیز

گلوکز

پتاسیم

سدیم

اگر به اختلال غده آدرنال در شما مشکوک باشد ، ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری بعدی را توصیه کند. پزشک می‌تواند از سونوگرافی ، MRI و عکس‌برداری رادیولوژی برای گرفتن تصاویری از غدد فوق کلیوی و هیپوفیزتان استفاده کند. این تست‌ها می‌توانند به پزشک در تشخیص تومورهای احتمالی ،  زوال و از بین رفتن بافت‌های غدد درون ریز و سایر علائم بیماری کمک کنند.3
 

راه‌های درمان مشکلات غدد فوق کلیه

اگر به اختلال غده فوق کلیوی مبتلا شده باشید ، پزشک، درمانی را برای کمک به عملکرد مجدد غدد فوق کلیوی‌تان تجویز می‌کند. اگر عملکرد غدد فوق کلیوی ضعیفی دارید، مانند عملکرد ضعیف ناشی از بیماری آدیسون ، پزشک احتمالاً درمان جایگزینی هورمون (هورمون درمانی) را تجویز می‌کند. اگر غده‌های شما بیش‌ازحد هورمون تولید می‌کنند ، ممکن است داروها و همچنین پرتودرمانی را توصیه کند.

جراحی یکی دیگر از گزینه‌های درمانی برای برخی از اختلالات فوق کلیوی است. پزشک ممکن است  در صورت موارد زیر، عمل جراحی را توصیه کند:

تومورهای بدخیم دارید که می‌توانند برداشته شوند

تومورهایی در غدد فوق کلیوی یا غده‌ی هیپوفیز دارید

سرکوب کننده‌های هورمون با شکست مواجه شده‌اند

در طول درمان ، پزشک برای بررسی میزان هورمون شما باید به طور دوره‌ای خون شما را آزمایش کند. از آنجا که غدد فوق کلیوی شما در سیستم غدد درون ریز، به اندام‌های دیگر بدن مرتبط هستند ، پزشک ممکن است علائم بیماری را در لوزالمعده ، اندام‌های جنسی ، غده تیروئید و غده هیپوفیز نیز بررسی کند.2

پینوشتها
1.www.faradars.org
2.www.drvariani.ir
3.www.honarehzendegi.com