جنگ های دوران پس از هجرت در قالب غزوات و سرایا مدیریت می شد؛ در هر دو دسته جایگاه امیرمؤمنان(علیه السلام) خاص و برجسته بود که به تفصیل از حضور موثر و برتر ایشان یاد می شود.

1. غزوات

آن دسته از جنگ هایی بود که در آنها پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) حضور داشتند، سریه ها، جنگ هایی بود که پیامبر در آنها شرکت نداشتند و برای آن فرمانده هایی از سوی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) منصوب می شد؛ برخی از سرایا به فرماندهی امیرمؤمنان(علیه السلام) صورت گرفت، مهم ترین سمت در غزوات، صاحب لواء یا پرچمدار بود، و همواره قهرمانان مورد اعتماد و دلیران نامور سپاه این سمت را عهده دار می شدند. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، در تمام غزوات پرچم را به دست سردار جوان سپاه، علی(علیه السلام) می سپرد[ تاریخ الخمیس، ج 1، ص 434.] و این نکته در میان تمام نخبگان زبان زد بود، و مورخان از آن، یاد کرده اند که: «اِنَّ عَلِیا کانَ صَاحِب لِواء رَسُولِ اللَّه(صلی الله علیه و آله و سلم) یوْمَ بَدْر وَ فِی کلِّ مَشْهَدٍ»[ ابن سعد، طبقات الکبری، ج 2، ص 10؛ ج 3، ص 89.]؛ «علی پرچمدار رسول خدا در بدر و تمام نبردهه بود».
گویند در جنگ احد، دست راست علی(علیه السلام) آسیب دید و پرچم از دست او افتاد. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) دستور داد که پرچم را به دست چپ علی(علیه السلام) بسپارند و آن گاه این جمله را فرمود: «علی علمدار من در دنیا و آخرت است»[ الاستیعاب، ج 2، ص 111.].

2. سرایا

سرایا و جنگ هایی که امیرمؤمنان(علیه السلام) فرماندهی آنها را به عهده داشتند، متعدد و بسیار بود که مهم ترین آنها عبارتند از:

الف. سریه علی ابی ابیطالب(علیه السلام) به فدک برای مقابله با بنی سعد

این سریه در شعبان سال ششم اتفاق افتاد. علت اعزام این سریه، این بود که رسول خدا خبر یافته بود که بنی سعد جمع شده اند تا یهودیان خیبر را کمک دهند پس علی ابن ابی طالب را با صد نفر به سوی ایشان فرستاد. علی(علیه السلام) شب راه می پیمود و روز پنهان می شد تا به هَمَج، آبگاهی میان خیبر و فدک رسید آنجا به وسیله مردمی که امانش دادند جای دشمن را شناختند و بر آنان حمله بردند و پانصد شتر و دو هزار گوسفند غنیمت گرفتند. بنی سعد با خانواده هایشان گریختند و علی(علیه السلام) خمس غنائم را جدا کردند و بقیه آن را میان اصحاب خود قسمت فرمود و بی آنکه جنگی روی دهد به مدینه بازگشتند[ آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، ص 405.].

ب. سریه علی بن ابی طالب(علیه السلام) به یمن

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) وقتی علی(علیه السلام) را راهی یمن می کردند فرمودند وقتی به سرزمین آنان فرود آمدی تو جنگ را شروع نکن بگذار آنان جنگ را شروع کنند و اگر یکی یا دو نفر از شما کشته شدند باز با آنها جنگ نکن و مدارا کن و بگو آیا موافقید و میل دارید که «لااله الا الله» بگویید اگر گفتند آری بگو آیا موافقید که نماز بگذارید و اگر گفتند آری بگو آیا موافقید که از اموال خود صدقه بپردازید که میان فقرای شما تقسیم شود و اگر پذیرفتند انتظار دیگر از آنها نداشته باش، به خدا سوگند اگر خداوند یک نفر را به دست تو هدایت کند برایت بهتر است از آنچه خورشید بر آن طلوع و غروب می کند. علی(علیه السلام) با سیصد اسب سوار حرکت کرد، وقتی به سرزمین آنها رسید با گروهی از آنها برخورد جنگی در گرفت چند نفر از آنان کشتند و حضرت از تعقیب آنان دست برداشت و ایشان را به اسلام دعوت کرد که به سرعت پذیرفتند و پاسخ مثبت دادند. چند نفر از رؤسای آنها با علی(علیه السلام) بیعت کردند و گفتند ما عهده دار بقیه اقوام خود خواهیم بود و این هم صدقات ما، حق خدا را جدا کن و بگیر. علی(علیه السلام) همه غنائم را جمع کرد و پنج قسمت نمود و خمس آن را با قرعه جدا کرد و تمام خمس را پیش رسول‌خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آورد[ واقدی، المغازی، ج3، ص826.].

جنگ های دوران پس از هجرت در قالب غزوات و سرایا مدیریت می شد؛ در هر دو دسته جایگاه امیرمؤمنان(علیه السلام) خاص و برجسته بود که به تفصیل از حضور موثر و برتر ایشان یاد می شود.

1. غزوات

آن دسته از جنگ هایی بود که در آنها پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) حضور داشتند، سریه ها، جنگ هایی بود که پیامبر در آنها شرکت نداشتند و برای آن فرمانده هایی از سوی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) منصوب می شد؛ برخی از سرایا به فرماندهی امیرمؤمنان(علیه السلام) صورت گرفت، مهم ترین سمت در غزوات، صاحب لواء یا پرچمدار بود، و همواره قهرمانان مورد اعتماد و دلیران نامور سپاه این سمت را عهده دار می شدند. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، در تمام غزوات پرچم را به دست سردار جوان سپاه، علی(علیه السلام) می سپرد[ تاریخ الخمیس، ج 1، ص 434.] و این نکته در میان تمام نخبگان زبان زد بود، و مورخان از آن، یاد کرده اند که: «اِنَّ عَلِیا کانَ صَاحِب لِواء رَسُولِ اللَّه(صلی الله علیه و آله و سلم) یوْمَ بَدْر وَ فِی کلِّ مَشْهَدٍ»[ ابن سعد، طبقات الکبری، ج 2، ص 10؛ ج 3، ص 89.]؛ «علی پرچمدار رسول خدا در بدر و تمام نبردهه بود».
گویند در جنگ احد، دست راست علی(علیه السلام) آسیب دید و پرچم از دست او افتاد. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) دستور داد که پرچم را به دست چپ علی(علیه السلام) بسپارند و آن گاه این جمله را فرمود: «علی علمدار من در دنیا و آخرت است»[ الاستیعاب، ج 2، ص 111.].

2. سرایا

سرایا و جنگ هایی که امیرمؤمنان(علیه السلام) فرماندهی آنها را به عهده داشتند، متعدد و بسیار بود که مهم ترین آنها عبارتند از:

الف. سریه علی ابی ابیطالب(علیه السلام) به فدک برای مقابله با بنی سعد

این سریه در شعبان سال ششم اتفاق افتاد. علت اعزام این سریه، این بود که رسول خدا خبر یافته بود که بنی سعد جمع شده اند تا یهودیان خیبر را کمک دهند پس علی ابن ابی طالب را با صد نفر به سوی ایشان فرستاد. علی(علیه السلام) شب راه می پیمود و روز پنهان می شد تا به هَمَج، آبگاهی میان خیبر و فدک رسید آنجا به وسیله مردمی که امانش دادند جای دشمن را شناختند و بر آنان حمله بردند و پانصد شتر و دو هزار گوسفند غنیمت گرفتند. بنی سعد با خانواده هایشان گریختند و علی(علیه السلام) خمس غنائم را جدا کردند و بقیه آن را میان اصحاب خود قسمت فرمود و بی آنکه جنگی روی دهد به مدینه بازگشتند[ آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، ص 405.].

ب. سریه علی بن ابی طالب(علیه السلام) به یمن

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) وقتی علی(علیه السلام) را راهی یمن می کردند فرمودند وقتی به سرزمین آنان فرود آمدی تو جنگ را شروع نکن بگذار آنان جنگ را شروع کنند و اگر یکی یا دو نفر از شما کشته شدند باز با آنها جنگ نکن و مدارا کن و بگو آیا موافقید و میل دارید که «لااله الا الله» بگویید اگر گفتند آری بگو آیا موافقید که نماز بگذارید و اگر گفتند آری بگو آیا موافقید که از اموال خود صدقه بپردازید که میان فقرای شما تقسیم شود و اگر پذیرفتند انتظار دیگر از آنها نداشته باش، به خدا سوگند اگر خداوند یک نفر را به دست تو هدایت کند برایت بهتر است از آنچه خورشید بر آن طلوع و غروب می کند. علی(علیه السلام) با سیصد اسب سوار حرکت کرد، وقتی به سرزمین آنها رسید با گروهی از آنها برخورد جنگی در گرفت چند نفر از آنان کشتند و حضرت از تعقیب آنان دست برداشت و ایشان را به اسلام دعوت کرد که به سرعت پذیرفتند و پاسخ مثبت دادند. چند نفر از رؤسای آنها با علی(علیه السلام) بیعت کردند و گفتند ما عهده دار بقیه اقوام خود خواهیم بود و این هم صدقات ما، حق خدا را جدا کن و بگیر. علی(علیه السلام) همه غنائم را جمع کرد و پنج قسمت نمود و خمس آن را با قرعه جدا کرد و تمام خمس را پیش رسول‌خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آورد[ واقدی، المغازی، ج3، ص826.].