فرهنگ عاشورا و انقلاب اسلامی

از دیدگاه بسیاری از اندیشمندان و متفکرانی که در زمینه تبیین علل و عوامل پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نظریه پردازی کرده اند، عامل مذهب از قوی ترین و اصلی ترین عواملی است که در پیدایش و پیروزی انقلاب اسلامی، نقش به سزایی ایفا نموده است.
میشل فوکو ـ فیلسوف مشهور فرانسوی و نظریه پرداز پست مدرنیسم ـ در تحلیل و بررسی عوامل انقلاب اسلامی از «معنویت گرایی سیاسی» نام می برد. به نظر او، روح انقلاب اسلامی در این حقیقت یافت می شود که ایرانیان از خلال انقلاب خود ـ در جست و جوی ایجاد تحوّل و تغییر در خویش بودند. هدف اصلی آنان ایجاد یک تحول بنیادین در وجود فردی و اجتماعی، حیات اجتماعی و سیاسی و در نحوه تفکر و شیوه نگرش بود… آنان راه اصلاح را در اسلام یافتند. اسلام برای آنان هم دوای درد فردی و هم درمان بیماری ها و نواقص جمعی بود. به عنوان نمونه ر.ک: عمید زنجانی، انقلاب اسلامی ایران و ریشه آن؛ سید حمید روحانی، نهضت امام خمینی(ره)؛ منوچهر محمدی، تحلیلی بر انقلاب اسلامی؛ علی دوانی، نهضت روحانیون ایران؛ جمیله کدیور، رویارویی انقلاب اسلامی ایران و آمریکا و…
آصف حسین در کتاب ایران اسلامی: انقلاب و ضد آن بر این نکته تأکید دارد که باید مطالعة انقلاب با توجه به عنصر ایدئولوژی، نقش اپوزیسیون اسلامی، مشروعیت، آموزش ها و خصوصاً رهبری صورت گیرد. به نقل از عبدالوهاب فراتی، ضیافت های نظری بر انقلاب اسلامی «مجموعه مقالات» ص 297 حامد الگار نیز در کتاب ریشه های انقلاب اسلامی؛ سه عامل «تشیع، رهبری امام خمینی(ره) و طرح اسلام به عنوان یک ایدئولوژی» را به عنوان ریشه های انقلاب مطرح می کند. همان
از سوی دیگر مروری بر ادبیات سیاسی رایج در روند وقوع انقلاب اسلامی، شعارها، سخنرانی ها و بیانیه های انقلابیون و رهبران نهضت، بیانگر این واقعیت است که از میان عناصر مذهبی، «فرهنگ عاشورا و نهضت امام حسین(ع)، نقش به سزایی در این زمینه ایفا کرده است. مؤلفه های فرهنگ و تعالیم عاشورا عبارت است از:
1. فرهنگ شهادت،
2. فرهنگ مبارزه مستمر حق با باطل،
3. فرهنگ طاغوت ستیزی و طاغوت زدایی،
4. اصل پیروی از رضای خدا و مصالح مسلمین،
5. فرهنگ پیشگیری از جرم و فساد قبل از وقوع آن در فرهنگ نظارت عمومی و امر به معروف و نهی از منکر. هاشم هاشم زاده هریسی، اصول فرهنگ و تعالیم عاشورا، چکیده مقالات گنگره بین المللی امام خمینی(ره) و فرهنگ عاشورا؛ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ص189
این مؤلفه ها در پیدایش و پیروزی انقلاب اسلامی، نقش و تأثیر به سزایی داشته و حفظ و تداوم انقلاب اسلامی نیز در گرو حرکت در این چهارچوب است. اکنون جهت آگاهی بیشتر بحث را در چند محور با کمی تفصیل بیشتر پی می گیریم:

یک. تأثیر فرهنگ عاشورا در پیدایش انقلاب اسلامی

1ـ1. اهداف و انگیزه های انقلابیان

هدف و انگیزه مردم ایران از انقلاب اسلامی، نابودی ظلم، استبداد و استکبار و بر پایی حکومت عدل الهی و اجرای احکام اسلامی به عنوان «معروف» و جلوگیری از وابستگی به اجانب و بیگانگان به عنوان «منکر» بود. اینها همان انگیزه و هدف امام حسین(ع) از قیام عاشورا بود آنجا که می فرماید: « انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدّی ارید ان آمر بالمعروف و انهی عن المنکر و اسیر بسیرة جدّی و ابی علی ابن ابی طالب(ع) ».
اگر یزید بن معاویه تجاهر به فسق و فجور داشت، خاندان پهلوی نیز همان گونه عمل می کردند و به عنوان نمونه باید گفت: اسلام زدایی را تا آنجا رساندند که به طور رسمی تاریخ هجرت پیامبر اکرم(ص) را به تاریخ شاهنشاهی تبدیل کردند!! امام راحل(ره) دربارة تأثیر عاشورا بر اهداف و انگیزه های انقلاب اسلامی می فرماید: «حضرت سید الشهدا(ع) به همه آموخت که در مقابل ظلم، در مقابل ستم، در مقابل حکومت جائر چه باید کرد». قیام عاشورا در کلام و بیان امام خمینی(ره)، ص55
برخی از علمای اسلامی بر این عقیده اند که مهم ترین انگیزه امام حسین(ع) از این قیام، ایجاد حکومت اسلامی بوده است. امام خمینی(ره)، در این زمینه می فرماید: «زندگی سیدالشهدا(ع)، زندگی حضرت صاحب(ع)، زندگی همه انبیای عالم، همه انبیا ـ از اول، از آدم تا حالا ـ همه شان این معنا بوده است که در مقابل حکومت جور، حکومت عدل را می خواستند درست کنند». همان، ص 55
ازاین رو یکی از مهم ترین شعارهای انقلابیون انقلاب، این بود: «نهضت ما حسینیه، رهبر ما خمینیه»

1ـ2. رهبری انقلاب

وجود رهبری حسین گونه همچون امام خمینی(ره)، یکی از مهم ترین تأثیرات نهضت عاشورا در پیدایش انقلاب اسلامی بود.
مردم ایران، صلابت، شهامت، شجاعت، قاطعیت، سازش ناپذیری و روح حماسی حضرت امام حسین(ع) را در شخصیت امام خمینی(ره) متجلی می دیدند و شرایط