روش مطالعه

دانشجوی سال آخر کارشناسی هستم برای کنکور ارشد مشکل دارم چگونه درس بخوانم تا بهتر یاد بگیرم؟

«برای موفقیت در فرا گرفتن دروس سه عامل ضروی است:

1. هوش و استعداد تحصیلی، 2. علاقه به تحصیل، 3، شیوه های ماهرانه تحصیل».[1]
با توجّه به محتوای سؤال تان و این که تا این مقطع تحصیلی پیش رفته اید به نظر می رسد استعداد و علاقه تحصیلی تا حدّ مطلوبی در شما وجود دارد؛ بنابراین در ادامه به مطالب و شیوه هایی اشاره می گردد که می توانید با کمک آن ها بازده مطالعه و یادگیری خود را افزایش دهید.

خوب است قبل از آغاز مطالعه وضو گرفته و رو به قبله دعای مطالعه را بخوانید:

اَللهُمَّ أخرِجنی مِن ظُلُماتِ الوَهم

خداونـدا مـرا از تاریکی وهم خارج کـن

وَ أَکـرِمنـی بِنــــورِ الفَهـم

مـرا از روشنـی دانش و فهم کرامت ده

اَللهُمَّ افتَح عَلَینا أبوابَ رحمتِک

خداوندا درهای رحمت را به روی ما بگشـا

وَ انشُر عَلَینـا خزائــنَ علومِـک

و گنجینه های دانشت را بر ما بگستران

الف. زمان مطالعه

بهترین زمان برای مطالعه بستگی به عادت خود فرد دارد؛ اما باید با واقعیت زندگی تطبیق داشته و به اندازه کافی انعطاف پذیر و قابل اجرا باشد. پیشنهادهای زیر نیز در این زمینه راهگشاست:

برای مطالعه به طور روزانه یا هفتگی برنامه مرتبی داشته باشید.

برای تنظیم برنامه مطالعاتی، اوقات از پیش تعیین شده (تغییرناپذیر) نظیر ساعات حضور در کلاس درس و کار و اوقات انعطاف پذیر خود مانند زمان خرید، وقت آزاد، دیدار با دوستان و… را دقیقاً مشخّص کنید تا تعداد ساعات هر درس و ساعاتی که برای مطالعه آن لازم است به درستی محاسبه گردد.

برنامه مطالعاتی خود را بر حسب ساعت تنظیم کرده و ساعت خاص هر درس را به طور کامل مشخص کنید.

مدّت زمان لازم برای خواندن یک کتاب را به دقّت محاسبه کنید. زمان درس خواندن باید به آن اندازه باشد که همه مطالب لازم را یاد بگیرید تا بتوانید به اهداف خود برسید.

یکی از راه های تعیین مدت زمان لازم برای خواندن یک درس آن است که هنگام مطالعه ساعت آغاز خواندن را یادداشت کنید و پس از پایان خواندن نیز دوباره ساعت را یادداشت کنید؛ سپس با محاسبه شماره صفحاتی که خوانده اید، میانگین زمان سپری شده را برای هر صفحه به دست می آورید. این گونه قادر خواهید بود هنگام تصمیم گیری درباره زمان لازم برای خواندن، از این دانسته ها یاری بگیرید.[2]
هر دفعه بیش از یک و نیم ساعت مطالعه نکنید و بعد از مطالعه هر درس کمی استراحت کرده و یا موضوع درس را عوض کنید؛ البتّه استراحت بهتر از تغییر موضوع درس است.[3]
ابتدا دروس دشوار را مطالعه نموده و دشوارترین آن را هر روز مطالعه کنید.

مطالب درسی ای که با هم شباهت ندارند را در کنار یکدیگر مطالعه کنید.

اگر مطالب یادگرفته شده قبل از خواب مرور گردند، دیرتر فراموش می شوند.

بلافاصله پس از صرف غذای سنگین از مطالعه جدّی اجتناب کنید؛ زیرا به دلیل فعالیت بیشتر دستگاه گوارش، حجم خون بیشتری به این قسمت روانه می شود که این موضوع باعث می گردد حجم خون کمتری به مغز انسان رسیده و آمادگی کمتری برای کارهای فکری داشته باشد.

ب. مکان مطالعه

انتخاب محیط مناسب، تمرکز و قدرت یادگیری را افزایش می دهد؛ بنابراین بهتر است به پیشنهادهای زیر توجّه نمایید:

محیط مناسبی برای مطالعه انتخاب کنید؛ اتاقی را انتخاب نمایید که هر روز و در صورت امکان در ساعت های معینی از روز در اختیار شماست؛ زیرا استفاده از یک مکان ثابت و محیط آشنا، موجب تمرکز حواس می گردد.

هوای تازه در مکان مطالعه جریان داشته باشد؛ کمبود اکسیژن باعث کاهش توان جسمی و فکری است که نقش بسزایی در کاهش تمرکز حواس ایفاء می کند.

از نور کافی و یکنواخت استفاده کنید؛ اتاق مطالعه باید به اندازه کافی روشن باشد تا تضاد نوری بین دو قسمت از اتاق موجب خستگی چشم شما نگردد. همچنین توجّه نمایید نور به شکل مستقیم بر روی کتاب نتابد، بلکه اگر از راست به چپ می نویسید نور از سمت چپ بتابد تا سایه دست شما بر روی نوشته نیفتد.

درجه حرارت اتاق مطالعه ملایم باشد؛ یعنی در حدود 20 درجه سانتی گراد (برابر با

68درجه فارنهایت)، رطوبت اتاق مطالعه نیز باید در حدود 50درجه باشد.

مکان مطالعه، محیط آرام و بی مزاحمتی باشد؛ اگر برخی گمان می کنند که با صدای رادیو و… بهتر می فهمند و از خواب آلودگی شان جلوگیری می شود باید گفت که این فقط یک تلقین است.

در موقع مطالعه وضعیت استاندارد داشته باشید؛ بهترین وضعیت برای مطالعه نشستن پشت میز مطالعه و بدترین وضعیت حالت درازکش است؛ زیرا سریع حالت خستگی و خواب آلودگی به سراغ انسان می آید.

ج. روش های مطالعه

سعی نمایید از روش های صحیح مطالعه بهره گیرید؛ زیرا تسلّط بر این روش ها شما را در بهبود نحوه مطالعه یاری خواهند کرد. برخی از این روش ها عبارتند از:

عبارت خوانی:[4] از این روش برای به دست آوردن برداشتی کلی نسبت به مطلبی که اولین بار با آن مواجه شدیم، استفاده می گردد. در این روش به چشم عادت می دهند به جای توقف بر روی یکایک کلمات بر روی گروه کلمات تمرکز کند.

در این صورت میدان دید وسیع تر گشته و چشم حرکت سریع تری خواهد داشت؛ در نتیجه با نگاه کردن به سطور متوجه مجموعه های بزرگ تری از کلمات و عبارات که حاوی معانی بیشتری هستند، می گردد. «سرعت تقریبی عبارت خوانی، بین 300 تا 1000 کلمه در دقیقه است».[5]
دقیق خوانی:[6] «هدف از دقیق خوانی درک کامل مطالب خوانده شده و نگهداری آن ها به طرزی منظم و منطقی در حافظه است، به طریقی که یادآوری آن ها برای استفاده های بعدی میسّر باشد. سرعت تقریبی دقیق خوانی 100 تا 1000کلمه در دقیقه است. فنون اساسی روش دقیق خوانی عبارتند از: سازمان دادن، حاشیه نویسی، علامت گذاری و خلاصه کردن»[7] که در ادامه به شرح

هر یک پرداخته می شود.

سازمان دادن: این شیوه مستلزم تعیین سطوح مختلف مطالب یعنی تعیین ایده اصلی،[8] نکات اصلی،[9] جزئیات[10] مطلب و تشخیص رابطه بین سطوح مختلف و اجزای هر سطح از نظر معناست.

علامت گذاری و حاشیه نویسی: در این شیوه با علامت گذاری و نوشتن رمزها و نشانه ها روی مطالب کتاب، می توان ساختمان مطالب را مشخّص کرد. به عنوان مثال دور ایده اصلی خط کشیدن، نکات اصلی را داخل کروشه قرار دادن،

زیر جزئیات[11] خط کشیدن یکی از روش های متعدد علامت گذاری است.

خلاصه کردن: خلاصه، بیان مجددی از نکات اصلی مطالب به زبان مطالعه کننده است که نه تنها شامل نکات اصلی است، بلکه روابط میان نکات اصلی و دلایل مؤلف را نیز بیان می نماید و به طور منطقی نکات اصلی را به ایده اصلی ربط دهد.

د. تقویت حافظه

در سؤال بعدی به طور مستقل بدان پرداخته خواهد شد.

تقویت حافظه

بیشتر وقت ها که درس می خوانم و مطالعه می کنم مطالب در ذهن من نمی ماند و خیلی زود فراموش می شود. این مسأله گاهی اوقات من را از مطالعه دلسرد می کند، نمی دانم چرا؟

آیا راهکاری برای افزایش حافظه هست؟

قبل از هر چیز شایسته است توجّه داشته باشید که فراموشی،[12] به ناتوانی در یادآوری اطلاعات از حافظه دراز مدّت[13] اشاره می کند؛[14] در حالی که ممکن است بسیاری از اطلاعاتی که شما فکر می کنید، فراموش کرده اید هرگز وارد حافظه دراز مدّت خود نکرده باشید، یعنی به درستی نیاموخته باشید و پیش از ورود به حافظه دراز مدّت از حافظه کوتاه مدّت[15] شما حذف شده باشند.

در حقیقت اگر از انتقال اطلاعات به حافظه بلند مدّت خود مطمئن باشید، جای نگرانی نسبت به حذف و زوال آموخته های تان وجود ندارد؛ زیرا به نظر می رسد فراموشی اندوخته های حافظه دراز مدّت، غالباً ناشی از دسترس ناپذیری اطلاعات است، نه زوال خود اطلاعات.[16]
توضیح این که، در مسیر انتقال اطلاعات از حافظه حسّی[17] به حافظه دراز مدّت چند مرحله حذف اطلاعات صورت می پذیرد که شایسته است نسبت به عدم آن اطمینان حاصل نمایید، به عنوان مثال عدم توجّه یا دقّت از جمله دلایل حذف اطلاعات از حافظه حسّی (نخستین مرحله یادگیری و به یادسپاری اطلاعات) است.

تنها بعد از توجّه و دقّت نسبت به اطلاعاتی که خواهان حفظ آن هستید،

این اطلاعات به مدّت حداکثر 30 ثانیه به حافظه کوتاه مدّت منتقل می گردند و پس از آن فراموش یا حذف می شوند؛ امّا اگر تکرار یا مرور گردند، برای هر مدّت زمانی که لازم باشد در آن باقی می مانند.

با توجّه به مطالب فوق و تعریف حافظه که عنوانی است در مورد توانایی انسان برای یادگیری، نگه داری، یادآوری و استفاده از اطلاعات و دانش، نباید از شنیدن حافظه، تنها یادگیری به ذهن شما تداعی گردد؛ زیرا یادگیری مرحله اوّل حافظه (اکتساب و ثبت اطلاعات) است.

راهکارهای زیر جهت بهسازی حافظه و کاهش پدیده فراموشی پیشنهاد می گردد:

درس ها را به صورت روزانه مطالعه و از انباشته شدن آن ها خودداری کنید؛ زیرا اگر 60 ساعت از فراگیری مطلبی بگذرد، آن مطلب فراموش می شود.[18]
تمرین پراکنده و مطالعه با فاصله داشته باشید. به جای آن که سعی نمایید در یک نوبت و یک باره مطالب را حفظ کنید، وقت خود را تقسیم نموده و چندین بار مطالب را مرور نمایید؛ زیرا نه تنها از خستگی و از بین رفتن انگیزه در شما جلوگیری می کند، بلکه باعث می گردد آنچه در نوبت قبل فراموش کرده بودید به سرعت آموخته شود.

از روش تداعی معنا استفاده نمایید: «تداعی» به معنای دعوت کردن است؛ یعنی هر مطلبی در حافظه ، مطالب دیگر را به خاطر آورد که انواع مختلفی دارد نظیر تداعی به جهت «شباهت»، «همراهی»، «تقابل» و «تضاد». به عنوان مثال شباهت، «باران»و «آب» ، تضاد «رنگ سفید»و«رنگ سیاه» یکدیگر را تداعی می کنند. به هر میزان مطالب جدید درسی خود را با مطالب گذشته ارتباط دهید، بهتر در حافظه باقی می مانند. به عنوان مثال می توانید سؤالاتی درباره علل و پیامدهای مطلبی که می خوانید، طرح نموده و از این طریق بر تعداد راه های بازیابی اطلاعات آموخته شده بیافزایید. به خاطر سپردن نمودارها، اشکال و… نیز از جمله راهکارهای مؤثّر در این زمینه هستند.

از «پیش سازمان دهنده» بهره گیرید. پیش سازمان دهنده مجموعه ای از مفاهیم (البتّه غیر از جزئیات تفصیلی) مربوط به مطلبی است که قصد یادگیری آن را دارید. در این روش ابتدا سعی نمایید کلّی ترین، جامع ترین و انتزاعی ترین مفاهیم و اندیشه ها را در مورد مطلب مورد نظر به طور خلاصه مطالعه نموده و به تدریج به دنبال یادگیری مطالب فرعی تر و جزیی تر باشید.

از علائم اختصاری و یادیارها استفاده کنید. علائم اختصاری یعنی حروف اوّل کلمات را برداشتن و با آن ها یک یا چند کلمه ساختن. به عنوان مثال برای حفظ کردن نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، از «ناجا» و برای به یاد داشتن حروف علّه در عربی می توان از «وای» استفاده کرد.[19]
از روش «پس ختام»[20]بهره گیرید: این روش متشکل از حروف اول شش مرحله است که عبارتند از:

1. پیش خوانی

2. سؤال کردن

3. خواندن

4. تفکر

5. از حفظ کردن

6. مرور کردن.

فرض کنید می خواهید مطلبی از یک کتاب را به حافظه سپرده و با موفقیت بازیابی کنید، برای این کار ابتدا با پیش خوانی مطلب مورد نظر یک برداشت کلّی از موضوعات مهم آن به دست آورید. این کار باعث می شود که مطالب مهم فصل در ذهن شما سازمان دهی گردد. در مرحله دوم، درباره هر بخش سؤال هایی طرح کرده و در مرحله سوم، هر بخش از مطلب مورد نظر را به قصد پاسخ دادن به سئوال های طرح شده، بخوانید. در مرحله چهارم، درباره مطلب مورد نظر فکر کنید، سپس در مرحله پنجم و ششم سعی کنید واقعیت های اصلی مطالبی را که خوانده اید، به یاد آورده و به سؤال هایی که خود طرح کرده اید از حفظ، پاسخ دهید، این کار را چند بار تکرار نمایید.

از مواد غذایی حاوی گلوکز (خرما، عسل و شیرینی جات طبیعی)، مواد دارای کلسیم، فسفر و ویتامین های D، C، B و A؛ مانند لبنیات، روغن ماهی، تخم مرغ، پرتقال، گوجه فرنگی، جوانه گندم، سبزی های تازه، هویج، جگر، عسل، کندر و کرفس تغذیه نمایید.

هم زمان از چند حسّ خود بهره بگیرید: «تحقیقات نشان می دهد که حافظه ما 10 درصد چیزی را می خوانیم، 20 درصد چیزی را که می شنویم، 30 درصد چیزی را که می بینیم، 50 درصد از چیزی را که می بینیم و می شنویم، 80 درصد از چیزی را که می گوییم، 90 درصد از چیزی که هم زمان می گوییم و انجام می دهیم را ثبت می کند. بنابراین سعی کنید برای ثبت یک مطلب در حافظه از چند حسّ خود بهره بگیرید، مثلاً اگر از نوار یا فیلم آموزشی هم استفاده کنید نکات بیشتری در حافظه خود ثبت خواهید کرد».[21]
به امور معنوی و عبادی متوسّل شوید: پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

«ثلاثةٌ یُذهِبنَ النِّسیانَ و یُحْدِثْنَ الذِّکْرَ: قِراءةُ القُرآنِ، و السِّواکُ، و الصِّیامُ؛ [22] سه چیز فراموشی را از بین می برد و حافظه می آورد: تلاوت قرآن، مسواک زدن و روزه».

گرچه به صورت کلّی قرائت تمام سوره های قرآن در تقویت حافظه مفید است، ولی نسبت به سوره های حمد، قدر، یس، واقعه و آیة الکرسی در این زمینه تأکید ویژه شده است.

از عوامل فراموشی آور پرهیز نمایید. پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در وصیتی به حضرت علی(علیه السلام) فرمودند:

«تِسْعَةُ أَشْیَاءَ یُورِثْنَ النِّسْیَانَ أَکْلُ التُّفَّاحِ الْحَامِضِ وَ أَکْلُ الْکُزْبُرَةِ وَ الْجُبُنِّ وَ سُؤْرِ الْفَأْرَةِ وَ قِرَاءَةُ کِتَابَةِ الْقُبُورِ وَ الْمَشْیُ بَیْنَ امْرَأَتَیْنِ وَ طَرْحُ الْقَمْلَةِ وَ الْحِجَامَةُ فِی النُّقْرَةِ وَ الْبَوْلُ فِی الْمَاءِ الرَّاکِد»؛ [23] «نه چیز باعث فراموشی می شود: خوردن سیب ترش، گشنیز و پنیر، خواندن نوشته های قبرها، راه رفتن از میان دو زن، انداختن کنه یا شپش، حجامت کردن در پشت گردن، ادرار در آب راکد».

اضطراب امتحان

من خیلی درس می خوانم، حتّی بعضی مواقع صفحه های دفترم نیز هنگام امتحان یادم می آید؛ ولی جواب ها را فراموش می کنم. هنگام امتحان چنان نگران می شوم و در دلهره فرو می روم که هیچ کاری نمی توانم بکنم! به من بگویید چه کنم تا در امتحاناتم موفق باشم و اضطراب از من دور شود؟

«مطالعات گسترده نشان داده اند که دانشجویان سراسر دنیا علائم اضطراب امتحان[24] را تجربه کرده اند».[25] تنها شما نیستید که با چنین مسأله ای مواجهید؛ زیرا «حالت اضطراب امتحان را نمی توان همیشه حاصل عدم آمادگی برای امتحان دانست، چرا که دانشجویان قوی و بسیار با انگیزه هم از اثرات ناتوان کننده آن رنج می برند».[26]
جمله هایی که در ادامه ذکر می گردند وضعیت دانشجویان را در چنین مواقعی بیان می کنند؛ لذا جا دارد خود را از جهت ابتلای به اضطراب امتحان ارزیابی نمایید. به این نحو که اگر بیش از پنج مورد از آن ها در شما وجود داشت، می توانید نتیجه بگیرید که اضطراب شما نسبت به دانشجویان دیگر ریشه دارتر است. این جملات عبارتند از:

من نگران رد شدن در آزمون هستم.

شب پیش از آزمون، خوب نمی خوابم.

گاهی تلاش می کنم راهی برای فرار از آزمون بیابم.

پیش یا حین آزمون بسیار عرق می کنم؛ یا دچار دل پیچه یا تپش قلب یا تنگی نفس می شوم.

هنگام آزمون، حفظ تمرکز برایم سخت است.

هنگام آزمون، اغلب نمی توانم چیزهایی را که یاد گرفته ام، به یاد آورم.

هنگام پاسخگویی به پرسش های آزمون، اشتباه های بزرگی می کنم.

اگر پاسخ یکی از پرسش های آزمون را ندانم، پریشان می شوم.

از این که زمان رو به پایان برود و من هنوز پاسخ پرسش هایی را نداده باشم، سخت عصبی می شوم.

هنگام آزمون نگران این مسأله می شوم که مبادا دیگران پیش از من برگه خود را تحویل دهند؛ یا بهتر از من پاسخ دهند.[27]
دیدگاه های متفاوتی درباره سبب شناسی و همبسته های اضطراب امتحان وجود دارد. طبق شواهد پژوهشی احتمالاً می توان عوامل و همبسته های اضطراب امتحان را در چهار طبقه دسته بندی کرد:

فردی (اضطراب عمومی، عزّت نفس، خودپنداره، تیپ شخصیتیA، خودکارآمدی، درماندگی آموخته شده، جایگاه مهار، اسناد، هوش، انگیزش، انگیزه موفقیت، آمادگی، انتظارات دانش آموز/ دانشجو)

خانوادگی (تعامل والد – کودک، وضعیت اجتماعی – اقتصادی، شیوه های فرزندپروری، انتظارات والدین)

آموزشگاهی (محیط مدرسه/ دانشگاه، عملکرد تحصیلی، نوع درس، مراقبین امتحان، مهارت های مطالعه، انتظارات معلّم)

فرهنگی (جو امتحان، انگیزش، آمادگی عاطفی و احساسی، رابطه امتحان شونده و امتحان گیرنده و…).[28]
روش های کاهش اضطراب امتحان

روش ها و تکنیک های موفقیت آمیز متعددی از جمله درمان های دارویی، درمان شناختی، درمان منطقی- هیجانی و… برای کاهش و از بین بردن اضطراب امتحان وجود دارد که پرداختن به آن ها مجالی گسترده تر می طلبد. در ادامه به ذکر چند پیشنهاد کاربردی در این زمینه اکتفا می گردد که بی تردید با اجرای پیوسته آن به موفّقیّت دست خواهید یافت.

استفاده از روش های یاد گیری مانند: به کارگیری روش های کارساز در مطالعه، گوش دادن در کلاس درس، یادداشت برداری خوب در کلاس، روخوانی و مرور کلی فصل های کتاب، برجسته سازی و علامت گذاری مطالب مهم در کتاب درسی، یاداشت برداری از کتاب، به یادسپاری و یادآوی اطلاعات زمینه دلهره آزمون را از خود دور سازید.

شرکت در جلسات رفع اشکال : زیرا هدف اساتید از برگزاری این جلسات کمک به شماست؛ بنابراین دریابید:

کدام یک از مطالب کتاب درسی، یاداشت های کلاسی و جزوه ها مهم تر است؟

پیشنهادهای ویژه استاد در مورد نکته هایی که باید برای امتحان بخوانید چیست؟

آیا می توانید در هنگام امتحان از کتاب[29]، جزه و یا ماشین حساب استفاده کنید؟

کدام یک از انواع پرسش های: «درست- نادرست»، «چند گزینه ای»، «جورکردنی»، «پر کردنی»، «تشریحی» یا گونه های دیگر در آزمون مورد پرسش قرار می گیرند؟

مدت زمان آزمون به چه اندازه است؟

محل برگزاری آزمون کجاست و شرایط محیطی آن چگونه است؟

آیا این امتحان با امتحانات دیگری که استاد مورد نظر برگزار نموده، شباهتی دارد؟

خواب مناسب: قبل از آزمون به اندازه کافی بخوابید؛ زیرا در شرایط خستگی نمی توان امتحان را به خوبی به پایان رساند.

دوری از شتاب زدگی: با شتاب زدگی در جلسه امتحان حاضر نگردید.

یاد خدا: با یاد خدا و با وضو در جلسه امتحان حاضر شوید.

اعتماد به نفس: به دانشجویانی که با دلهره و نگرانی از این و آن درس می پرسند یا با این حالت مشغول مرور جزوه ها هستند، توجّه نکنید؛ زیرا انرژی منفی آن ها مایه سلب تمرکز و ایجاد نگرانی هستند.

آشناسازی: با راهکارهای آزمون دادن تشریحی، تستی و… آشنا گردید تا اضطراب و دلهره را در شما کاهش دهد.

حفظ آرامش: اگر در جلسه امتحان و در حین امتحان هیجان زده شدید به خود یادآوری نمایید که این هیجان، طبیعی است و می تواند به شما کمک کند از عهده امتحان برآیید. درست نظیر هیجانی که ورزشکاران را در میادین ورزشی یاری می دهد تا بر رقیب خود پیروز گردند.

تمرین آرمیدگی: وقتی روی صندلی آزمون نشستید، دقایقی پیش از شروع امتحان – بی آنکه توجّه کسی را جلب کنید – چند نفس عمیق کشیده و همه عضلات بدن را یکباره منقبض سازید، چند ثانیه صبر کنید و آن گاه همه را رها کنید. به آرامشی که از نوک پنجه های پا به طرف بالا می آید توجّه کنید. در این هنگام، آرامش را به تمام نقاط بدنتان ببرید و آرام و آرام تر شوید. دوباره چند نفس عمیق بکشید و یا چشم هایتان را بسته و منظره زیبایی را که قبلاً دیده اید (رودخانه آرام، کوهستان پر برف، چمن زار زیبا و…) در ذهن خود مجسم کنید. خود را در آن محل زیبا ببینید و آرامشی را که می توانید در آن مکان داشته باشید، احساس کنید. پس از چند ثانیه، چشم های تان را باز کنید و با این احساس آرامش به استقبال امتحان بروید.

نگاهی گذرا: ابتدا نگاهی گذرا به همه پرسش های امتحانی داشته باشید تا با نوع پرسش هایی که باید پاسخ دهید، آشنا شده و بتوانید شناختی اجمالی نسبت به ساده یا دشوار بودن شان داشته باشید.

راهنمای آزمون را بخوانید: ممکن است شیوه پاسخ دادن به پرسش ها با آن چه که انتظارش را داشتید، متفاوت باشد. به عنوان نمونه ممکن است نیازی نباشد به همه سؤالات پاسخ دهید، بلکه سؤال و یا سؤالاتی اختیاری در برگه امتحان وجود داشته باشد که گرچه بهتر از بقیه سؤالات بدان پاسخ داده باشید؛ امّا برای پاسخ به آن ها نمره ای دریافت نکنید. همچنین دریابید که جواب پرسش ها را باید کجا بنویسید.

زمان بندی: برای پاسخگویی به سؤالات برنامه ریزی زمانی داشته باشید.

اولویت بندی: ابتدا به سؤالات ساده تر پاسخ دهید؛ زیرا در این صورت دست کم هنگام اتمام وقت امتحان به همه پرسش هایی که جواب درست شان را می دانستید، پاسخ داده اید و وقت تان برای پاسخگویی به سؤالاتی که اطمینان دارید پاسخ آنها را نمی دانید، تلف نشده است. در ضمن ممکن است زمانی که مشغول پاسخگویی به پرسش های ساده تر هستید جواب پرسش هایی که در نگاه نخست نمی دانستید را به یاد آورید.

فراغت ذهنی: در صورتی که بعد از این آزمون ، بلافاصله امتحان دیگری دارید از فکر کردن و تعقیب نمودن نتیجه آزمون قبلی، پرهیز کنید؛ زیرا باعث کاهش روحیه و انگیزه و افزایش نگرانی شما برای امتحان بعدی می شود.[30]

اضطراب کنفرانس

جرأت کنفرانس دادن را ندارم؛ احساس می کنم آن گونه که باید بر سخن گفتن مسلط نیستم و نمی توانم آنچه را که می دانم بر زبان آورم.

در ضمن اگر کسی هنگام سخن گفتن انتقاد کرد، چگونه باید برخورد کنم؟ لطفاً راهنمایی ام کنید.

اضطراب از شرکت در برنامه های جمعی نظیر سخن گفتن در میهمانی فامیلی، ارائه کنفرانس در کلاس درس و… علل زیادی از جمله داشتن افکار منفی، نداشتن اعتماد به نفس و فقدان مهارت کافی در ارائه صحبت و سخنرانی در جمع دارد که در ادامه به نکاتی در این زمینه ها اشاره خواهد شد.

زیربنای احساسات انسان، افکار او است؛ به گونه ای که اگر افکارتان نسبت به خود منفی باشد لاجرم احساسات شما نیز منفی و تخریب گر بوده و توانایی تان را در اجرای کارهای مهم تحت الشعاع قرار خواهد داد. امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) می فرمایند:

«خوضُ النّاسِ فِی الشَّی ءِ مُقدمةُ الکائن؛[31] فرو رفتن و تفکّر در مورد چیزی، سرآغاز وجود و پیدایش آن چیز است».

اگر آن گونه که در ادامه به چند مورد از آن اشاره خواهد شد یاد بگیرید با اصلاح افکار منفی و باورهای غیرمنطقی خود، احساسات نادرست تان را مدیریت نمایید، موفّق تر عمل خواهید نمود.

چند نمونه از این افکار منفی و غیرمنطقی که منجر به ترس از سخن گفتن در حضور جمع می شود، عبارتند از: «اگر من صحبت کنم، می ترسم ، نتوانم نظراتم را به روشنی بیان کنم»؛ «اگر نتوانم درست صحبت کنم، همه مرا مورد تمسخر قرار می دهند»؛ و… .

اگر بتوانید این افکار منفی و غیرمنطقی را به افکار مثبت و منطقی تبدیل کنید، به یقین مشکل تان حل خواهد شد؛ یعنی، به جای این ها این گونه فکر کنید: «اگر من صحبت کنم ممکن است ابتدا عصبی و مضطرب شوم، اما این طبیعی است، وقتی شروع کردم، آرامش بیشتری پیدا می کنم. من سخنران نیستم، اما می توانم نقطه نظرهایم را ارائه دهم».

اینکه چرا باید این طور فکر کنید، به این دلیل است که اگر شما در مقابل اضطراب خود مقاومت کنید، وضع بدتر می شود، پس آن را بپذیرید؛ ولی از بزرگ نمایی آن خودداری نمایید.

در مورد این فکر که ممکن است شما را مسخره کنند به خود بگویید: «لازم نیست همه مردم دنیا مرا قبول داشته باشند؛ زیرا من هرگز انسان کاملی نیستم؛ پس طبیعی است که مورد تمسخر یا نقد عده ای باشم».

یکی دیگر از علل نداشتن جرأت برای ارائه کنفرانس یا سخنرانی، نداشتن اعتماد به نفس کافی است که ملازم با افکار منفی مورد اشاره است. اگر بتوانید قبل از شروع کار، اراده و اعتماد به نفس خود را تقویت نموده[32] و به خود تلقین کنید که قادر بر انجام این کار هستید، مسأله شما تا حد زیادی حل می شود. در حقیقت اعتماد به نفس محصول پیشرفت تدریجی در کار است؛ بنابراین تمرین کنید در محیط های محدود و در جمع دوستان مطالبی ارائه نمایید.

نکته دیگری که شایسته است مدّ نظر داشته باشید آن است که خوب صحبت کردن، سخنرانی و استفاده از زبان و کلام ظرفیتی است که اگر مهارت های لازم را در این زمینه داشته باشید، قطعاً روند کار با موفقیت بیشتری انجام شده

و به نتایج مطلوب تری دست خواهید یافت.

چه بسا افرادی که از اعتماد به نفس بالایی نیز برخوردارند؛ امّا الزاماً افرادی سخنور و با مهارت در اجرای کنفرانس نیستند؛ بنابراین سعی نمایید در این زمینه آموزش ببینید و یا این که مطالعاتی داشته باشید تا به مرور زمان و تمرین بسیار به آنچه در نظر دارید، دست یابید.

جهت ارائه کنفرانسی مؤثّر از مقدمه شروع کرده و بعد وارد توضیح و تفسیر مفصل تر شده و زمانی را هم برای نتیجه بحث بگذارید و در نهایت کنفراس را پایان بدهید. برای موفقیت بیشتر، سعی نمایید:

1. آماده باشید: در مورد موضوعی که می خواهید کنفرانس دهید، مطالعه فراگیری داشته باشید و با پیش بینی و آماده سازی جواب سؤالاتی که ممکن است از شما پرسیده شود با تسلط مناسبی وارد جلسه کنفرانس گردید.

2. تمرین کنید: ارائه کنفرانس را آن قدر تمرین کنید تا احساس راحتی کرده و مطمئن گردید که می توانید اطلاعات تان را در هر زمان محدودی که خواهید داشت، ارائه دهید.

3. مخاطب های خود را بشناسید: کنفرانس خود را براساس میزان آگاهی مخاطبان خود از موضوع، چیزهایی که باید بدانند و علاقه مندی های آنها سازمان دهی کنید.

4. مثبت باشید: این را روشن کنید که شما از موضوع آگاهی خوبی دارید و به آن علاقه مند هستید. خود را در میان جمعی که قرار است در آن صحبت کنید دست کم نگیرید. همه آنها را هم سطح و همتراز خود فرض کنید و به دلیل اطلاعاتی که در موردش تحقیق کرده اید؛ اندکی توانمند تر تجسم کنید.

5. داشتن کمی اضطراب را عادی بدانید: أکثر افراد هنگام انجام هر امر مهمّی، ممکن است مضطرب شوند، هنرپیشه ها قبل از نمایش ، سیاستمداران قبل از ایراد سخنرانی و ورزشکاران قبل از مسابقه تا حدودی ناآرامند. در این میان، آنهایی موفّق هستند که یاد گرفته باشند حالت ناآرامی خود را به عنوان نکته ای مثبت برای موفقیت به کار گیرند.[33]
6. مقدمه ای جالب و دلنشین برای گفتار خود انتخاب نمایید؛ زیرا در این صورت دنبال کردن بقیه صحبت از جانب شنوندگان از احتمال بیشتری برخوردار است. همچنین مقدمه باید مختصر و در عین حال هدف از بیان آن را مشخص کند تا شنونده بداند قرار است به چه موضوعی پرداخته شود. همچنین نباید تنها اطلاعات خاصی را به شنونده منتقل کند، بلکه باید او را جذب نموده و انگیزه لازم را برای پیگیری کلام در او به وجود آورد.

7. از کلمات قابل درک و با معنی استفاده کنید.

8. با اشاره به ارزش و اهمیت موضوع، علت انتخاب خود را در پرداختن به آن بیان کنید. در صورت لزوم جزییاتی که مرتبط با مسأله است را نیز تشریح دهید.

9. مطالب تان را نخوانید: ضمن حفظ ارتباط چشمی تان با شنوندگان، سعی کنید با آنان صحبت کنید و هر جا که دیگر چاره ای نداشتید از نوشته هایتان استفاده کنید.

10. مثال بزنید: برای قانع کردن شنوندگان، با ارائه نمونه های ملموس کنفرانس خود را واقعی کنید.

11. از تصاویر و ابزار کمک کننده بصری نظیر برگه های چاپ شده، جدول، اسلاید و… استفاده کنید.

12. از صدای تان به طرز مؤثری استفاده کنید: «صدا باید واضح و رسا باشد. برخی از سخنرانان به قدری آهسته صحبت می کنند که سخنان آن ها به خوبی شنیده نمی شود و شنوندگان دچار خواب آلودگی و خمیازه کشیدن می شوند.

از سوی دیگر، کسانی هم که همواره با صدای بلند و گوش خراش سخن می گویند، موجبات ناراحتی و خستگی شنوندگان را فراهم می آورند (صدای بلند از میزان دقّت شنوندگان می کاهد) برخی دیگر خیلی تند حرف می زنند به طوری که شنوندگان نمی توانند گفته های آن را دنبال کنند، عدّه ای با مکث های طولانی حرف می زنند و مکث هایی که درنگ آوایی نام گرفته

(آ، اِ، اوم) به کار می برند؛ عده ای دیگر جویده سخن می گویند و گفته های شان مفهوم نیست و یا ممکن است لهجه محلّی داشته باشند و یا به علّت کمرویی نتوانند درست صحبت کنند و گفتارشان با اضطراب و لرزش صدا همراه باشد».[34] بنابراین به تناسب مطالبی که ارائه می دهید لحن صدای خود را تغییر داده و حواستان باشد که خیلی سریع صحبت نکنید. از مکث های طولانی و تُپُق زدن نیز بپرهیزید؛ زیرا این قبیل مسائل نه تنها حاکی از عدم تسلط و آگاهی ناکافی شما نسبت به موضوع است، بلکه با از بین بردن هماهنگی و ارتباط میان موارد مختلف موجب حواس پرتی شنوندگان و خارج شدن رشته گفتار از دست شما نیز می شود.

13. هیجان داشته باشید: بعضی از سخنرانان فقط دهان شان تکان می خورد و سایر قسمت های صورت آن ها حرکتی ندارد و به علّت نداشتن جان و هیجان در کلام، سخنان شان بی تأثیر می باشد؛ در حالی که یک سخنران باید متناسب با موضوع سخنرانی و حال و هوای بحث چهره اش تغییر کند.[35]
14. دیگران را نیز در بحث وارد نموده و از نظرات آنها مطلع شوید؛ زیرا اگر تا انتهای بحث پیش بروید، امکان دارد نقاط کور و مبهمی برای شنوندگان ایجاد شده باشد که فرصت ابراز عقیده یا سؤال در آن موارد را نداشته باشند.

15. دیگران را در بحث شرکت دهید: هرگز فکر نکنید سکوت حضار دقیقاً به معنای تأیید و همراهی با گفته های شماست، بلکه سعی کنید با طرح برخی سؤالات در ارتباط با موضوع، آنها را به شرکت در بحث تشویق کنید.

16. از حساسیت زدایی منظم[36] استفاده کنید: انجام موفق این روش نیازمند آموزش و همراهی مشاوری مجرّب است. در این روش برای انجام عمل حساسیت زدایی، مشاور و مراجع طی چند جلسه به بررسی مشکل و درک چگونگی اضطراب مراجع پرداخته و موقعیت های خاص و اضطراب زا مشخص می گردد. پس از مشخص شدن نوع اضطراب مراجع و موقعیّت هایی که در او اضطراب ایجاد می کنند، درمانگر تکنیک حساسیت زدایی منظم و اصول زیربنایی آن را معرفی می کند. سپس مراجع با کمک درمان گر فهرستی از محرک های اضطراب زا را با رعایت سلسله مراتب تهیه می نماید. در این فهرست موقعیت هایی که بیشتر از همه اضطراب زا هستند در بالای فهرست و آن هایی که کمتر از همه اضطراب ایجاد می کنند، در پایین فهرست قرار داده می شوند. آن گاه بعد از آموزش تن آرمیدگی عضلانی به مراجع، مشاور به او کمک می کند تا در یک حالت آرامش کامل قرار گیرد. در مرحله آخر، درمانگر برای مراجعی که کاملاً در حالت استراحت قرار گرفته است، محرک های اضطراب زا را یکی یکی ارائه می دهد. در ارایه محرک های اضطراب زا درمانگر از پایین ترین سطح جدول شروع می کند و به تدریج به سمت موقعیت هایی پیش می رود که بیش از همه اضطراب ایجاد می کنند.

* در مورد مواجهه با انتقاد دیگران نیز گفتنی است که اختیار با شماست که در چنین مواقعی همچون افرادی عمل نمایید که خود را از هر جهت کامل و سرآمد می دانند و با وجود نقص های مختلف خود را از نظرات مردم بی نیاز می دانند که در نتیجه نه به عیب خود آگاهی پیدا خواهید کرد و نه برای رفع آن اقدامی صورت خواهید داد و یا این که همچون افرادی عمل نمایید که در پی احساس ایراد و نقص در خود با تواضع و فروتنی در مقابل تذکر دیگران موضع گیری نموده و در جهت اصلاح و رفع ایراد در خود دست به کار شوید.

البتّه در این میان عالی ترین روحیه مربوط به کسانی است که با انگیزه مصون سازی خود از خطاء و اشتباه از دیگران می خواهند عیب و ایرادهای شان را به آنان یادآور شوند و از این طریق به یاری آنان بشتابند. امام صادق(علیه السلام) در این زمینه می فرمایند:

«أَحَبُّ إِخْوَانِی إِلَیَّ مَنْ أَهْدَی إِلَیَّ عُیُوبِی؛[37] محبوب ترین برادران من، نزد من کسی است که عیب های مرا برایم به ارمغان بیاورد».

به هر حال گرچه می توانید در برابر انتقاد دیگران خود خوری کرده و با ناراحتی سکوت نمایید و یا این که ناراحت شده و از خود واکنش تدافعی نشان دهید؛ اما سزاوارتر آن است که در مقابل انتقاد دیگران تغییر چشم انداز داده و از میان نقاط منفی و سیاه گفتار وی نقاط مثبت و روشنی را برگزینید. این روش بر خلاف دو شیوه قبل که به عمق اختلاف و ناراحتی افزوده و مشکلی را هم حل نمی کند، شما را قادر خواهد ساخت از تنگنای کم ظرفیتی به در آمده و با پذیرش منتقد، توضیح بیشتری درباره سخنانش بطلبید. از این طریق می توانید او را خلع سلاح کرده و انتقاد وی را از حالت تهاجمی، به حالت سازنده تبدیل کنید. به عنوان مثال ممکن است برای تهیه یک گزارش یا مقاله، زحمت زیادی کشیده باشید؛ ولی استاد یا همکلاسی تان، به شما بگوید: «چی نوشته ای؛ حواست کجا بود؟! » شما می توانید بگویید: «مثل اینکه نکته مهمی را فراموش کرده ام. البته وقت زیادی صرف تهیه این گزارش کرده ام. ممکن است نظر خود را بیشتر توضیح دهید؟» این طرز برخورد، از شدت انتقاد کاسته و به احتمال زیاد باعث می گردد فرد مقابل با شما بهتر گفت و گو کند و راهنمایی مفیدتری به شما ارائه دهد.

افت تحصیلی

من دچار افت تحصیلی شده ام. گاهی برای درس خواندن زیاد وقت می گذارم و گاهی هم هیچی نمی فهمم و واقعاً بی رغبت و بی انگیزه می شوم تا جایی که دلم به درس نمی رود،

چه کار کنم؟

آن چه از کاربرد «افت تحصیلی» فهمیده می شود آن است که ظرفیت یادگیری در هنگام تحصیل، بعد از یک دوره موفقیّت تحصیلی یا پیشرفت، به تدریج کاهش یافته و یا این که به طور کلّی نمرات شما نسبت به ماه قبل و یا ترم و سال های قبل سیر نزولی محسوسی از خود نشان داده است.

حقیقت آن است که افت تحصیلی به این معنا می تواند ناشی از یک و یا مجموعه ای از عوامل مربوط به خود شما به عنوان دانشجو، عوامل مربوط به خانواده، عوامل مربوط به دانشگاه و عوامل مربوط به جامعه باشد.[38]
با توجّه به اطلاعات موجود در متن سؤال به نظر می رسد عمده ترین علّت عدم پیشرفت تحصیلی شما« عوامل فردی» است؛ بنابراین:

بدانید تنها شما نیستید که با چنین مسأله ای مواجهید؛ زیرا افت تحصیلی یکی از مهمترین معضلات نظام های آموزشی در بسیاری از کشورهای جهان محسوب می شود که در میان دانشجویان به چشم می خورد.

هدف خود را از تحصیل مشخّص نمایید؛ زیرا داشتن هدف به شما پویایی، انگیزه و نشاط داده و در شما انرژی می آفریند. توضیح آن که برای برخی از افراد ورود به دانشگاه، هدفی واسطه ای است که در وی شوق و انگیزه ای ایجاد می کند تا با تمام توان به تلاش خود ادامه دهد. در حقیقت ورود به دانشگاه برای چنین فردی یعنی آغاز یک حرکت جدید و مشخص، نه جای ماندن و مقصد نهایی؛ اما کسی که در ذهن خود دانشگاه را به عنوان هدف ترسیم نموده، وقتی وارد دانشگاه می شود، در همان هفته ها یا ترم های اول تمام آمال و آرزوهایش رنگ باخته و احساس می کند دانشگاه سرابی بیش نیست و به دنبال احساس کسلی، دچار بی حوصلگی، سردرگمی و… خواهد شد.

از خود برداشت منفی نداشته باشید: «ذهن ما حقایق را آن طور که ما می بینیم، می پذیرد؛ امّا تلقین منفی درست بر عکس تلقین مثبت فعالیت ما را محکوم به شکست می کند»؛[39] بنابراین با دیدی مثبت و خوش بینانه به خود بنگرید تا انتظار موفقیّت داشته باشید.

شاید تلاش شما تا به امروز بی ثمر بوده و نتوانسته باشید با کوشش خود به موفقیّت مورد نظر دست یابید؛ ولی نباید چنین نتیجه بگیرید که از موفقیّت ناتوانید؛ زیرا چنین برداشتی منجر به عدم تلاش خواهد شد. این که به خود تلقین کنید من یاد نمی گیرم و… عزت نفس شما را پایین می آورد. و در این صورت دیگر نمی توان از شما انتظار یادگیری و موفقیت داشت.

باید سعی کنید مسیر:

«شکست فقدان توانایی (غیرقابل کنترل) احساس عدم شایستگی (نپذیرفتن مسؤولیت) دست کشیدن از کوشش کاهش عملکرد» را به مسیر

«شکست فقدان کوشش (قابل کنترل) احساس گناه یا شرمساری (پذیرفتن مسؤولیت) کوشش بیشتر افزایش عملکرد»

تبدیل نمایید.

موفقیت شما در کنکور ورودی دانشگاه در نتیجه سعی و تلاش شما اتفاق افتاده است، بنابراین شما کسی هستید که «می توانید» در سایر مراحل تحصیل نیز موفّق عمل نمایید، کافی است که بخواهید و از راهش وارد شوید.

اعتماد به نفس خود را تقویت نمایید، بدین گونه که لیستی از توانمندی های خود در زمینه های مختلف تحصیلی و… تهیه نموده و روزی دو یا سه بار با صدای بلند آن را بخوانید یا این که فهرستی از موفقیت های کوچک و بزرگ گذشته خود تهیه نموده و هر از گاهی آن را مرور کنید؛ زیرا یاد آوری و مرور آن ها به شما مسرّت باطنی می بخشد.

لیستی از فواید مادی و معنوی کسب موفقیّت تحصیلی نظیر انتخاب شغل مناسب و… و لیستی از پیامدهای منفی عدم موفقیت تحصیلی نظیر اتلاف وقت، سرمایه و… تهیه نموده و هر روز ضمن مرور، بر آن ها تفکّر نمایید؛ زیرا این مسأله در ایجاد انگیزه برای تحصیل موفّق کارساز است.

شناخت خود را در مورد رشته تحصیلی تان افزایش دهید تا با ایجاد علاقه بیشتر، انگیزه شما برای ادامه تحصیل قوی تر گردد.

از تعامل با افراد بدبین یا منفی گرا اجتناب کنید: از شنیدن سخن هر شخصی که شما را از ادامه تحصیل بازمی دارد و یا مأیوس می سازد نظیر کسانی که دائم می گویند: «خُب، این همه لیسانس بیکار، اصلاً واسه چی آدم باید درس بخونه؟!» جداً اجتناب کنید، بلکه سعی نمایید بیشتر در جمع دوستانی قرار گیرید که انگیزه شما را برای ادامه تحصیل برمی انگیزند. تجربه نشان داده است انسان های موفق- حتی در شرایط نامساعد- موقعیت شایسته خویش را پیدا می کنند.

به طور ویژه از طریق کلاس های جبرانی و… بر برخی از دروس که در آن ها ضعیف تر هستید، متمرکز گردید؛ زیرا بسیار اتفاق می افتد که ضعف درسی در برخی از دروس منجر به بی علاقگی به تحصیل و حتی گاهی ترک تحصیل می شود.

برنامه ریزی؛ یکی از تکنیک هایی که بعد از هدف گذاری به شما در کسب موفقیت یاری می رساند برنامه ریزی است؛ زیرا وقتی برنامه ریزی کنید در مسیر مشخّصی قرار گرفته و مستقیم به سوی هدف پیش خواهید رفت؛ بنابراین برای روزهای مختلف هفته و ماه و ساعات متفاوت آن برنامه مطالعاتی داشته باشید.

موضوعات مورد علاقه را در اولویت مطالعات خود قرار داده و مطالب درسی را به ترتیب از ساده به دشوار مطالعه نمایید. همچنین تمام مطالب دشوار را

در یک جلسه مطالعه نکنید.

مطالعه دروس مختلف را با طرح پرسش های جالب توجه آغاز نمایید تا با تحریک حس کنجکاوی خود برای ادامه یادگیری و مطالعه برانگیخته شوید.

محیط مطالعه و یادگیری را برای خود جذاب سازید تا مانع بروز کسالت روحی در شما شود.

به منظور افزایش حس کفایت و توانمندی در خود، سعی نمایید مطالب درسی یاد گرفته شده را به دوستان خود یا دانشجویان ترم های پایین تر نیز آموزش دهید.

برای تجدید قوا و انگیزه از وقت تفریح و استراحت غافل نشوید؛ زیرا تفریح، مسافرت و گردش در طبیعت زیبا و مناظر سرسبز و به نوعی تغییر آب و هوا باعث نشاط و تجدید قوای روانی و ذهنی انسان است که وی را برای فعالیّت های فیزیکی و ذهنی آماده و بانشاط می سازد. در دیوان منتسب به امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) آمده است:

تَغَرَّبْ عَنِ الْأَوْطَانِ فِی طَلَبِ الْعُلَی وَ سَافِرْ فَفِی الْأَسْفَارِ خَمْسُ فَوَائِدَ

تَفَـرُّجُ هَــمٍّ وَ اکْـتِسَـابُ مَعِیشَــة وَ عِلْمٌ وَ آدَابٌ وَ صُحْبَةُ مَاجِد[40]
از وطن دور شو و مسافرت نما که در سفر پنج فایده است: «تفریح و انبساط روحی، به دست آوردن درآمد و روزی، ارتقای دانش و آداب و همراهی با بزرگان».

سعی نمایید هر از چند گاهی از میزان پیشرفت خود آگاه گردید تا بدانید برای رسیدن به هدف چه گام های دیگری باید بردارید.

سعی کنید پس از هر آزمونی بازخوردی از نکات مثبت و دلیل موفقیت خود و یا نکات منفی و علّت شکست خود از استاد مربوط دریافت دارید. «پژوهش های اولیه درباره بازخورد، نشان داده اند که توضیحات کتبی معلّمان درباره تکالیف و اوراق امتحانی منجر به بهبود عملکرد در آینده می شود».[41]
از فعالیت های مخرب انگیزه اجتناب کنید: برجسته شدن حواشی نسبت به درس، عضویت در گروه های غیرعلمی، تفریحات ناسالم و لذت جویی افراطی می تواند از انگیزه شما برای درس بکاهد؛ امّا فعال بودن در کلاس، ارتباط با اساتید، حضور مستمر و مؤثر در فعالیت های جانبی مربوط به دروس، عضویت در گروه های علمی و توسعه روابط علمی، مطالعه منابع جانبی مفید و جذاب، افزایش مهارت های یادگیری و مطالعه و ایجاد توازن در زندگی می تواند موجب ارتقای انگیزه درسی شما باشد.

تمرکز حواس

من دانشجوی ترم اول هستم. متأسفانه نمی توانم سر کلاس تمرکز کنم و به درس گوش دهم و بیش تر به فکر فرو می روم و درباره مشکلات خوابگاه، زندگی و… فکر می کنم.

برای ایجاد تمرکز به خصوص در هنگام کلاس و مطالعه چه باید بکنم؟

هرگز حدیث حاضر غایب شنیده ای

من در میان جمع و دلم جای دیگر است

پیش از هر چیز توجّه داشته باشید «عدم تمرکز حواس»، موضوعی است که بسیاری از جوانان هم سن و سال شما از آن رنج می برند و دلایل مختلف و متعددی می تواند داشته باشد؛ بنابراین دلیلی ندارد خود را بیش از اندازه نگران سازید، بلکه بهتر است به دنبال راه حل مناسبی برای رسیدن به حد نرمالی از تمرکز حواس باشید؛ زیرا چنین امری صددرصد قابل حصول نیست.

شما با توکل بر خدا، و به کار بردن روش های ایجاد تمرکز، به خوبی از عهده حل این مسأله بر می آیید.

«تمرکز حواس، استعداد ثابت نگاه داشتن توجه و دقت روی موضوع یا کاری است که به میل و اراده انتخاب شده است و مانع شدن از توجه به موضوعات دیگر می باشد».[42]
در یک جمع بندی کلّی، مواردی که بیشتر افراد بدان دلیل با عدم تمرکز فکر و حواس پرتی روبه رو می شوند، عبارتند از:

مجبور کردن و یا مجبور دیدن خود نسبت به انجام کاری: از مهمترین عوامل عدم تمرکز حواس، آن است که فرد به کاری که انجام می دهد، علاقه نداشته باشد. در حقیقت می توان گفت افرادی که خود را مجبور به کاری می کنند و یا سایرین او را به کاری اجبار می کنند، در حالی که تمایل درونی چندانی نسبت به آن کار وجود ندارد قوای ذهنی و روانی شان، به طور خودکار از آن موضوع دور شده و دچار حواس پرتی می گردند.

آشفتگی های درونی: به طور معمول نگرانی، ترس و احساسات هیجان آمیز، مانع تمرکز ذهن می شوند. به عنوان مثال بیشتر افراد در مواجهه با موضوعی، اگر معتقد باشند زمان کافی برای حل آن ندارند و یا توانایی حل مسأله را در خود نبینند، دچار نگرانی و اضطراب شده و به جای اینکه روی آن موضوع متمرکز گردند، بر ترس و احتمال شکست خود تمرکز نموده و به دنبال چیرگی یأس و ناامیدی دچار حواس پرتی می گردند.

بروز حوادث و اتفاقات: گاهی مشکلات خانوادگی، نزدیک شدن زمان پرداخت شهریه یا اجاره خانه و… فضای روانی دانشجو را دچار اختلال نموده و تمرکز حواس وی را از بین می برد.

عدم رعایت بهداشت مطالعه: گاه نیز عدم رعایت بهداشت مطالعه، باعث خستگی جسمی و روانی دانشجو شده، احساس بی علاقگی و به دنبال آن عدم تمرکز حواس را به ارمغان می آورد. به همین دلیل است که باید محیط مطالعه به گونه ای انتخاب گردد که در آن صداهای ناهنجار رفت و آمد وسایل نقلیه وجود نداشته باشد، نور کافی وجود داشته باشد و… .[43]
مشغله فراوان: تعدّد و گوناگونی فعالیت های فرد نیز به ویژه اگر خارج از توان وی باشد، عامل عدم تمرکز حواس است.

فقدان تمرین در جهت تقویت تمرکز.

راه کارهای مقابله با حواس پرتی

شایسته است با توجّه به مطالب فوق به عنوان اوّلین گام در مقابله با حواس پرتی و ایجاد تمرکز حواس منشاء حواس پرتی را در خود شناسایی نمایید؛ زیرا با شناخت دقیق آن درصد زیادی از مشکل حل می شود. در ادامه نیز:

اطمینان داشته باشید که خواستن، توانستن است، امّا باید این واقعیت را پذیرفت که نمی توان ذهن خود را در یک زمان طولانی به طور کامل در اختیار یک موضوع قرار داد. و بقیه افکار را در آن زمان از ذهن خود کاملاً حذف کرد؛ زیرا «زمانی که یک انسان می تواند چنین تمرکزی داشته باشد، حداکثر سه الی چهار ثانیه است». [44]
برای تمام فعالیت های درسی و غیردرسی خود از قبل برنامه ریزی کنید. اوقات شبانه روز را در یک جدول زمان بندی شده – از هنگام بیداری تا موقع خواب – یادداشت و برای هر کاری، زمان خاص و مناسب معیّن کنید. بکوشید طبق همان برنامه تنظیم شده، به فعالیت های مشخص (کلاس، مطالعه، کار، استراحت، عبادت، ورزش و…) بپردازید.

زمان معیّنی را در طول روز، برای اندیشیدن درباره موضوعات مختلف یا تخیّلات و افکار مزاحم، اختصاص دهید. این کار علاوه بر آن که نظم و انضباط در تمام فعالیت ها – حتی در اندیشه و افکارتان – را به ارمغان خواهد آورد، باعث می گردد اگر افکار مزاحمی در غیر زمان معین، به سراغتان آمد و باعث حواس پرتی شما شد، به خود وعده دهید که زمان اندیشیدن در این باره، فلان زمان خاص و معیّن است. در یک جمله «برای هر کار و فعالیتی، وقتی مشخص کنید و در آن زمان به هیچ امری، غیر از آن نپردازید».

عوامل حواس پرتی خود را ثبت کنید. هنگام مطالعه و یا در کلاس درس یک دفترچه یادداشت به همراه داشته باشید که اگر چیزی به ذهن تان وارد شد و در تمرکز حواس شما اختلال ایجاد کرد آن را یادداشت کنید. به عنوان مثال اگر یادتان آمد که باید به کسی تلفن بزنید یا چیزی بخرید، در حالی که وقت آن گذشته است، بهتر است آن را یادداشت کرده و در فرصتی مناسب رسیدگی نمایید تا خیال تان راحت باشد. این عمل شما را از تشتت فکر و تردید و نگرانی نجات داده و مانع حواس پرتی شما می شود.

اصول و قوانین لازم برای مطالعه را شناخته و به دقت رعایت کنید. به عنوان مثال هنگام مطالعه یا سر کلاس، یادداشت برداری کنید تا از این طریق در فضای روانی درس و مطالعه قرار داشته باشید؛ نه این که به دنبال افکار و ذهنیّات خود باشید.

سعی نمایید محیط مطالعه شما از نظر فیزیکی و روانی شرایط مناسبی داشته باشد و عوامل حواس پرتی نظیر سر و صداها، سرما، گرما و نور کم یا خیلی شدید و… شما را نیازارد.[45]
مکان یا مکان های خاصی نظیر کتابخانه های دانشگاهی، کلاس های خلوت، محیط های ساکت در محوطه دانشگاه، منزل و… را برای مطالعه در نظر بگیرید و سعی کنید وقتی در آن مکان هستید فقط مطالعه کنید تا از این طریق عادت مطالعه در آن مکان را در خود ایجاد کنید.

افکار غیرمنطقی، یأس آفرین و کسل کننده ای همچون «تمرکز من کم است»، «این مسأله حل ناشدنی است» و… را از ذهن خود دور سازید؛ زیرا تصوّرات نگران کننده مانع از فایق شدن شما بر سستی می شوند، در مقابل تقویت و رشد احساس توانمندی، ارزش و مناعت زمینه ساز موفقیت در شما خواهند بود.[46]
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

«أوحی اللّه ُ عَزَّ وجلَّ إلی داوودَ(علیه السلام): یا داوودُ، کما لا تَضیقُ الشَّمسُ علی مَن جَلَسَ فیها کذلکَ لا تَضیقُ رَحمَتی علی مَن دَخَلَ فیها ، وکما لا تَضُرُّ الطِّیرَةُ مَن لا یَتَطیَّرُ مِنها کذلکَ لایَنجو مِن الفِتنَةِ المُتَطَیِّرونَ؛[47] خداوند عزّوجلّ به داوود(علیه السلام) وحی فرمود: ای داوود! همچنان که آفتاب بر کسی که در آن بنشیند تنگ نمی آید، رحمت من نیز بر کسی که به آن درآید تنگ نیست و همچنان که فال بد به کسی که فال بد نزند زیان نمی رساند، کسانی هم که فال بد می زنند از فتنه نجات نیابند».[48]
فعالیت های غیردرسی متعدّد خود را که جزو عوامل عدم تمرکز است به حداقل برسانید.

اگر موضوع یا موضوعات خاصی همچون مشکلات اقتصادی، خانوادگی، اجتماعی و… به صورت ویژه باعث حواس پرتی شما می شود، مطمئن باشید با صِرف فکر کردن و مشغولیت ذهنی درباره چنین مشکلاتی، هیچ دردی دوا نخواهد شد. شایسته آن است که از طریق همفکری با دوستان و آشنایان و یا مراجعه حضوری به مراکز تخصّصی مشاوره به دنبال راه حلی مناسب باشید.

با پیش مطالعه وارد کلاس شوید و پرسش هایی که درباره درس به ذهنتان می رسد، بلافاصله از استاد بپرسید. به خود اجازه ندهید سؤال مطرح شده، ذهنتان را به خود مشغول دارد و به تدریج از فضای روانی کلاس خارج شوید.

با این روش ساده، می توانید فرایند تدریجی و محتوای درسی کلاس را پی گیری کنید و خود را در فضای درسی یا مطالعه قرار دهید.

تمرین تمرکز کنید: بهترین لحظات برای ایجاد تمرکز و تقویت آن، زمانی است که فعالیت های قوای جسمی به حداقل برسند؛ زیرا در این صورت، فکر و اندیشه، مجال زیادی برای حداکثر فعالیت می یابد. یکی از شیوه های مؤثر در این زمینه استفاده از فن «رهاسازی عضلانی» است. در این روش، فرد در محلی آرام و در صورت امکان، بر روی صندلی راحتی می نشیند و سعی می کند به تدریج عضلات بدن را از حالت انقباض به انبساط برساند؛ به این ترتیب که ابتدا از عضلات دست و انگشتان شروع کرده، آن ها را ابتدا منقبض نموده، سپس شل و آزاد می کند و آن چنان در انبساط بخشیدن به آنها تلاش می کند که گویی آنها جزء بدن او نیستند و سنگینی ندارند. همین عمل را برای دست دیگر و پاها و قسمت های میانی بدن نیز انجام می دهد تا جایی که تمام عضلات بدن، به رهاسازی کامل برسد. در این صورت، با فراهم شدن زمینه آرمیدگی کامل به وسیله آرمیدگی جسمانی، «تمرکز فکر» نیز حاصل می شود.[49]
«تمرین تصویر ذهنی» به معنای نگه داشتن تصاویر ذهنی دل خواه در ذهن نیز توانایی تمرکز را به نحو چشم گیری افزایش می دهد. امتیاز این روش، آن است که بدون هیچ گونه زمینه یا مقدماتی و در هر شرایط و موقعیتی می توان از آن بهره گرفت. کافی است فرد هر روز چند نوبت و به مدت چند دقیقه، به تصاویر دل خواه خود، تمرکز نماید تا اثرات آن را مشاهده و تجربه کند. برای اجرای این روش چشمان خود را ببندید و شیء را در ذهن خود کاملاً احیا و بازسازی کنید. ابتدا آن را کلی تر ببینید و سپس وارد جزئیات شوید؛ تمام اجزای آن را ببینید و به تدریج و با تمرینات مکرر، تصویر را واضح تر نمایید. وضوح را به درجه ای برسانید که تصویر ذهن، همچون منظره ای طبیعی زنده، به نظر برسد.[50]

برنامه ریزی تحصیلی

من معمولاً موقع امتحان وقت کم می آورم لطفاً راهنماییم کنید که چگونه می توانم در طول ترم برنامه ریزی صحیحی برای درس خواندن داشته باشم تا موقع امتحان وقت کم نیاورم؟

یادتان باشد که شما برای استفاده مناسب از زمان، نیازمند کسب عادات جدیدی هستید؛ بنابراین شایسته است پس از فراگیری اصول برنامه ریزی آن را به تعویق نیندازید؛

در گام اول؛ جدول اولویت بندی فعالیت های هفتگی را ترتیب داده و در سه ستون مجزّا، نوع کارهایی را که در طول هفته انجام می دهید مشخص و اولویت بندی نموده و زمانی را که باید به هر کار اختصاص دهید، مشخص کنید.

در حقیقت باید جدول شما سه ستون داشته باشد که در آن جزیی ترین کارها، اولویت انجام آن و برآورد زمانی مختص به آن درج شده باشد. به عنوان مثال حضور در کلاس، رفت و آمد، مطالعه دروس، غذا خوردن، شرکت در میهمانی، حضور در باشگاه، تماشای تلویزیون، خوابیدن، استراحت و… از جمله فعالیت هایی است که باید در نظر داشته باشید.

در گام دوم؛ پس از تنظیم فهرست کارهای خود در جدول قبلی، کارهای هفتگی خود را در جدولی با عنوان «برنامه ریزی هفتگی» به صورت منظم یادداشت نمایید.

بدین منظور جدولی که دارای هفت ردیف افقی است، تهیه کرده و در این ردیف ها ایام هفته را یادداشت کنید.

در ستون های عمودی نیز از زمان بیدار شدن تا زمان خواب تقسیم بندی کرده و هر ستونی را به کارها و فعالیت های روزانه مورد نظر خود اختصاص دهید. به عنوان مثال 5:30 تا 6:30 برای نماز و قرائت قرآن و 6:30 تا 7 برای خوردن صبحانه و… . همین طور تا هنگام خواب که مثلاً حدود 11 شب است برای

هر یک یا دو ساعت از برنامه خود فعالیتی متناسب با توان و نوع کارتان اسم گذاری کنید.

در گام سوم؛ میزان پیشرفت کار و مطالعه خود را ارزیابی نمایید.

در حقیقت در پایان هر روز و هر هفته و پس از اجرای برنامه، میزان پیشرفت کار خود را بسنجید تا بتوانید موانع عملی شدن برنامه ریزی خود را برطرف کنید.

بدین منظور جدولی با عنوان «جدول ارزیابی از پیشرفت کار» ترتیب دهید که در ستون هایی مجزّا پس از درج نوع فعالیت، زمان مفید و زمان تلف شده برای آن کار را یادداشت نمایید.

به عنوان مثال ممکن است انجام یک کار، نیم ساعت وقت لازم داشته باشد؛ ولی شما آن را در 40 دقیقه انجام می دهید. در این صورت باید نیم ساعت وقت مفید و 10 دقیقه وقت تلف شده برای انجام آن کار در نظر بگیرید تا در برنامه ریزی هفته آینده آن را اصلاح نمایید.

---

پی نوشت ها

[1]. عبدالرضا بهین، پلّه پلّه تا موفقیّت: روش های علمی و کاربردی موفقیّت تحصیلی، ص11.

[2]. جیمز اف. شفرد، مهارت های مطالعه در دانشگاه و مدرسه، ص 156.

[3]. شریعت دلجور رنگیانی، شیوه های یادگیری و مطالعه، ص 91.

[4]. Phrase reading.

[5]. زهرا شعبانی، روش های مطالعه و یادگیری، ص 37.

[6]. Close reading.

[7]. همان، ص 42.

[8]. منعکس کننده اندیشه و مقصود اصلی نویسنده است. شناسایی این ایده از طریق یادگیری نکات اصلی، بهتر میسر می شود. بیان صحیح ایده اصلی یک کتاب یا یک بخش از یک کتاب مستلزم یک یا دو جمله است.

[9]. اندیشه های مهم یا گروه هایی از معنی اند که روی هم ایده اصلی را تشکیل می دهند.

[10]. اطلاعات واقعی، تصاویر و مثال هایی که حاوی و توضیح دهنده نکات اصلی اند.

[11]. فقط زیر کلمات کلیدی و مهم خط بکشید؛ زیرا علامت گذاری تمام مطالب به آن ها اهمیّت یکسانی می دهد که نه تنها باعث یادگیری بیش تر نمی شود، بلکه مانعی بر سر راه تمرکز خواهد بود.

[12]. Forgetting.

[13]. Long – term memory.

[14]. علی اکبر سیف، روان شناسی تربیتی، ص 132.

[15]. Short – term memory.

[16]. مسعود آذربایجانی و محمدرضا سالاری فر، روان شناسی عمومی، ص 169.

[17]. Sensory memory.

[18]. هاشم ذوالقدر، مهارت های تحصیلی و تنظیم وقت «شیوه های مطالعه موفق، مجله رشد، شماره 6، پاییز 1383، ص57 تا 59.

[19]. حمزه گنجی، روان شناسی عمومی، ص 120.

[20]. این روش در متون انگلیسی به P Q 4R معروف است.

[21]. عبدالرضا بهین، پلّه پلّه تا موفقیّت: روش های علمی و کاربردی موفقیّت تحصیلی، ص29.

[22]. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 3، ص 133،ح ٤١٩٣.

[23]. محمدبن علی بن حسین بن بابویه قمی (صدوق )، خصال ، ج 2، ص 423، ح 22.

[24]. Test anaxiety .

[25]. دیوید مک ایلری، روش های موفقیّت در امتحان، ص61 به نقل از (همبری ، 1988؛ سایپ ، 1991).

[26]. همان، به نقل از (زایدنر، 1988).

[27]. جیمز اف. شفرد؛ مهارت های مطالعه در دانشگاه و مدرسه، ص 120.

[28]. کبری کاظمیان مقدم و مهناز مهرابی زاده هنرمند، اضطراب امتحان و شیوه های مقابله با آن،

صص 53- 80.

[29]. در آزمون هایی که به Open book مشهور است.

[30]. عبدالرضا بهین، پلّه پلّه تا موفقیّت: روش های علمی و کاربردی موفقیّت تحصیلی، ص 155.

[31]. عبدالواحد بن محمد تمیمى آمدى، غرر الحکم و درر الکلم، ص 478، ح 11042.

[32]. در سؤالات بعد به این بحث پرداخته خواهد شد.

[33]. عبدالرضا بهین، پلّه پلّه تا موفقیّت: روش های علمی و کاربردی موفقیّت تحصیلی، ص 155.

[34]. همان، ص 118.

[35]. همان، ص 119.

[36]. systematic desensitization.

[37]. حسن بن شعبه حرانى، تحف العقول، ج1، ص 366، ح 6.

[38]. برای مطالعه بیشتر ر.ک: روش های پیش گیری از افت تحصیلی: ویژه مدیران، مشاوران و معلمان مدارس، محمد مصطفوی، مژگان خدادادی، تهران: نشر ورای دانش، 1389.

[39]. شریعت دلجور رنگیانی، شیوه های یادگیری و مطالعه، ص 57.

[40]. محدث نورى، مستدرک الوسائل، ج 8، ص 115، ح 9199.

[41]. علی اکبر سیف، روان شناسی تربیتی، ص 250.

[42]. عبدالکریم قریب، 57 درس برای تقویت حافظه، ص 113.

[43]. برای مطالعه بیشتر ر.ک: سید مرتضی نظری، عوامل موفقیت در تحصیل، تهران: نشر مدرسه، 1390.

[44]. سید مجتبی حورایی، مطالعه موفق با تمرکز، ص2.

[45]. طیبه فردوسی، بررسی عوامل مؤثر در بی توجهی دانش آموزان به مطالب درسی، ص 25.

[46]. ملوین پاورز، رابرت اس استارت، راهنمای تمرکز بهتر، ترجمه حسن نیر، ص47.

[47]. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 11، ص 378، ح 19744.

[48]. همان، ح 19744.

[49]. محمدرضا احمدی، تمرکز فکر و هفت راهکار عملی برای تقویت آن، مجله پرسمان، شماره 47، مرداد 1385، ص 28.

[50]. همان.