انتخاب دوست

در دانشگاه با خیلی از بچه ها سلام و علیک دارم! اما تیپ های مختلفی دارند. نمی دانم دوستی و دوست یابی باید چگونه باشد و ویژگی های دوست خوب و بد چیست و باید به چه کسی اعتماد کنم؟!

یکی از نیازهای روانی اجتماعی انسان «احساس تعلّق و صمیمیت» در نقطه مقابل انزوا و گوشه گیری است که جوان پس از حل بحران هویت و کسب هویتی منسجم به برقراری روابط صمیمانه و صحیح با افراد دیگر تمایل دارد.[1] کسی که از برقراری ارتباط با افراد و جامعه پرهیز می کند و در خود فرو رفته،

از سلامت روانی کافی برخوردار نیست.[2] امام علی(علیه السلام) نیز می فرماید:

«أعجَزُ النّاسِ مَن عَجَزَ عنِ اکتسابِ الإخوانِ، وأعجَزُ مِنهُ مَن ضَیّعَ مَن ظَفِرَ بهِ مِنهُم؛[3]ناتوان ترین مردم کسی است که از به دست آوردن دوستان و برادران ناتوان باشد و ناتوان تر از او کسی است که برادران به دست آورده را از دست بدهد».

اما باید بدانیم؛ برخی دوستی ها را باید به همان مقدار سلام و علیک نگه داشت، و با برخی به مقدار رفع اشکال درسی و جزوه پیش رفت، و با برخی می توان صمیمی شد.

برای تشخیص دوست واقعی می توانید از آزمون شش ستاره کمک بگیرید که اگر کسی که با او رابطه دارید در این آزمون نمره کمتر از چهار می گیرد، رابطه شما ممکن است خیلی محکم و قابل اعتماد نباشد.

علاقه؛ میزان علاقه او به زندگی شما، معیار مهمی است که دوستی او را مشخص می کند. درباره مسأله یا اتفاق مهمی که در زندگی تان جریان دارد برایش حرف بزنید و ببینید آیا تماس می گیرد تا مسأله را پی گیری کند و بفهمد بالأخره چه اتفاقی افتاد.

وفاداری؛ رازى را درباره یک دوست مشترک بگویید و ببینید آیا به گوش او می رسد. دوستان واقعى ارزش اعتماد در روابط را مى دانند. فقط، قبل از گفتن راز دوستتان به این شخص، حتماً از خودش اجازه بگیرید.

افتخار؛ دوستان واقعى به موفقیت هاى شما افتخار می کنند و به پیشرفت هایتان حسادت نمى کنند. ببینید آیا دوست تان فقط زمانى که خبرهاى بدى دریافت می کنید پیش تان مى آید یا وقتى خبرهاى خوبى به دست تان مى رسد نیز به شما سر مى زند.

صداقت؛ دوست واقعی چیزهایی را که به نفع تان است به شما می گوید، حتی وقتی که می داند ممکن است از دستش ناراحت شوید.

احترام؛ به او بگویید اتفاقى جالب و هیجان انگیز در زندگى تان در حال روى دادن است ولى قطعاً ترجیح مى دهید الآن درباره آن صحبت نکنید و ببینید آیا براى گفتن آن شما را تحت فشار قرار مى دهد. دوست خوب به خواسته هاى تان احترام خواهد گذاشت و – فعلاً – به شما فرصت خواهد داد.

فداکاری؛ آیا حاضر است براى خوشحال کردن شما از چیزى دست بکشد؟ آیا لذت و خوشى خودش را فداى رضایت و خشنودى شما خواهد کرد ؟![4]
شایسته است در انتخاب دوست بر احساسات لحظه ای و هیجانات اکتفاء نگردد، بلکه با توجه با پرهیز از شتاب زدگی و در نظر گرفتن سرانجام دوستی و آزمودن طرف مقابل در هنگام نیاز، خشم، سفر، در انتخاب دوست دقت کرد.[5]
امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) در این زمینه می فرماید:

«مَن اتَّخذَ اَخاً بَعْدَ حُسنِ الاختیارِ دامَتْ صُحبَتُهُ و تَأکَدَّت مَودَّتُهُ، وَ مَنْ اتَّخَذَ اَخاً مِنْ غَیرِ اختِبار ألجأهُ الاِضطِرارُ الی مُرافَقَةِ الأشرار؛[6] کسی که پس از یک امتحان خوب، دوستی برگزیند رفاقت و دوستی اش دایمی و مودّتش محکم خواهد بود، و کسی که بدون امتحان و دقت، دوست و برادری برگزیند بیچارگی او را به سوی رفیق شدن با افراد شرور و گمراه گرفتار می سازد».

برخی از ویژگی های دوست خوب عبارتند از:

خردمندی: حضرت علی(علیه السلام) در این زمینه می فرماید:

«أکثَرُ الصَّلاحِ والصَّوابِ فی صُحبَةِ اُولِی النُهی والألباب؛[7]بیشترین صلاح و درستی، در همنشینی با خردمندان وصاحبدلان است».

صداقت و راستگویی: امام باقر(علیه السلام) می فرماید:

«لَا تُقَارِنْ وَ لَا تُوَاخِ أَرْبَعَةً- الْأَحْمَقَ وَ الْبَخِیلَ وَ الْجَبَانَ وَ الْکَذَّابَ- أَمَّا الْأَحْمَقُ فَإِنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَنْفَعَکَ فَیَضُرُّکَ- وَ أَمَّا الْبَخِیلُ فَإِنَّهُ یَأْخُذُ مِنْکَ وَ لَا یُعْطِیکَ

– وَ أَمَّا الْجَبَانُ فَإِنَّهُ یَهْرُبُ عَنْکَ وَ عَنْ وَالِدَیْهِ- وَ أَمَّا الْکَذَّابُ فَإِنَّهُ یَصْدُقُ

وَ لَایُصَدَّقُ؛ [8] با چهار گروه رفاقت نکن: احمق، بخیل، ترسو و دروغگو. احمق و بی عقل می خواهد به تو سود برساند، ولی صدمه می زند. بخیل و تنگ نظر از تو می ستاند، ولی به تو چیزی نمی دهد. ترسو به هنگام نیاز، نه تنها تو را، بلکه پدر و مادر خود را نیز تنها می گذارد. دروغگو تو را به اشتباه و خطا می اندازد؛ چون اگرچه گاهی راست می گوید ولی قابل اعتماد نیست».

بزرگواری: پیامبر گرامی اسلام حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می فرماید:

«أَسْعَدُ النَّاسِ مَنْ خَالَطَ کِرَامَ النَّاسِ؛[9] خوش بخت ترین مردم، کسی است که با مردمان بزرگوار معاشرت کند».

نیکی و شایستگی: حضرت علی(علیه السلام) می فرماید:

«قَارِنْ أَهْلَ الْخَیْرِ تَکُنْ مِنْهُمْ وَ بَایِنْ أَهْلَ الشَّرِّ تَبِنْ عَنْهُم ؛[10]با نیکان قرین باش تا از آنان باشی و از بدان جدا شو تا از آنها جدا باشی».

وادارنده به اطاعت خدا: حضرت عیسی بن مریم(علیه السلام) به حواریون فرمود:

«تَحَبَّبُوا إِلَی اللَّهِ وَ تَقَرَّبُوا إِلَیْهِ- قَالُوا یَا رُوحَ اللَّهِ بِمَا ذَا نَتَحَبَّبُ إِلَی اللَّهِ وَ نَتَقَرَّبُ- قَالَ بِبُغْضِ أَهْلِ الْمَعَاصِی وَ الْتَمِسُوا رِضَا اللَّهِ بِسَخَطِهِمْ- قَالُوا یَا رُوحَ اللَّهِ فَمَنْ نُجَالِسُ إِذًا- قَالَ مَنْ یُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ رُؤْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عَمَلِکِمْ مَنْطِقُهُ- وَ یُرَغِّبُکُمْ

فِی الْآخِرَةِ عَمَلُه ؛ [11]به سوی خدا دوست دارید و نزدیک شوید». حواریین گفتند: ای روح خدا به چه وسیله به خدا نزدیک شویم و دوست بداریم؟ فرمود:

به وسیله دشمن داشتن گناهکاران و خوشنودی خدا را با دشمنی آنان به دست آورید عرض کردند: با کی همنشینی کنیم. فرمود: آن که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد و سخنش دانش شما را زیاد کند و کردارش شما را مایل به آخرت نماید».

برآورنده نیاز دوست: امام علی(علیه السلام) می فرماید:

«خیرُ إخْوانِکَ مَن واساکَ بخیرِهِ، وخیرٌ مِنه مَن أغناکَ عن غیرِهِ؛[12] بهترین برادران تو آن کسی است که با مال خویش تو را یاری رساند و بهتر از او کسی است که تو را از دیگری بی نیاز سازد».

دوستی های ممنوع

دوستی با احمق: امام علی(علیه السلام) می فرماید:

«احْذَرِ الأحمَقَ؛ فإنّ مُداراتَهُ تُعَنِّیکَ، ومُوافَقَتَهُ تُرْدِیکَ، ومُخالَفَتَهُ تُؤذِیکَ، وَمُصاحَبَتَهُ وَبالٌ عَلَیکَ؛[13] از احمق دوری کن؛ زیرا که مدارا کردن با او، تو را به رنج می افکند وسازگاری با او، تو را هلاک می کند و مخالفت با او، آزارت می دهد و همراهی با او، باعث سختی و گران باری توست».

دوستی با دروغ گو: امام علی(علیه السلام) می فرماید:

«الکَذّابُ والمَیِّتُ سَواءٌ، فإنّ فَضیلَةَ الحَی علَی المَیِّتِ الثِّقةُ بهِ، فإذا لم یُوثَقْ بکَلامِهِ بَطَلَت حَیاتُهُ؛[14] دروغگو و مرده یکسانند؛ زیرا برتری زنده بر مرده، به سبب اعتماد به اوست. پس هر گاه به گفته او اعتماد نشود، حیاتش از بین رفته است».

دوستی با افراد پست و فاسد: امام علی(علیه السلام) می فرماید:

«احذَرْ صَحابَةَ مَن یَفِیلُ رَأیُهُ ویُنکَرُ عَمَلُهُ؛ فإنَّ الصاحِبَ مُعتَبَرٌ بِصاحِبِهِ؛[15] از همنشینی با کسی که اندیشه اش، سست و فاسد است و کردارش، زشت و ناپسند، دوری کن؛ زیرا یار، با یار سنجیده می شود».

دوستی با چاپلوس و چرب زبان: امام علی(علیه السلام) می فرماید:

«أَجْهَلُ النَّاسِ الْمُغْتَرُّ بِقَوْلِ مَادِحٍ مُتَمَلِّقٍ یُحَسِّنُ لَهُ الْقَبِیحَ وَ یُبَغِّضُ إِلَیْهِ النَّصِیح ؛[16] نادان ترین مردم کسی است که فریب سخن ستایشگر چاپلوسی را بخورد که زشت را در نظرش زیبا جلوه می دهد و خیرخواه را منفورِ او می سازد».

دوستی با افراد حیله گر و روباه صفت: امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

«إنَّ الذینَ تَراهُم لَکَ أصدِقاءَ إذا بَلَوتَهُم وَجَدتَهُم علی طَبَقاتٍ شَتّی: فمِنهُم کالأسَدِ فی عِظَمِ الأکلِ وشِدَّةِ الصَّولَةِ، ومِنهُم کالذِّئبِ فی المَضَرَّةِ، ومِنهُم کالکَلبِ فی البَصبَصَةِ، ومِنهُم کالثَّعلَبِ فی الرَّوَغانِ والسَّرِقَةِ، صُوَرُهُم مُختَلِفَةٌ والحِرفَةُ واحِدَةٌ، ما تَصنَعُ غدا إذا تُرِکتَ فَردا وَحیدا لا أهلَ لکَ ولا وَلَدَ، إلاّ اللّه َ رَبَّ العالَمِینَ؟؛[17] کسانی را که دوست می شماری، اگر امتحانش کنی می بینی که چند طبقه اند: بعضی از آنان مانند شیر، پُر خور و درنده خویند، برخی مانند گرگ، زیان بارند، برخی مانند سگ دم می جنبانند (چاپلوس اند)، برخی مانند روباه، حیله گر و دزدند، شکل هایشان مختلف است، اما کارشان یکی است. فردای قیامت که یکّه و تنها مانی و تو را نه زنی باشد و نه فرزندی، جز خداوند، آن پروردگار جهانیان، چه خواهی کرد؟».

مرزهای دوستی

من با یه پسری دوستم خیلی صمیمی حدود یک ساله. یه مشکلی که دارم اینه که این خیلی به من می چسبه، مثلاً شب می خواد بخوابه میگه دستتو بذار تو دستم یا سرشو میذاره رو سینم تا خوابش ببره، بارها بهش فهموندم که از این کارش خوشم نمیاد ولی بعد از یه مدتی ادامه میده، میگه دستت رو میزاری تو دستم یا سرمو میذارم رو سینت بهم آرامش میده در ضمن ما 2نفریم تو یه خونه دانشجویی. با توجّه به این که ما هر دو پسریم این مسأله از لحاظ شرعی اشکال دارد؟

دوستی و محبّت دیگران تأثیراتی نظیر تأثیر بر ساختار شخصیتی، تأثیر بر پیشرفت فردی و اجتماعی و پدیدایی رضایت خاطر و تعادل روانی را بر شما

به دنبال خواهد داشت که ضرورت گزینش محتاطانه تر دوست و همنشین را برای شما دو چندان خواهد ساخت. در این زمینه از قول پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمودند:

«الْمَرْءُ عَلَى دِینِ خَلِیلِهِ فَلْیَنْظُرْ أَحَدُکُمْ مَنْ یُخَالِل ؛[18] آدمی بر دین و روش همنشین خود است پس باید ببیند که با چه کسی دوست می شود».

از نظر شرعی دوستی با جنس موافق و محبّت ورزیدن به یکدیگر اشکالی ندارد و ما نیز برای صمیمیت شما و دوست تان ارزش قائلیم؛ ولی مهم این است که نباید صمیمت را با وارد شدن به حریم یکدیگر اشتباه گرفت؛ زیرا این دو متفاو تند و ادعای صمیمیت دلیل موجهی برای شکستن حرمت ها و پایمال کردن ارزش ها نیست.

اگر دوستی بهانه ای برای لذات شهوی و جنسی شود -در هر مرتبه ای که باشد اعم از نگاه کردن، بوسیدن، تماس بدنی و… – حرام است؛ زیرا احساسات عاشقانه نیز برخواسته از همان غریزه جنسی و از آثار روانی آن است.

در حقیقت زمانی یک رابطه صمیمانه می گردد که طرفین به خوبی تعهدات و قراردادهای بین یکدیگر را درک کرده و مسؤولانه رفتار کنند و در ارتباط شان امنیت، اعتماد، احترام و صداقت موج بزند؛ بنابراین اگر احترام و صداقت در گفتار و رفتار یکی از طرفین رعایت نشود و برای حریم ها حد و مرزی تعریف و تعیین نگردد، آن ارتباط شکلی آسیب زا به خود گرفته و فرقی با روابط غیرمتعارفی که برخی افراد با هم دارند، ندارد.

قطعاً شما نیز با ما موافقید که نباید هیچگاه خود را به صورت بی حفاظ و آسیب پذیر در معرض دیگران قرار داد؛ بنابراین جا دارد مرزهای فیزیکی، احساسی و معنوی صمیمت خود را مشخّص نمایید. به این صورت که در مرزهای فیزیکی، فاصله مجاز دیگران با شما و این که چه زمان و به چه میزان مجاز هستند شما را لمس کنند، در مرزهای احساسی این نکته که چگونه و با چه لحنی مجازند با شما صحبت کنند و در مرزهای معنوی، اعتقادات و باورهای خود را به روشنی بیان نمایید.

شایسته است مرز صحبت کردن ها و شیوه رفتار شما با دوستان خود طوری باشد که حریم ها حفظ شده و خط قرمز هایی رعایت گردد؛ زیرا خیلی ها به بهانه صمیمت از این خط قرمزها می گذرند و همین مسأله آغاز ورود آنان به چرخه معیوبی می گردد که با پوشش صمیمت به سلامت روابط شان با شما آسیب می زنند؛ بنابراین اگر قصد دارید دوستی تان سالیان سال به سلامت و صمیمت ادامه یافته و اوقات خوبی را در کنار یکدیگر بگذرانید، حتماً به دوست تان نسبت به رفتارهای خارج از محدوده تعریف شده، به صورت خیلی صریح و البته شایسته و منطقی تذکر داده و به او بفهمانید که حق مرزشکنی ندارد.

به هر حال ضروری است حدود شرعی را در این گونه ارتباطات دوستانه مراعات کرده، برای پیشگیری از این که این گونه رفتارها به انحراف جنسی و رفتاری تبدیل شود، اگر 1- دوست و یا دوستانی که با آنها ارتباط دارید، شما را به سمت این گونه رفتارها و افکار دعوت می کنند و یا 2- موقعیّت به گونه ای است که شما وقتی در کنار آنها قرار می گیرید این افکار برای شما تداعی می گردد؛ این ارتباط و آن دوستان را رها و یا ارتباط خود را با آنها به طور سالم و مطلوب محدود ساخته و هرگاه آن فضا و ذهنیت آلوده بروز نمود آنها را ترک کنید.

توجه داشته باشید که گرچه از نشانه های بزرگواری انسان، حفظ دوستان قدیمی است و خداوند، تداوم دوستی ها را دوست دارد؛ امّا این امر تا زمانی مطلوب است که شما را به سمت خوبی ها هدایت کند وگرنه اگر این گونه دوستی ها سبب انحراف و آلودگی گردد، هیچ مجوّز عقلی و شرعی برای ادامه این دوستی ها وجود ندارد.

توضیح این که؛ برخی دوستی ها به ویژه آنهایی که با لغزش و گناه همراه است

بر سلامت روانی تأثیر سوء گذاشته و باعث دوری از خداوند می گردد، در این موارد شایسته آن است که اگر از عهده اصلاح روابط خود با طرف مقابل بر نمی آیید،

به چنین رابطه ای خاتمه دهید؛ زیرا امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) می فرماید:

«مُجَالَسَةَ أَهْلِ الْهَوَى مَنْسَاةٌ لِلْإِیمَانِ وَ مَحْضَرَةٌ لِلشَّیْطَان ؛[19] همنشینی با هوس رانان موجب فراموشی ایمان و حاضر شدن شیطان است».

ادامه دوستی ها

چگونه می توانم بعضی از دوستان خوبم را برای همیشه نگه دارم. آیا راهی هست تا بر آن ها تأثیرگذار باشم که بتوانم دوستی دیرینه ای با آن ها داشته باشم؟

تأثیرپذیـرى یـا تأثیرگـذارى و حــدود و کیفیت آن، بستگى بــه توانایـى هــا و قابلیت هاى انسان در ابعاد مختلف دارد. مهم ترین امورى که در اثرگذارى دخالت دارد، ویژگى هایی از قبیل اراده استوار، اخلاق نیکو، حسن معاشرت و آگاهى ها و توانش هاى علمى بالا است.

همان طور که تأثیرپذیرى هاى منفى، برخاسته از ضعف آگاهى و اراده افراد است، اثرپذیرى مثبت نیز به میزان انعطاف پذیرى و حقیقت طلبى آنان ارتباط دارد؛ بنابراین هر اندازه در تقویت اراده، گسترش صفات حسنه و خلق و خوى پسندیده و افزون سازى آگاهى ها و دانش هاى خویش به ویژه در زمینه مسائل دینى، فرهنگى و اجتماعى تلاش کنید، به تدریج توان تأثیرگذارى بیشترى خواهید داشت.

امید است با رعایت اصول و نکات زیر، میزان تأثیرگذارى خود را افزایش دهید:

اعلام دوستی و محبّت؛ ابراز کلامی عواطف نسبت به جوانان به عنوان مهم ترین گشاینده راه ارتباط مفید و مؤثر باعث برانگیخته شدن احساس محبّت آنان و موجب آرامش و جلب اطمینان آنان است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در این زمینه می فرماید:

«إِذَا أَحَبَّ أَحَدُکُمْ أَخَاهُ فَلْیُعْلِمْهُ فَإِنَّهُ أَصْلَحُ لِذَاتِ الْبَیْن ؛[20] چون یکى از شما برادرش را دوست دارد به او اعلام کند که این کار دوستی میان شما را پایدارتر می کند».

برخورد با نشاط؛ داشتن برخورد شاد و با نشاط در ملاقات با دیگران جهت جلب نظر و تأثیرگذارى بر آنها بسیار سودمند است تا جایی که موفقیت یا شکست در ایجاد ارتباط مؤثر، به لحظه اول ملاقات بستگى دارد. حرکات غیر کلامی چهره به ویژه صورت شاد همراه با لبخند در هنگام ملاقات تأثیر عمیق تری از زبان دارد و به طرف مقابل چنین القا می کند که «دوستت دارم و از دیدار تو خرسندم». امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

«تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فِی وَجْهِ أَخِیهِ حَسَنَةٌ؛[21] لبخند زدن فرد در هنگام مواجهه با برادر مؤمنش، برای او پاداش محسوب می شود».

آغاز مثبت؛ یک یا چند نکته مثبت و ارزشمند را در طرف مقابل شناسایى و برجسته سازید و با تحسین صادقانه به جهت وجود آن امر مثبت، ارتباط خود را با وى محکم سازید و هیچ گاه رابطه خود را با نکته اى منفى آغاز نکنید.

عدم سرزنش مستقیم؛ وقتى تذکر اخلاقى با کنایه و اشاره گفته شود، زودتر اثر مى بخشد تا اینکه با صراحت از گناه یا اشتباه نام برده و انتقاد گردد. چه بسا برخورد مستقیم و بى پرده با گناه و لغزش در مراحل اولیه، سبب گستاخى و جرأت بیشتر افراد شود و زشتى کار در نظر او رنگ باخته و به توجیه آن بپردازد و یا به شکل دیگرى مقاومت کند؛ بنابراین باید مانند یک دوست دلسوز یا مشاورى دانا با افراد برخورد شود.

خودگشایى (افشای خود)؛[22]«افشای خود، فرایندی است که از طریق آن، شخص «الف» بطور کلامی یا غیرکلامی اطلاعاتی را در مورد خودش در اختیار شخص «ب» که پیش از این از آن ها بی خبر بوده است؛ می گذارد».[23] اهمیت افشای خود به عنوان یک مهارت اجتماعی در برخورد با دیگران به این دلیل است که از این طریق می توان برای تشویق آنان به مطرح کردن اطلاعات بسیار خصوصی شان کمک گرفت تا دریابند در احساسات یا ترس ها، تردیدها، مشکلات، سختى ها و ناکامى هاى خود تنها نیستند. البتّه در استفاده از این روش نباید افراط کرد و یا به افشاى اسرار خود پرداخت؛ زیرا موجب مى شود توجه طرف مقابل بیش از حد به شخص شما معطوف شود.

گوش دادن فعّال؛ «رفیع ترین چرب زبانی ها داشتن توجّه مطلق به گفتار دیگران است».[24] بسیاری از افراد شنیدن و گوش کردن را مترادف با هم می دانند، درحالی که شنیدن تنها بخشی از گوش کردن و عملی زیستی شامل دریافت پیام از طریق کانال های حسی می باشد. حال آن که گوش کردن رفتاری فعال شامل: شنیدن یا دریافت، درک کردن، معناگذاری، به خاطر سپردن و پاسخ دادن است که به شما یاری می دهد تا با درک بهتر مسائل، مشکلات، امیدها و آرزوهای اطرافیان تان شناخت بهتری نسبت به آن ها جهت تأثیرگذاری مثبت کسب نمایید.[25]
ابراز احساسات؛ یکى دیگر از عوامل مؤثر در برقرارى ارتباط مؤثر، تشخیص دقیق احساسات طرف مقابل و برجسته کردن آنها است. با بازگردانى احساسات به گوینده، به او القاء مى کنیم که سخنانش را فهمیده و براى او ارج و احترام قائلیم.

شنونده خوب، آن است که با ابراز احساسات مثبت، به عنوان بازخورد، تأثیرگذارى خود را افزایش دهد. ابراز احساسات، نظیر حرکت سر به نشانه تأیید گفتار طرف مقابل، باز کردن چشم ها و کشیدگى صورت به موقع شگفت زدگى، تحسین زبانى و استفاده از بعضى تکیه کلام ها چون آفرین، چه جالب و… است. به عبارت دیگر به پیام هاى کلامى و غیرکلامى مخاطبان، پاسخ و واکنشى صادقانه، عینى، دلسوزانه و همدلانه داشته باشید تا آنان دریابند شما به آنچه آنها مى گویند، گوش فرا مى دهید و صحبت هاى آنان را دنبال مى کنید.

ارج گذارى؛ به دیگران اعتبار بدهید؛ شخصیتشان را ارج بنهید و کارى کنید که احساس اهمیت و شخصیت کنند.

پذیرش مثبت بدون شرط؛[26] کارى کنید که طرف مقابل احساس کند او را به دلیل ارزش ذاتى اش پذیرفته اید و به او اهمیت مى دهید و به عنوان یک انسان مورد احترام صادقانه و خالصانه شما قرار گرفته است و بدون توجه به نکات ضعف و عیوبى که دارد مورد پذیرش شما است. این توجه و پذیرش مثبت، به طرف مقابل احساس ارزشمندى مى بخشد و تأثیر پذیرى اش را نسبت به شما افزایش مى دهد. بنابراین باید طرف مقابل را بدون قید و شرط و صرفاً به خاطر ارزش ذاتى و ماهیت انسانى اش، پذیرفت و به او احترام صادقانه گذاشت.

ایجاد انگیزش؛ نسبت به کار مثبتى که مى خواهید انجام دهید، میل شدیدى در طرف مقابل ایجاد کنید و فضاى روانى لازم براى انجام دادن آن فراهم را سازید. کوچک ترین پیشرفت را در طرف مقابل، تحسین نموده و با تشویق او کارى کنید که احساس کند حرکت به سمت مطلوب و جبران اشتباهات ساده است و به خوبى مى تواند مشکلات را حل و کاستى ها را جبران کند.

تقویت رفتار مطلوب؛ رفتارهاى خوبى را که از دیگران نسبت به خود انتظار دارید، با او در پیش گیرید. به عبارت دیگر آنچه را براى خود مى پسندید، براى وى نیز بپسندید و او را به سوى آن رهنمون شوید.

تحمیل گریزى؛ نقطه نظرات و دیدگاه هاى خویش را بر دیگران تحمیل نکنید. مردم سخن چنین کسى را نمى پذیرند و با فردى که همچون یک سرپرست با ایشان رفتار کند، دوستى نمى ورزند و به او اعتماد نمى کنند؛[27]بنابراین به جاى اینکه به دیگران دستور دهید، خواست خود را به شکل سؤال مطرح کنید؛ زیرا معمولاً افراد دوست ندارند به آنان دستور داده شود.

هدیه دادن بدون درخواست؛ «اگر بدون درخواست خدمتی از فردی آشنا یا غریبه هدیه ای دریافت کنید، از نظر هنجارهای اجتماعی گویی ندایی در درون شما دائماً مدیون بودن به آن فرد را فریاد می زند و مترصد فرصتی می شوید تا خدمت متقابلی ارائه دهید. این احساس دین داشتن سبب می شود تا پذیرفتن هرگونه تقاضا از جانب اشخاص افزایش یابد»؛[28] بنابراین مى توانید از اهرم «هدیه دادن» برای جلب اعتماد و تأثیرگذارى مثبت بر طرف مقابل بهره گیرید پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز می فرماید:

«الهَدِیَّةُ تُورِثُ المَوَدَّةَ، وتَجدُرُ الاُخُوَّةَ، وتُذهِبُ الضَّغینَةَ، تَهادُوا تَحابُّوا؛[29] هدیه دادن محبّت می آورد و برادری را نگه می دارد و کینه و دشمنی را می برد. برای یکدیگر هدیه ببرید تا دوست دار هم شوید».

گفتار زیبا؛ سخن نیکو را به نوعى سحر تشبیه کرده اند که در جان و اعماق وجود افراد تأثیرگذار است. بنابراین در استفاده از کلمات و جملات براى ایجاد ارتباط و تأثیرگذارى، باید به اندازه کافى دقت و بهترین کلام در کوتاه ترین و زیباترین جملات و الفاظ بیان شود.

تبلیغ عملى؛ عملکرد و رفتار فرد نقش اساسى ترى در مسأله تأثیرگذارى دارد. امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

«کُونُوا دُعَاةً إِلَى أَنْفُسِکُمْ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُم ؛[30] به وسیله اى غیر از زبان خود، مردم را به کارهاى خیر و صحیح دعوت کنید».

جوان شناسى؛ از ویژگى هاى دوره جوانى شناخت کافى پیدا کرده و متناسب با روحیات و خصوصیات این دوره، به ایجاد ارتباط و تأثیرگذارى اقدام کنید؛ بنابراین گسترش آگاهى از سیر رشد و تحول و ویژگى هاى مختلف زیستى، اجتماعى و روانى و نیز نیازهاى این دوره، شرط اساسى کسب مهارت براى ایجاد ارتباط مؤثر با جوانان است.

توجه به تفاوت ها؛ نسبت به تفاوت هاى فردى موجود در بین افراد، هشیار بوده و هیچ گاه دو نفر را با همدیگر مقایسه نکنید.

همگامى؛ استفاده از روش «همگام شدن»، یکى از دیرپاترین شیوه هاى ایجاد ارتباط مؤثر است. براى همگام شدن با جوان، باید خود را در وضع و موقعیت او قرار داد. به عبارت دیگر سعى کنید دنیا را از منظر او بنگرید. براى مثال یک جوان دوست دارد با روى آوردن به اجتماع، حس استقلال طلبى خود را ارضا نماید. دنیاى ذهنى او آکنده از مضمون هایى است که ناشى از نیازهایش مى باشد. حال اگر بدون توجه به دنیاى جوان و صرفاً با در نظر گرفتن برخى از نیازها و تکالیف، با آنها ارتباط برقرار کنیم، به احتمال قوى نتیجه مناسب و مثبتى نخواهیم گرفت.

همدلى؛ «همدلی»[31] عبارت است از توانایى درک تجربه هاى درونى دیگران و سهیم شدن در آن ها. از این طریق مى توان خود را به جاى یک فرد قرار داد و به دنیاى درونى و تجربه هاى شخصى او راه پیدا کرد. بدین وسیله مى توان تجربه هاى هیجانى مختلف، نگرانى ها، اضطراب ها، غم ها و مشکلات دیگرى را درک کرد تا ارتباط بهتری ایجاد گرد.

انعطاف پذیرى و مدارا؛ نباید انتظار داشت تغییر و اصلاح در اندیشه و رفتار طرف مقابل ناگهانى، بلافاصله و یک مرتبه انجام گیرد؛ زیرا این مسأله نیازمند زمان و تدریج است؛ بنابراین باید به طرف مقابل، زمان و فرصت کافى داد تا به تدریج تحت تأثیر سخن شما تغییر و تحول لازم را در خود ایجاد کند. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«مَن حُرِمَ الرِّفْقَ فَقد حُرِمَ الخَیرَ کُلَّهُ؛[32] هر که از نرم خویی و مدارا محروم باشد، از همه خوبی ها محروم است».

کتابنامه

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

آذربایجانی، مسعود؛ سالاری فر، محمدرضا، روان شناسی عمومی، قم: انتشارات زمزم هدایت، چاپ پنجم، 1387.

آقاتهرانی، مرتضی، اهمال کاری (بررسی علل و راه کارهای درمان)، قم: انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ پنجم، 1387.

آلبرت آلیس و ویلیام جیمزنال، روان شناسی اهمالکاری، ترجمه محمدعلی فرجاد، تهران: مؤسسه امید، 1375.

آنتونی، مارتین، روش های مقابله با کم رویی، ترجمه اشرف راضی و حسنعلی میرزابیگی، قم: نشر فراگفت، چاپ دوّم، 1388.

اتکینسون، ریتا ال و دیگران، زمینه روانشناسی هیلگارد، ترجمه محمدنقی براهنی و همکاران، تهران: انتشارات رشد، 1385.

احمدی، علی اصغر، تحلیلی بر روابط دختر و پسر در ایران، تهران: انتشارات انجمن اولیا و مربیان، چاپ یازدهم، 1385.

احمدی، محمدرضا، تمرکز فکر و هفت راهکار عملی برای تقویت آن، مجله پرسمان، شماره 47، مرداد 1385.

اکبری، ابوالقاسم، مشکلات نوجوانی و جوانی، تهران: نشر ساوالان، چاپ سوّم، 1385.

امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج4، تهران: انتشارات اسلامیه، چاپ نوزدهم، 1386.

اون هارجی، کریستین ساندرز و دیوید دیکسون، مهارت های اجتماعی در ارتباطات میان فردی، ترجمه خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، تهران: انتشارات رشد، چاپ سوّم، 1384.

بشیری، ابوالقاسم، اختلالات رفتاری، قم: دفتر نشر معارف، چاپ دوّم، 1387.

بهین، عبدالرضا، پلّه پلّه تا موفقیت (روش های علمی و کاربردی موفقیت تحصیلی)، تهران: انتشارات ورای دانش، چاپ چهارم، بهار 89.

بی ریا، ناصر و دیگران، روان شناسی رشد(2): با نگرش به منابع اسلامی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)، چاپ سوّم، 1385.

پاینده ، ابوالقاسم، نهج الفصاحة مجموعه کلمات قصار حضرت رسول، تهران : دنیای دانش ، چاپ چهارم ،1382ش.

پناهی، علی احمد، ازدواج در اسلام: با نگاهی به آثار تربیتی و روان شناختی آن، مجله معرفت، شماره 104، 1385.

پورافکاری، نصرت الله، فرهنگ جامع روان شناسی و روان پزشکی، ج2، تهران: فرهنگ معاصر، چاپ ششم، 1386.

ترکاشوند، جواد، به خواب شیرین بروید، قم: انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1390.

تقوی رضوی زاده، الهام و دیگران، راه نو: 50 نکته کاربردی در مورد شناخت اعتیاد و درمان آن، قم: انتشارات مشهور، 1386.

ثابت، حافظ، تربیت جنسی در اسلام، قم: انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ چهارم، 1387.

حرّ عاملی، محمدبن حسن ، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت، 1409هـ.ق.

حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1404هـ.ق.

حسینی، سید ابوالقاسم، اصول بهداشت روانی، مشهد: به نشر، چاپ پنجم، 1385.

حمیدیان، فرود، اعتیاد به اینترنت و موبایل: بررسی عوارض وابستگی به اینترنت، موبایل و بازی های کامپیوتری، تهران: نشر قطره، 1387.

حورایی، سید مجتبی، مطالعه موفق با تمرکز، تهران: دکلمه گران، 1380.

خنیفر، حسین، مهارت های مدیریت زمان، قم: انتشارات نصایح، 1390.

خوانساری، جمال الدین، شرح آقا جمالالدین خوانساری بر غررالحکم، تهران: دانشگاه تهران ، 1366.

دبس، موریس، بلوغ، ترجمه حسن صفاری، تهران: علمی، 1335.

دلجور رنگیانی، شریعت، شیوه های یادگیری و مطالعه، تهران: سپهر سخن، چاپ دوّم، 1385.

دهقان پور فراشاه، هاشم، مدیریت ارتباطات میان فردی: هوش اجتماعی- هوش عاطفی، مشهد: نشر مؤلّف، چاپ دوّم، 1388.

دهنوی، حسین، گلبرگ زندگی، ج1، قم: انتشارات خادم الرضا ، 1387.

دیانت مقدم، سید مصطفی، آرامش طوفانی، قم: مؤسسه امام خمینی(ره)، 1388.

دیوید مک ایلری، روش های موفقیت در امتحان، ترجمه اسماعیل بیابانگرد و سارا نصرالهیان، تهران: نشر ویرایش، چاپ اوّل، بهار 1386.

ذوالقدر، هاشم، مهارت های تحصیلی و تنظیم وقت «شیوه های مطالعه موفق»، مجله رشد، شماره 6، پاییز 1383.

رضائیان، علی، اصول مدیریت، تهران: انتشارات سمت، چاپ 16، 1383.

ستوده، هدایت الله، میرزایی، بهشته، پازند، افسانه، روان شناسی جنایی، تهران: انتشارات آوای نور، چاپ دوم، 1378.

سرگلزایی، محمدرضا، اعتیاد؛ از سبب شناسی تا درمان، تهران: نشر قطره، 1386.

سیف، سوسن و دیگران، روان شناسی رشد، ج1، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، چاپ بیست و سوّم، 1392.

سیف، علی اکبر، روان شناسی تربیتی، تهران: پیام نور، چاپ پانزدهم، 1385.

شاملو، سعید، بهداشت روانی، تهران: رشد، چاپ سیزدهم، 1378.

شجاعی، محمدصادق، توکل به خدا راهی به سوی حرمت خود و سلامت روان، قم : انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ سوّم، 1387.

شرفی، محمدرضا، دنیای نوجوان، تهران: نشر تربیت، چاپ چهارم، 1376.

شریفی خضارتی، امیر، انحرافات جنسی (مطالعه تطبیقی جرم شناسی و فقهی)، تهران: اندیشه عصر، چاپ دوم، 1388.

شعبانی، زهرا، روش های مطالعه و یادگیری، تهران: آفتاب اندیشه، 1380.

شفرد، جیمز اف، مهارت های مطالعه در دانشگاه و مدرسه، مترجم فریده همتی، تهران: انتشارات رشد، 1387.

شفیع آبادی، عبدالله، مقدمات راهنمایی و مشاوره: مفاهیم و کاربردها، تهران: انتشارات رشد، چاپ چهارم، 1389.

طبرسی ، حسن، مکارم الأخلاق ، قم: شریف رضی ، 1370 ش .

طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، بی تا، بی جا.

عبدالکریم قریب،57 درس برای تقویت حافظه، تهران: انتشارات اختران، 1380.

عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1366 هـ.ش.

عسکری، حسین، نقش بهداشت روان در ازدواج، زندگی زناشویی، طلاق، تهران: گفتگو، 1380.

علی احمد پناهی، همسرداری، قم: نشر معارف، 1390.

عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ج 2، تهران: نشر امیرکبیر، چاپ24، 1381.

غلامعلی افروز، روان شناسی خانواده: همسران برتر، تهران: انتشارات سازمان انجمن اولیا و مربیان، چاپ دوّم، 1378.

فردوسی، طیبه، بررسی عوامل مؤثر در بی توجهی دانش آموزان به مطالب درسی، فصل نامهء تعلیم و تربیت، تهران، 1382.

فقیهی، علینقی، تربیت جنسی: مبانی، اصول و روش ها از منظر قرآن و حدیث، قم: دارالحدیث، 1387.

کارل هافمن، مارک ونوری، جودیت ونوری، ترجمه هادی بحیرایی و همکاران، روان شناسی عمومی، ج 2، تهران: انتشارات ارسباران، چاپ دوّم، 1381.

کاظمی پور، شهلا، «تحوّل سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن»، پژوهش زنان، دوره 2، شماره 3، پاییز 1383.

کاظمیان مقدم، کبری و مهرابی زاده هنرمند، مهناز، اضطراب امتحان و شیوه های مقابله با آن، تهران: آراد کتاب، چاپ اوّل، 1389.

کریس. ال. کلینکه، مهارت های زندگی، ترجمه شهرام محمدخانی، ترهان: رسانه تخصصی، چاپ چهارم، 1388.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1365.

کوثری، یداللّه، خوشبختی چیست؟ و خوشبخت کیست؟، حدیث زندگی، مرداد و شهریور 1382، شماره 12.

کورتیکس، آنتونی، روان شناسی سلامت، ترجمه دکتر هرمز سهرابی، تهران: انتشارات طلوع دانش، چاپ دوّم، 1380.

کیهان نیا، اصغر و حبیبی، محمدعلی، جوانان و ازدواج، تهران: نشر مادر، 1386.

گراهام، رابرت. بی، روان شناسی فیزیولوژیک، ترجمه علیرضا رجایی و علی اکبر صارمی، مشهد: به نشر، چاپ چهارم، 1387.

گنجی، حمزه، روان شناسی عمومی، تهران: نشر ساوالان، چاپ 50، 1388.

گیلبرت، پاول، غلبه بر افسردگی، ترجمه سیاوش جمال فر، تهران: انتشارات رشد، چاپ دوم، 1389.

لیبرمن، دیوید جی، ذهن توانمند، ترجمه حمید شمسی پور، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1391.

ماتیو مک کی، مارتا دیویس و پاتریک فانینگ، کنترل افکار و احساسات، ترجمه منیژه شیخ جوادی، تهران: انتشارات عطائی، چاپ دوّم، 1384.

مجلسی، محمّدباقر، بحارالأنوار، الوفاء، بیروت، 1404 هـ.ق.

محمدبن علی بن حسین بن بابویه (صدوق)، الخصال، قم: جامعه مدرسین، 1403هـ.ق.

محمدبن علی بن حسین بن بابویه (صدوق )، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: دار الرضی، 1406هـ.ق

ــــــ، من لا یحضره الفقیه ، قم: جامعه مدرسین، 1404هـ.ق.

محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، قم: دارالحدیث، 1382.

مستعلمی، فروزان و دیگران، تأثیر آموزش مهارت های اجتماعی بر افزایش اعتماد به نفس دختران نابینای شهر تهران، پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، سال پنجم، شماره 4، زمستان 1384.

مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: انتشارات صدرا، چاپ پنجاه و پنجم، شهریور 1389.

مظاهری، علی اکبر، جوانان و دوران نامزدی، قم: پارسایان، 1381.

ملک محمودی، امیر، راهنمای ازدواج (آنچه یک پسر و دختر درباره انتخاب همسر باید بدانند)، قم: انتشارات مشهور، چاپ ششم، 1382.

ملوین پاورز، رابرت اس استارت، راهنمای تمرکز بهتر، ترجمه حسن نیر، مشهد: نشر آستان قدس رضوی،1369.

منصورنژاد، محمد، مسائل دختران: بحران هویت، روابط با پسر، شکست در عشق و مسأله تربیت، تهران: جوان پویا، 1384.

مورفی، ژوزف، تقویت و تمرکز فکر، ترجمه هوشیار رزم آزما، تهران: آرمان، 1369.

موسوی همدانی، سید محمدباقر موسوی، ترجمه تفسیر المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، قم: چاپ پنجم، 1374ش.

موسوی، سیدمحسن، بهره وری بیشتر با برنامه ریزی بهتر، مجلّه حدیث زندگی، فروردین و اردیبهشت 1383، شماره 16.

میلانی فر، بهروز، روان شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی، تهران: نشر قومس، چاپ هجدهم، 1386.

نجفی یزدی، حسین، روایاتی درباره متعه یا ازدواج موقت از شیخ مفید، قم: انتشارات ناظرین، 1382.

نوروزی، سهراب، تنهایی و ریشه های آن، مجله پیوند، شماره 320، 1385.

نوری، حسن، مستدرک الوسائل، قم: مؤسسه آل البیت، 1408 هـ.ق.

ورام، ابن ابی فراس ، مجموعة ورام (تنبیه الخواطر)، قم: مکتبه فقیه ، بی تا.

ویتن، وین، روان شناسی عمومی، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر روان، چاپ پانزدهم، 1392.

---

پی نوشت ها

[1]. ناصر بی ریا و دیگران، روان شناسی رشد (2): با نگرش به منابع اسلامی، ص 783.

[2]. سوسن سیف و دیگران، روان شناسی رشد (1)، ص 118.

[3]. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 1، ص 69، ح 166.

[4]. دیوید جی. لیبرمن، ذهن توانمند، ترجمه حمید شمسی پور، ص15.

[5]. برای مطالعه بیشتر ر.ک: روش دوست یابی، محمد الحیدری، ترجمه سید محمد صادق عارف، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ سوّم، 1388.

[6]. جمال الدین خوانساری، شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم ، ج 7، ص 360، ش 8921 و 8923.

[7]. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج6، ص192، ح10393.

[8]. محمّد باقر مجلسی، بحارالأنوار، ج 71، ص192، ح 8.

[9]. همان ، ج 1، ص202، ح 1314.

[10]. همان، ج 71، ص 188، ح 16.

[11]. همان، ج 74، ص 149، ح 60.

[12]. محمّد محمّدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 1، ص 87، ح 278.

[13]. همان، ج 3، ص 231، ح 4574.

[14]. همان، ج 10، ص 72، ح 17571.

[15]. همان، ج 6، ص 196، ح 10411.

[16]. عبد الواحد تمیمى آمدى، غرر الحکم و درر الکلم ، ص 74، ش1137.

[17]. محمّد محمّدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 6، ص 210، ح 10488.

[18]. محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار ، ج 71، ص 192، ح 12.

[19]. نهج البلاغه، خطبه 86.

[20]. محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار ، ج 71، ص 182، ح 7.

[21]. همان، ج 71، ص 288، ح 15.

[22]. Self-disclosure.

[23]. اون هارجی، کریستین ساندرز و دیوید دیکسون، مهارت های اجتماعی در ارتباطات میان فردی، ترجمه خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، ص 242. [24]. دیل کارنگی به نقل از هاشم دهقان پور فراشاه، مدیریّت ارتباطات میان فردی: هوش اجتماعی- هوش عاطفی، ص 139.

[25]. هاشم دهقان پور فراشاه، همان، ص 139.

[26]. Unconditional Positive Regard.

[27]. براى آگاهى بیشتر در این زمینه ر.ک. الف. کارنگى، دیل، آئین دوست یابى؛ ب. مدرسى، سید هادى، دوستى و دوستان؛ ج. رى شهرى، محمد، دوستى در قرآن و حدیث، ترجمه سید حسن اسلامى، (قم: دارالحدیث، چاپ اول، 1379).

[28]. دهقان پور فراشاه، مدیریّت ارتباطات میان فردی: هوش اجتماعی- هوش عاطفی، ص 278 و 279.

[29]. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 13، ص 6، ح 21201.

[30]. محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار ، ج 67، ص 299، ح 9.

[31]. Empathy.

[32]. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 3، ص 539، ح 5557.