گناه، یعنی پشت به خدا کردن و در راهی رفتن کهانسان را از خدا دور می کند. اثر معنوی این دور شدن از خدا، تاریک شدن دل است،
زیرا خداوند نور آسمان و زمین است -الله نور السموات و الارض- و دور شدن از خدا،
یعنی دور شدن از نور و تاریک شدن باطن انسان و توبه در مقابل آن است. یعنی بازگشت
از راه تاریک گذشته و حرکت به سوی نور خداوند، که در نتیجه اثرش نورانی شدن انسان
است، و تاریکی های گذشته، با نور الهی که بر دل می تابد ،از بین خواهد رفت..
برای
جبران گناهان باید توبه کرد . در مورد توبه پیامبر خدا (صلی الله علیه و
اله)می فرماید : «التائب من الذنب کمن لا ذنب له- توبه کننده از گناه همانند کسی
است که گناهی نکرده است»(بحار ج 2 ص 154)
توبه
کردن از گناه ، بسته به گناهانی دارد که انسان انجام داده است ، وتوبه ازهرگناهی
مراحل خاص خود راباید طی کند. گناهانی را که ممکن است انسان مرتکب شود می توان به
سه دسته تقسیم کرد:
الف. ستم به خویشتن
یعنی انسان از این ناحیه به جان، مال و حیثیت خویش صدمه زده و موجب عدم پیشرفت یا
فقر و عقب افتادگی و گرفتاری خود شده است. در این گونه موارد، گرچه گنهکار در حق
خود ظلم کرده، ولی چون معمولا پای شخص دیگر و حق دیگری در بین نیست، با استغفار و
جبران خطاها و ضررها، آسانتر می توان از آنها توبه کرد و راه خیر و صلاح و سعادت
دنیوی و اخروی را در پیش گرفت.
ب. حق الله
فطرت پاک و سالمی که خداوند در نهاد انسان قرار داده، اعضاء و جوارح و نعمتهای
فراوان مادی و معنوی، پانزده میلیارد سلولی که در مغز اوست و سرانجام «ارسال رسل و
انزال کتب» همه برای پویایی و سعادت اوست، اما با تأسف آدمی بر اثر تأثیرپذیری از
عوامل درونی و بیرونی، همه این نعمتها را نادیده انگاشته و راه تمرد و عصیان را در
پیش می گیرد! اما راه کاری که برای این دسته گناهان وجود دارد این که: اگر شرک و
کفر صورت گرفته، باید «توحید» و یکتاپرستی را جایگزین آن نمود، و اگر در احکام و
فروع دین کوتاهی و تعلل شده, باید به تکمیل و جبران آنچه از دست رفته اقدام کرد.
ج: حق الناس
شرایط توبه در «حق الناس» سنگین تر از توبه در «حق الله» است و این گناه, یعنی
تجاوز به حقوق دیگران را امام علی(علیه السلام) از آن به مظالم العباد (کلینی،
اصول کافی، ج2، ص443) و امام زین العابدین(علیه السلام) به «تضییع حقوق الاخوان»
(مجلسی، بحارالانوار، ج72، ص415) یاد کرده اند.
در روایت آمده: پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) به خانه کعبه نگاه کرد، آن را
مورد تعظیم قرار داد و سپس ادامه داد: حق واحترام یک مؤمن از تو بالاتر است، چون
خداوند خانه کعبه را دارای یک احترام و عظمت دانست و از مؤمن سه چیز را:
«مال-خون-سوءظن» (همان، ج67، ص71)
بر این اساس مردم و مؤمنان دارای سه نوع حق، احترام و مصونیتند؛ به موازات همین سه
حق ممکن است سه نوع ظلم هم به آنان روا شود و بر همین پایه سه نوع توبه هم واجب می
شود که این سه عبارتند از: 1. تجاوز به مال 2. لطمه به جان 3. ضربه به آبرو.
در نتیجه بدون توبه و جبران گناه ،گناهان مرتکب شده بخشیده نمی شود و در مورد سوال
شما باید گفت که بعضی دعا ها و ذکر هایی وجود دارد که شرایط را برای رسیدن به
نتیجه ی بهتر مهیا میکنند ،به عبارت دیگر شرایط جبران آن گناه را (گناهی که در آن
حقی به گردن انسان است )برای انسان سهل می کنند. ثانیا این گونه دعا ها منصرف است
به ان حالتی که انسان وظیفه ی خود را در ادای حق الناس انجام دهد که وظیفه ی شخص
در چنین موردی در ابتدا طلب حلالیت در زمان حیات شخص است ولی اگر طلب حلالیت امکان
نداشت مثلا دست رسی به شخص ندارد یا اینکه حلالیت طلبیدن موجب مفسده می شود در این
گونه موارد باید از طرف شخص کار های خیری انجام دهد و در کنار آن انجام این گونه
اعمال مثمر ثمر خواهد بود ان شاء الله.