گاهى این سؤل به طور جدّى مطرح مى شود که چرا براى قطع سه انگشت زن، به اندازه سه انگشت مرد، دیه تعیین شده است ولى براى چهار انگشت، دیه آن برابر با قطع دو انگشت مرد مى شود، از این رو «ابان بن تغلب» که از فقهاء مطرح و پُرآوازه و راوى این روایت است تعجّب کرده، اظهار مى دارد در کوفه این حکم را براى ما نقل کردند ما آن را نپذیرفتیم و حکمى شیطانى مى پنداشتیم. امام صادق علیه السلام فرمودند: «مهلاً یا ابان» أبان بن تغلب این قدر تند نرو، کمى تأمل کن، احکام الهى تعبدى است که با عقل بشرى به خاطر محدودیت هاى آن نمى توان به همه ابعاد و زوایا و عمق مصالح نهفته در آن پى برد. اگر دیه فقط به لحاظ خسارت بود، بین انگشت هاى زن و مرد تفاوتى نبود اما ماهیت دیه چنین نیست. بلکه کارکردها و جهت دهى هاى دیگرى در آن نهفته است. 1امام صادق علیه السلام براى آگاهى ابوحنیفه از بطلان قیاس به او فرمود: «واى بر تو! نخستین کسى که عمل به قیاس کرد شیطان بود هنگامى که خدا به او فرمان سجود به آدم داد او گفت: مرا از آتش و او را از خاک آفریدى». 2حضرت در روایت دیگر مى فرماید: «راستى که سنّت قیاس بردار نیست. آیا نمى بینى که زن روزه هاى خود را قضا مى کند ولى قضاى نماز بر عهده او نیست (در حالى که هر دو در ایام حیض ترک شده و ارزش نماز به جهت ستون دین بودن برتر از روزه است) اگر قیاس در سنّت راه یابد دین نابود مى شود» .3در جاى دیگر امام علیه السلام خطاب به ابوحنیفه فرمودند: «جرم زنا مهمتر است یا قتل نفس؟ عرض کرد قتل نفس. آن حضرت فرمود این درحالى است که اجراى حد زنا احتیاج به 4 شاهد دارد و اما در قتل نفس دو شاهد کفایت مى کند». 4
موارد دیگرى که در سخنان معصومین علیهم السلام براى آشکار نمودن بطلان قیاس بیان شده به دست مى آید که قیاس از جهت شرعى نمى تواند مبناى حکم قرار گیرد. هم چنین در تمام احکام و مسائل شرعى یا غالب آن ها دانش تجربى قادر به پى بردن به فلسفه احکام نیست و قضاوت انسان بیش از حدس و گمان نیست. علم به احکام را باید به اهلش واگذار کنیم.
انسان به دلیل محدودیت هایى که در حوزه شناخت دارد، از معرفت
بسیارى از امور باز مى ماند و این حقیقتى است که قرآن مجید به آن اشاره کرده است:
«… وَ ما أُوتیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَلیلاً» ؛
«به شما از علم جز اندک نداده ایم».
پی نوشت ها:
1. براى آگاهى بیشتر ر.ک:
روابط متکامل زن و مرد، على صفایى، صص 31-33 ؛
تحولات حقوقى جهان اسلام، نورمن اندرسون، ترجمه: فخرالدین اصغرى، جلیل قنواتى و مصطفى فضایلى، ص40ـ15؛
المیزان فى تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبایى، ج4، ص315 ؛
نقش عقل در استنباط قواعد و مقررات حقوقى از دیدگاه اسلام، سید ابراهیم حسینى منتشر شده در مجله معرفت شماره 61 سال 1381 و مجله پرسمان شماره 11 (مرداد 82)؛
حکمت هاى تفاوت قصاص زن و مرد، محمد فلاح، منتشرشده در مجله معرفت، شماره 85.
2. آثار الصادقین، صادق احسان بخش، ج 18، ص292.
3. وسائل الشیعه، ج 17، ص25.
4. علل الشرایع، شیخ صدوق، ج1، ص87.