پرسشگرارجمند: دقت در آیات قرآن نشان مى دهد که مخلص (به کسر لام) بیشتر در مواردى به کار رفته است که انسان در مراحل نخستین تکامل و در حال خود سازى بوده است، فاذا ارکبوا فِى الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ: هنگامى که بر کشتى سوار مى شوند خدا را با اخلاص مى خوانند(1) وَ ما أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ: به آنها فرمان داده نشد مگر اینکه خدا را با اخلاص پرستش کنند(2) ولى مخلص (بفتح لام) به مرحله عالى که پس از مدتى جهاد با نفس، حاصل مى شود گفته شده است، همان مرحله اى که شیطان از نفوذ وسوسه اش در انسان مایوس مى شود، در حقیقت بیمه الهى مى گردد، قالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ إِلَّا عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ: شیطان گفت به عزتت سوگند که همه آنها را گمراه مى کنم مگر بندگان مخلصت را(3) (4) مخلصین انسان هاى والایى هستند که خود را از غیر خدا تهى کرده اند و همه دارایى و هستى و افعال و اوصاف خود را به خداوند داده اند و علم و قدرت و حیات و هستى براى خود نمى بینند. علم خود را علم خدا و حیات خود را حیات خدا و قدرت خود را قدرت خدا مى بینند و دارایى و ملک و سرمایه خود را از حق تعالى مى بینند. آنها فانى در حق و باقى به بقاى او هستند و در عالم فعل و اسم و صفتى جزفعل و اسم و صفت الهى نمى بینند. (1) (عنکبوت- 65) (2) (بینه- 5). (3) (ص- 83). (4) تفسیر نمونه، ج 9، ص: 378