در اندیشه دینى ما، حفظ، توسعه و تعمیق روابط فامیلى و ارتباط صمیمانه و حمایتى خویشاوندان از آن‌چنان اهمیتى برخوردار است که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) آن را جزء دین دانسته اند[ بحارالانوار، ج 72، باب 3، روایت 73.].
و در جاى دیگر، هدف از رسالت خویش را پس از بندگى خداوند و شکستن بت‌ها و طواغیت، صله رحم معرفى می‌کنند.[ همان، ج 38، باب 65، حدیث 49.]
قرآن نیز حفظ پیوندهاى فامیلى را یکى از وظایف و برنامه‌هاى صاحبان خرد (اولوا الالباب) تلقى کرده[ رعد (13)، آیه 21.] و در آیاتى چند، تارکان این امر مهم را مستحق لعنت و نفرین الهى می‌داند.
اهمیت صله رحم تا آنجاست که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) مى فرماید:
«صِلَةُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیَارَ- وَ تَزِیدُ فِی الْأَعْمَارِ وَ إِنْ کَانَ أَهْلُهَا غَیْرَ أَخْیَار»[ بحار الأنوار، ج 47، ص 163.]؛ «پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد مى‌‌سازد، و بر عمرها مى ‌افزاید هر چند انجام‌دهندگان آن از نیکان هم نباشند».
در سخنان امام صادق(علیه السلام) می‌ خوانیم:
«صِلْ رَحِمَکَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ وَ أَفْضَلُ مَا یُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کَفُّ الْأَذَى عَنْهَا»[ بحار الأنوار، ج 71، ص 88.]؛ «پیوند خویشاوندى خویش را حتى با جرعه اى از آب محکم کن و بهترین راه براى خدمت به آنان این است که (لااقل) از تو آزار و مزاحمتى نبینند».
امام سجاد(علیه السلام) به فرزند خود نصیحت می‌ کند:
«… وَ إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَةَ الْقَاطِعِ لِرَحِمِهِ- فَإِنِّی وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل »[ الکافی، ج 2، ص 377.]؛ «بپرهیز از معاشرت با کسى که قطع رحم کرده که قرآن او را ملعون و دور از رحمت خدا شمرده است».
امام صادق(علیه السلام) در این زمینه فرمودند: یکى از گناهانى که باعث مرگ زود هنگام می‌شود، قطع رحم است:
«الذُّنُوب … الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ قَطِیعَةُ الرَّحِم»[ علل الشرائع، ج 2، ص 584.].
و امام باقر(علیه السلام) فرمودند:
«صله ارحام، اعمال را پاکیزه می‌کند و اموال را فراوانى می‌بخشد و بلا را دفع می‌کند و اجل را به فراموشى می‌اندازد»[ کافی، ج 2، ص 150.].
از همین رو در دین مبین اسلام صله رحم از اعمال بسیار شایسته است که هر مسلمانى نسبت به خویشاوندان خود باید رعایت کند و قطع رحم از گناهان کبیره است.

مصادیق ارحام

ارحام و خویشاوندان که قطع رحم آنها جایز نیست شامل کسانى اند که در مراتب ارث واقع مى شوند مانند: پدر، مادر، برادر، خواهر و فرزندان آنان و نیز عمو، عمه، خاله، دایى و فرزندان آنان.[ دفتر: همه مراجع، نرم افزار پرسمان 3.]

مقصود از صله رحم

مقصود از صله رحم که اسلام فرموده آن است که انسان از حال خویشان آگاه باشد و اگر مشکلى دارند در حد توان حل کند، لذا در حدیثى نقل شده که «صلوا ارحامکم ولو بالسلام» صله رحم کنید اگرچه با یک سلام و در صورت امکان به مناسبت‌هاى مختلف هدیه‌اى هر چند از نظر مالى کم‌ارزش تهیه نموده و هنگام دید و بازدید براى آنها ببرید تا از طریق آن جلب محبت انجام گیرد. کما این‌که مراجع تقلید در پاسخ این سؤال فرموده‌اند: صله رحم، منحصر به رفت و آمد با خویشاوندان نیست بلکه این عمل با هدیه دادن، میهمانى کردن، پیغام فرستادن، تماس تلفنى، سلام کردن و… نیز تحقق مى یابد. پس همین اندازه که قطع رحم نشود، کافى است.[ آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1772 آیت الله تبریزى، استفتاءات، س 2185 و 2189 آیت الله سیستانى Sistani.org صله رحم و دفتر همه مراجع.]

فامیل گناهکار

در خصوص صله رحم با خویشاوندان گنهکار باید خاطر نشان نمود که گناهکار بودن فامیل و یا کسب درآمد آنها از طریق حرام مجوزی برای ترک صله رحم نمی‌گردد بلکه اگر ارتباط و صله رحم با چنین خویشاوندانی، سبب شود که آنان در وضع زندگی خود تجدیدنظر کنند و کم کم به اصول و موازین مذهبی پایبند شوند و یا لااقل این رفت و آمد اثر سوئی در روحیه خود انسان و وضع خانواده او نگذارد، در این صورت رعایت پیوند خویشاوندی لازم است و باید این فریضه الهی را انجام داد. ولی اگر بر عکس به جای این‌که انسان در روحیه آن‌ها اثر بگذارد، معاشرت با آنان سبب شود که انسان تحت تأثیر افکار و روحیات فاسد و زندگی آلوده آنان قرار گیرد، در این صورت چون سعادت او در خطر است ناچار می‌توان رفت و آمد با این اقوام را به گونه‌ای مدیریت کرد که لازمه صله‌رحم وقوع در گناه نباشد مثلاً زمان زیادی را در خانه آن‌ها ننشینید و یا در مراسم‌های عمومی از آن‌ها دیدن کنید البته در صورت عدم کنترل این موضوع نیز می‌توان از مراتب پایین‌تر صله رحم مانند ارتباط غیرحضوری مانند تلفن، نامه، پیامک و… استفاده نمود و در نهایت اگر قطع رابطه موجب تجدید نظر این قبیل افراد در رفتارشان می‌شود می‌توان از باب نهی از منکر رابطه خود را به طور موقت قطع نمود.

– قطع رحم طرف مقابل

با توجه به اهمیت «صله رحم» و آثار مثبت آن، باید تمام تلاش خود را به کار گرفت که پیوندها قطع نشود و با بزرگواری و اغماض برخورد کرد بنابراین: