بنیاد جامعه بر خانواده و نقش آن نهاده شده است و اسلام به خانواده به عنوان مرکز توجه احکام، حقوق و آداب اهتمام ویژه‌ای مبذول داشته و نقش و جایگاه آن را با گزاره‌ها، آموزه‌ها و دستورهای متعدد تحکیم بخشیده است. اما خانواده زمانی می‌تواند متناسب با سبک زندگی اسلامی باشد که بتواند کانون آرامش و بستری مناسب برای تربیت و رشد فرزندان باشد و این نتیجه نیز حاصل نمی‌شود، مگر با آگاهی از آداب همسرداری، که به مهم‌ترین آنها اشاره می‌نماییم؛

یک. سپاس‌گزاری از زحمت‌های یکدیگر

سپاس‌گزاری، نیرو و انگیزه‌ای مثبت به انسان می‌بخشد و او را برای کوشش و فداکاری بیشتر آماده می‌کند، سپاس‌گزاری از همسر، حس غرور و شخصیت را در او زنده می‌کند و او را به زندگی و خانواده پای بند می‌سازد و همواره خواهد کوشید در برابر سپاس همسر خود، با انجام کارهای نیک، توجه و رضایت او را جلب کند.
جالب این‌که در آموزه‌های دینی، اهمیت سپاس‌گزاری بیش از احسان مادی است، چنان‌که امام علی(علیه السلام) می‌فرماید:
«ارزش سپاس‌گزاری، بیش از احسان است؛ زیرا سپاسگزاری [در ذهن] می‌ماند و نیکی مادی از یاد می‌رود».[ غررالحکم و دررالکلم آمدی (به صورت موضوعی)، ج 1، ص 568.]جالب‌تر این‌که در زندگی زناشویی، جایگاه قدردانی در قلب همسر است و تا این قلب کار می‌کند، آثار مثبت سپاس گزاری در صحنه زندگی پا بر جا خواهد ماند. فراموش نکنیم که «بدترین مردم کسی است که سپاس نعمت به جای نیاورد و حُرمت دیگران را رعایت نکند».[ همان، ص 575.]

دوـ تحمل بدرفتاری‌های یکدیگر

انسان بهتر است در تمام امور زندگی به ویژه در ارتباط با همسر خود، رفتاری شایسته داشته باشد و اگر بدرفتاری‌هایی از همسرش می‌بیند، آن را تحمل کند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:
«هر زنی که در برابر بداخلاقی شوهر خود صبر کند، خداوند متعال ثواب آسیه دختر مزاحم [همسر فرعون] را به وی عنایت کند».[ بحارالانوار، ج 103، ص 247.]در جای دیگری نیز فرموده است:
«هر کس در برابر بداخلاقی زن خود صبر کند و به همان زن بسنده کند، خداوند در برابر هر یک بار صبر، پاداش حضرت ایوب(علیه السلام) را به وی عنایت می‌کند».[ همان، ج 76، ص 367.]
امام علی(علیه السلام) نیز همواره زن و مرد را به مدارا و تحمل یکدیگر فرامی‌خواند، چنان‌که می‌فرمود:
«در همه حال با همسرت مدارا کن و با او معاشرت نیکو داشته باش تا زندگی گوارا و بانشاط باشد».[ وسائل الشیعه، ج 2، ص 169.]

سه. اعتماد به یکدیگر

در محیط خانوادگی، اعتماد و اطمینان زن و مرد به همدیگر، مهم‌ترین شرط لازم برای زندگی پویا و هدفمند است، به گونه‌ای که زندگی بدون آن دشوار و سخت خواهد بود. زن و شوهر باید در همه جنبه‌های زندگی خواه مادی (مالی) یا معنوی (ناموسی) به یکدیگر اعتماد داشته باشند و از بدبینی که سوزاننده کانون گرم خانواده است، دور باشند. خداوند در قرآن مجید، به طور صریح و روشن، بدبینی را گناه می‌شمارد و مسلمانان را از بدگمانی به یکدیگر برحذر می‌دارد و می‌فرماید:
(((یا اَیُّها الّذینَ ءامنوا أجتَنبوُا کَثیراً منّ الظَّنّ انَّ بَعْضَ الظّن اثَمٌ)))[ حجرات (49)، آیه 12.]؛
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید؛ زیرا بعضی از گمان‌ها، گناه است».
در اسلام، برای رفع بدگمانی راهکارهایی نیز ارائه شده است که همسران می‌توانند آن را در زندگی به کار بندند، چنان که امام علی(علیه السلام) می‌فرماید:
«اگر برادر دینی تو کار نادرستی کرد، برای انجام دادن آن کار، عذری بتراش و اگر نتوانستی عذر و بهانه‌ای بیاوری، بکوش از جانب خود آن کار را توجیه کنی و خود را از سوءظن بر کنار داری».[ شیخ عباس قمی، سفینة البحار، تحقیق: مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ج 2، ص 110.]

چهار. ابراز محبت صادقانه به یکدیگر

بزرگ‌ترین رمز پایداری خانواده، مهر و محبت صادقانه است و در صورت نبودن چنین اکسیری، خانه به محیطی بی‌صفا و بی‌رونق تبدیل خواهد شد.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره فرموده است:
«انَّ الرَّجُلَ اذا نَظَرَ الی امرأته و َنظَرتِ اِلیْهِ نَظَر الله تَعالی اِلیهِمَا نَظَرُ الرَّحْمَه»[ نهج الفصاحه (با تنظیم موضوعی)، ص 630.]؛ وقتی مرد به زن خود بنگرد و زنش به او بنگرد، خداوند به دیده رحمت به آنها می‌نگرد».

پنج. حفظ احترام یکدیگر

هر چند پس از ازدواج، دوگانگی زن و مرد به یگانگی تبدیل می‌شود و تشریفات و آداب و رسوم معمول در جامعه از میان آنان رخت برمی‌بندد، ولی رعایت حُرمت و حفظ حد و حدود، قاعده نوشته‌ای است که همواره باید پایدار بماند و باید با پرهیز از رفتارهای ناشایست، از جمله شوخی‌های بی‌جا و زخم زبان زدن، حُرمت همسری شکسته نشود. برای مثال، همسران نباید با شوخی در مورد ازدواج یا طلاق حُرمت شکنی کنند؛ زیرا رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:
«ثلاثٌ لایَحُوزُ اللَّعب فیهنَّ الطلاقُ وَ النکاحُ وَ العتقُ»[ همان، ص 408.]؛ «سه چیز است که شوخی در آن روا نیست: طلاق، نکاح و آزاد کردن بنده».
در واقع، ممکن است با تکرار شوخی درباره این موارد، کم‌کم باورهایی در این زمینه به وجود آید و به جدّیت برسد که پی آمدهای ناگواری برای کانون خانواده خواهد داشت. زخم زبان نیز همین‌گونه است. زن یا شوهر تا زمانی که این عادت ناپسند را دارد، هیچ گاه محبوب قلب همسرش نیست و شخصیت و رفتارش را نمی‌پسندد. از آنجا که همسر چنین فردی رنج فراوانی را تحمل می‌کند، تمایل چندانی به ادامه زندگی نخواهد داشت. بی‌جهت نیست که امام علی(علیه السلام)، مردم را از زخم زبان زدن به خود و دیگران پرهیز داده است:
«بپرهیز از این‌که طعنه زننده باشی به مردم و به خویش».[ غررالحکم و دررالکلم آمدی (به صورت موضوعی)، ج 2، ص 20.]

شش. حفظ آراستگی برای یکدیگر

برای زن و مرد بهتر است خود را برای یکدیگر پاک و پاکیزه و جالب توجه نگه دارند و از آلودگی، ژولیدگی و داشتن وضع نفرت انگیز خودداری کنند. سر و وضع نابسامان مرد یا زن می‌تواند انگیزه دل سردی، بی‌مهری و حتی جدایی بین همسران باشد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:
«لباس‌های خود را تمیز کنید و موهای خود را کم کنید. مسواک بزنید و آراسته و پاکیزه باشید؛ زیرا یهودیان چنین نکردند و زنانشان زناکار شدند».[ نهج الفصاحه (با تنظیم موضوعی)، ص 11.]همچنین امام باقر(علیه السلام) درباره زینت زن می‌فرماید:
«لایَنْبَغی لِلْمَرْئَه أنْ تَعطِلَ نَفْسَها وَ لَوْ أنْ تُعَلَّقَ فی غُنُقها قلاده»[ فروع کافی، ج 2، ص 61.]؛ «نباید زن [برای شوهر خود] بدون زیور باشد، هر چند گردن‌بندی به گردن آویزد».

هفت. حفظ عیب‌های یکدیگر

هرگاه زن و شوهر، عیبی یا نقطه ضعفی در یکدیگر دیدند، اگر قابل اصلاح و رفع است، باید در رفع عیب دیگری کوشا باشند. اگر هم قابل اصلاح نیست، باید آن را از بیگانگان و حتی خویشان و بستگان بپوشانند و بکوشند آن را به رخ هم نکشند و همدیگر را آزرده خاطر نسازند؛ زیرا خداوند در قرآن مجید می‌فرماید:
(((هُنَّ لباسٌ لَّکُم و أنتُم لِباسٌ لَّهُنَّ)))[ بقره (2)، آیه 187.]؛
«آنان برای شما لباسی هستند و شما برای آنان لباس هستید».
زن و مرد به منزله لباس هم هستند؛ همان‌گونه که لباس، عیب‌های بدن‌ها را می‌پوشاند، زن و مرد هم باید عیب‌های یکدیگر را بپوشانند.

هشت. کمک به یکدیگر

چون زن و شوهر، بار زندگی را به طور مشترک به دوش می‌کشند، معمولاً کارهای داخل خانه به عهده زن است. با این حال، بهتر است که گاهی، مرد در کارهای خانه به همسرش کمک کند تا هم او را از خستگی برهاند و هم یگانگی و صمیمیت خود را به او نشان دهد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:
«خِدْمتُک زَوجَتک صَدقهٌ»[ نهج الفصاحه (با تنظیم موضوعی)، ص 347.]؛ «خدمتی که به زن خود می‌کنی، صدقه است».
کمک همسران به یکدیگر نباید فقط به امور خانه محدود شود، بلکه باید در تمام مشکلاتی که برای هر یک از همسران پیش می‌آید، یار و یاور هم باشند.