منظور از باقيات الصالحات در قرآن چيست و شامل چه اموري مي شود؟

تعبير باقيات الصالحات از مصدر «بقا» به معناي جاودانگي و «صلاح» به معناي نيكي و ضد تباهي تركيب يافته و اصطلاحي قرآني است كه به ماندگاري پاداش كارنيك براي انسان اشاره دارد.[1] در قرآن كريم دو بار اين اصطلاح بكار رفته است:
در آيه 76 سوره مريم: «وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا»[2] و آيه 46 سوره كهف: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا»[3] مفسران عموما وجه تسميه باقيات الصالحات را ماندن پاداش آن براي جهان ابدي مي دانند.اما در مورد ذكر مصداق براي باقيات الصالحات، بيشتر مفسران بر مواردي چون: تسبيحات اربعه «سبحان الله و الحمدلله و لااله الا الله و الله اكبر»،  يا به همراه «لاحول و لاقوه الابالله العلي العظيم»، اذكار سه گانه «لااله الا الله »، «استغفرالله» و «صلي الله علي محمد و آله»، مطلق ذكر، شهادت به يگانگي خدا و دوري از شرك، نماز شب و تهجد، نمازهاي يوميه، سخن نيكو، نيت درست، هركاري كه براي خدا انجام شود، دوستي اهل بيت و دختران صالح تاكيد كرده اند. برخي  نيز به طور عموم و مطلق در تفسير اين اصطلاح اموري چون ايمان ، عمل صالح، صفات پسنديده ،عبادات و در تعبير عام همه رفتارها و حالات نيك را نام برده اند.
در اين ميان رواياتي كه در آن باقيات الصالحات به تسبيحات اربعه تفسير شده، سهم بيشتري دارد و از اينرو بيشتر مفسران نيز قائل به همين مصداق از باقيات الصالحات هستند. با اين حال دليلي بر تخصيص عموم آيه وجود ندارد و روايات مورد استناد مفسران نيز همگي يا در حد تاكيد بر اهميت و پاداش بيشتر بعضي مصاديق مانند تسبيحات اربعه بوده،[4] يا از باب ذكر مثال و مصداق هستند و جامع اين موارد اين مي شود كه منظور از باقيات صالحات، اعمال صالح است.[5] پي نوشت:
[1] . مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهاني، دارالقلم، بيروت،1412، ص139
[2] . اما كساني كه در راه هدايت گام نهادند خداوند بر هدايتشان مي افزايد، آثار و اعمال صالحي كه (از انسان) باقي مي ماند در پيشگاه پروردگار تو ثوابش بيشتر و عاقبتش ارزشمندتر است.
[3] . مال و فرزندان، زينت حيات دنيا هستند، و باقيات صالحات (ارزش هاي پايدار و شايسته) ثوابش نزد پروردگارت بهتر و اميد بخش تر است.
[4] .دائره المعارف قرآن كريم، مركز فرهنگ و معارف قرآن، بوستان كتاب، ج5، ص299-303
[5] .ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم‏،1374، ج‏13، ص: 443