منظور از سوره هاي طوال، مئون، مثاني و مفصل چيست

طوال: مراد از سور طوال، هفت سوره بزرگ اول قرآن است كه رسول خدا (ص) آنها را طوال ناميده است و عبارتند از :بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و يونس. اين گروه معتقدند پيامبر اكرم(ص) سوره يونس را بعد از اعراف قرار داده بودند؛ اما در جمع آوري عثمان سوره هاي انفال و توبه بعد از آن قرار گرفتند. برخي نيز اين هفت سوره را بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و انفال با توبه‏ مي دانند.[1] اين گروه دو سوره انفال و توبه را يكي مي گيرند چون بين آنها بسم اللَّه الرحمن الرحيم نيست و لذا به آنها «قرينتين» مي گويند.[2] مئون: مئون (صدها) جمع مائة (صد) است و آن سوره‏ هايى هستند كه در حدود 100 آيه دارند خواه چند آيه بيشتر و يا كمتر و آنها هفت سوره‏ اند از سوره بنى اسرائيل تا سوره مؤمنون.[3] بعضى گفته ‏اند سوره ‏هاى پس از هفت سوره طولانى(سبع طوال)، (مئون) اند و مثانى سوره‏ هاى پس از آنها است كه آياتشان از مفصل‏ ها (سوره‏ هاى كوچك آخر قرآن) بيشتر ولى از صد كمتر است.[4] مثاني: برخي معتقدند سوره ‏هاى پس از هفت سوره طولانى «مثانى» اند كه اول آنها سوره يونس و آخرشان سوره «نحل» است. به اين دليل به آنها «مثانى» گفته‏ اند كه به دنبال سوره‏ هاى طولانى آمده ‏اند و از كلمه «ثنّت» يعنى دنبال كردن آمده است. بعضى نيز گفته ‏اند «مثانى» در آيه كريمه: «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ» آيات سوره حمد است و در برخي روايات به اين نكته اشاره شده است.[5] اما برخي معتقدند همه سوره‏ هاى قرآن چه طولانى و چه كوتاه «مثانى» اند، به استناد آيه 23 سوره زمر: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الحَْدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانىِ‏َ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يخَْشَوْنَ رَبهَُّمْ»خداوند بهترين سخن را نازل كرده، كتابى كه آياتش (در لطف و زيبايى و عمق و محتوا) همانند يكديگر است آياتى مكرّر دارد (با تكرارى شوق‏ انگيز) كه از شنيدن آياتش لرزه بر اندام كسانى كه از پروردگارشان مى ‏ترسند مى‏ افتد.
در اين آيه مباركه به تمام كتاب منزّل و احسن الحديث كه قرآن است، مثاني اطلاق شده است. و متشابه نيز به معناي شبيه بودن آيات آن به يكديگر است. يعني تمام كتاب از يك سنخ بوده و تمام آن با تمام آن شباهت دارد. علت اينكه همه آنها را «مثانى» گفته ‏اند به اين دليل است بسياري از آيات قرآن ناظر بر بعضي ديگر است ، گويا مثل اينست كه اين آيات دو مرتبه ذكر شده است: يكي خود آيه، و ديگري نظري كه به آيه ديگر دارد . چون تمام آيات قرآن ناظر به يكديگر است و هر آيه اي معناي آيه ديگر را متضمن است. بنابراين تمام قرآن را مي توان مثاني ناميد. زيرا ثَنَي يعني خم شدن و برگشتن و اين لفظ معناي تكرار را مي رساند.[6] اين ديدگاه از ساير ديدگاه ها منطقي تر به نظر مي رسد.
مفصل: مفصل از ريشه فصل به معناي جداكردن است.[7] سوره ‏هائى كه در آخر قرآن قرار گرفته ‏اند چون كوچك و كوتاه هستند و زياد با بسملة فصل «جدا» شده، مفصل ناميده شده‏ اند. در اينكه پايان اين سوره‏ ها، آخرين سوره قرآن است، ميان دانشمندان اتفاق نظر حكمفرماست. ولى در نخستين سوره آن اختلاف كرده‏ اند و 12 سوره مختلف را كه ميان سوره الصافات و سوره و الضحى قرار گرفته، ذكر كرده‏ اند.[8]

پي نوشت:
[1] . تاريخ قرآن، محمود راميار، امير كبير،تهران،1369، ص: 594؛ ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، انتشارات فراهانى، تهران،1360، ج‏1، ص: 25
[2] . ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏1، ص: 25
[3] . تاريخ قرآن(راميار)، ص: 595
[4] . ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏1، ص: 26
[5] . ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏1، ص: 26
[6] . رساله لب اللباب به ضميمه مصاحبات، محمد حسين طباطبايي، تاليف محمد حسين حسيني تهراني، به كوشش سيد هادي خسروشاهي،بوستان كتاب، قم،1389، بخش مصاحبات(ابحاث قرآني)،ص141
[7] . قاموس قرآن، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1371، ج‏5، ص: 180
[8] . تاريخ قرآن(راميار)، ص: 595